Çocuklarda Kusma Neden Olur? Ne Yapılmalıdır?

Kusma, mide içeriğinin ağız yoluyla istemli veya istemsiz olarak boşaltılmasıdır. Çocuklarda kusma hem ebeveynleri hem de çocukları korkutabilen bir durumdur. Bebek ve çocukların kusması çoğu zaman normal ve risksiz bir olgudur. Ancak bazı şartlar altında ciddi sonuçlara yol açabilir. Enfeksiyon, gıda intoleransı veya zehirlenmesi, gastroenterit, apandisit, bağırsak ve beyin hasarı gibi birçok farklı etkene bağlı olarak gelişebilir. Kusma tedavisi altta yatan ciddi bir neden olmadığı sürece kolay ve kısa sürelidir. Kusmaya yol açan nedenlerin teşhisi ve tedavisi önemlidir.

Çocuklarda Kusma Neden Olur?

Çocuklarda kusma genellikle zararsız kabul edilse de bazı durumlarda yaşamı tehdit edici bir faktör olabilir. Kusma, kısa veya uzun süreli problemlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Çocuklarda kusmaya neden olabilecek başlıca nedenler şu şekilde sıralanabilir:

• Gastroenterit: Virüs veya bakteri kaynaklı oluşan sindirim sistemi enfeksiyonlarıdır. Sindirim sistemi enfeksiyonları özellikle çocuklarda kolaylıkla yayılır. Gastroenterit vakalarında başlıca karın ağrısı, ishal, kusma ve yüksek ateş görülür. Ayrıca gastroenterit geçiren çocuklar susuz kalmaya daha yatkın olduğundan riskli bir tablo olarak görülür.
• Gıda zehirlenmesi: İyi bir şekilde hazırlanmamış veya saklanmamış gıdalarda bakteriyel çoğalma sonucu oluşan durumdur. Bulantı ve kusma ile birlikte ishal, ateş ve karın ağrısı gibi şiddetli belirtilerle kendini gösterir. Bebek ve çocuklarda dehidratasyon (vücudun susuz kalması) riski yüksek olduğundan acil müdahale gerektirir.
• Gıda alerjisi: Özellikle yaşamın ilk yıllarında anne sütünden gıdalara geçiş döneminde gıda alerjisi meydana gelme olasılığı daha fazladır. Birçok farklı gıdaya karşı alerji oluşabilir. Çocuklarda en çok görülen gıda alerjilerinden biri olan inek sütü alerjisi kusma, ishal, karın ağrısı, yüz, göz ve dudakların şişmesi gibi belirtilere neden olur.
• Zehirlenme: Özellikle nesneleri ağızlarına götürmeye başlayan küçük çocuklarda görülür. Ev içerisinde dahi yutulduğunda zehirli etki gösterebilen birçok madde bulunur. Çocuklar zehirli bir madde yuttuğunda mide bulantısı ve kusma, nefes almada güçlük, nöbet ve hareketlerde uyuşukluk görülür.
• Enfeksiyonlar: İdrar yolu ve orta kulak enfeksiyonları, menenjit gibi çeşitli enfeksiyon varlığında kusma görülebilir. Ek olarak küçük çocuklarda yaygın olarak görülen bu enfeksiyonlarda ateş, ağrı, yorgunluk ve huzursuzluk görülür.
• İnvajinasyon (Bağırsakların iç içe geçmesi): Bağırsak düğümlenmesi olarak da bilinir ve bağırsağın bir kısmının başka bir bitişik kısma kaymasıdır. Bu sebeple bağırsağın tıkanmasına neden olur, yiyecek veya sıvı akışını engeller. Kusma, şiddetli karın ağrısı, solgun, halsiz ve uyuşuk görünüm, susuzluk ve alt sindirim yolu kanamaları şeklinde belirti verir. Tedavi edilmediği takdirde hayati bir risk taşır.
• Apandisit: Apandisin ağrılı şişmesine neden olan durumdur. Göbek çevresinde keskin ağrılar, iştahsızlık, kusma, hareket ederken rahatsızlık hissi ile kendini gösterir. Çocuklar dik oturmakta veya ayakta durmakta güçlük çekebilir.
• Diyabetik ketoasidoz: Diyabetin ilk işaretlerinden biridir ve kanda ketonların artması anlamına gelir. Diyabetik ketoasidoz, dehidratasyon, kusma, hızlı nefes alıp verme, sık idrara çıkma ve susama, yorgunluk gibi belirtiler gösterir. Tedavi edilmediğinde hayati tehlikeye neden olabilen bir tablodur.
• Yüksek kafa içi basıncı: Kafatasında artan basınç halidir ve tıbbi acil bir durumdur. Kafa travması, menenjit, tümör gibi faktörlerden kaynaklanır. Şiddetli baş ağrısı, kusma gibi semptomlar gösterir.

Tüm bu nedenlerin yanı sıra özellikle küçük çocuklarda bağırsak tıkanıklığı, pilor stenozu (mide ve ince bağırsak arası kapağın daralması), gastroözefageal reflü, çok fazla süt yutmasına neden olan yanlış biberon seçimi gibi etkenler de çocuklarda kusmaya yol açabilir.

Tedavisi Nasıl Yapılır?

Çocuklarda kusma çoğu zaman viral gastroenteritlere bağlı gelişir ve evde tedavi edilebilir. Ancak 6 aydan küçük gastroenteritli bebeklerin mutlaka tıbbi bakıma ihtiyacı vardır. Gastroenteritin neden olduğu kusma genel olarak bir ila iki gün içinde geçer ancak ishal biraz daha uzun sürebilir. Çocuklarda kusma tedavisinde verilen bakım tavsiyeleri şöyle sıralanabilir:

• Formula ile beslenen bebeklere her 5 dakikada bir 1-2 çay kaşığı ORS (Oral Rehidrasyon Solüsyonu) verilir. Kusmadan 4 saat sonra miktar ikiye katlanır. Kusmanın ardından geçen 8 saat sonunda normal formulaya dönülür. ORS eczaneden temin edilebilir ancak evde bulunmuyorsa formula kullanılabilir.
• Emzirilen bebekler her 30 ila 60 dakikada bir 5 dakika boyunca emzirilir. Kusmanın ardından geçen 4 saat sonra normal emzirmeye dönülür. Emzirilen bebeklerde nadiren ORS`ye ihtiyaç duyulur. Kusma şiddetlendiğinde ORS kullanılır.
• Bir yaşından daha büyük çocuklar için berrak sıvılar tercih edilir. Her 5 dakikada 2-3 çay kaşığı sıvı verilir. Kusmadan 4 saat sonra miktar arttırılır. Daha büyük çocuklar yavaş yudumlar halinde sıvı alabilir. Kusmadan 8 saat sonra normal sıvılara dönülebilir. Büyük çocuklarda ORS genellikle gerekli değildir. Ancak 12 saatten fazla kusma durumunda ORS kullanılabilir.

Kusmayı kötüleştirebileceği için reçetesiz satılan herhangi bir ilaç kullanılmamalıdır. Hafif ateş varlığında ilaç tedavisi çoğu zaman gerekmez. Daha yüksek ateş tedavisi için ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.

Mide Bulantısı ve Kusmaya Ne İyi Gelir?

Kusma, vücudun susuz kalmasına neden olduğundan kaybın yerine konması önemlidir. İleri seviye dehidratasyon beyin fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. Küçük çocuklarda ve bebeklerde fazla sıvı gereksinimine karşılık süt ve mama verilebilir. Sıvıların az miktarda ve sık sık verilmesi önerilir. Daha büyük çocuklar için buz, et suyu, zencefilli gazoz, şekersiz elektrolit içecekler gibi seçenekler tercih edilebilir. Sıvılar beş ila on dakika gibi belirli aralıklarla verilebilir. Kaşık veya şırınga ile küçük miktarlarda başlayarak çocuğunuzun tolere edebileceği miktarlara kadar arttırılabilir. Sıvı desteğine ek olarak enerji sağlayan kolay sindirilebilen gıdalar tüketilebilir. Tercih edilebilecek gıdalardan bazıları:

• Muz, kavun, incir gibi meyveler
• Pirinç veya patates püreleri
• Baharatsız ve yağsız etler
• Kızartılmış ekmek, tuzlu kraker ve sade tahıl ürünleri olabilir.

Yüksek şeker içerikli meyve suyu (elma, armut, vişne gibi), gazlı içecek ve yüksek asitli meyvelerden kaçınmak gerekir.

Ne Zaman Doktora Götürülmeli?

Çocuklarda kusmaya başka semptomlar da eşlik ediyorsa mutlaka doktora görünmek gerekir. Kusma sorunu yaşayan çocuklarda ek olarak:

• İdrara çıkmada azalma, koyu renkli idrar, kuru ağız ve dudaklar gibi dehidratasyon hali
• Yüksek ateş
• Yeşil renkte kusma
• Kusarken kan gelmesi veya dışkıda kan
• Şişmiş ve hassas karın
• Durmayan kusma atakları ve şiddetli fışkıran kusmalar
• Sabahın erken saatlerinde kusma görüldüğünde mümkün olan en kısa sürede ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.

Durmayan ve şiddetli kusmalarda dehidratasyon riski arttığından çocuğunuzun susuz kalmasını engellemek gerekir. Dehidratasyonun beyin ve vücut fonksiyonlarını etkileyecek seviyeye gelmesi hayati bir risk taşıyabilir.

Şiddetli Kusma Sırasında Neler Yapılmalı?

Çocuklarda kusma birtakım önlemler ile engellenebilir ancak kusma esnasında kusmayı durduracak bir yöntem yoktur. Şiddetli kusmaya neden olabilecek faktörlerin kısıtlanması ile çocuklarda kusma önlenebilir. Özellikle çocuğunuz mide bulantısı hissetmeye başladığında:

• Yemek yerken oynamasına ve fazla hareket etmesine engel olunmalı
• Yüksek miktarda şeker içeren meyve suyu, enerji içecekleri alımı kısıtlanmalı
• Oturma veya sırt üstü yatış pozisyonunda istirahat ettirilmeli
• Kusmaya neden olabilecek fiziksel aktivite durdurulmalı
• Arabada ön cama bakacak şekilde oturtulmalı
• Yemek sırasında sıvı alımı kısıtlanmalı
• Sıcak veya ılık besinler yerine soğuk veya oda sıcaklığında besinler tercih edilmelidir.

Sıkça Sorulan Sorular

Kritik ve teşhisi zor hastalar açısından multidisipliner tedavinin sağlanması kritik önem taşır. Tedavi sürecinde uygulanan ilaç, tahlil ve tetkikler ile en doğru tedavi için ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.