Onkolojik Tanı Nedir?
Kanser vücuttaki hücrelerin kontrolsüz şekilde büyüyüp çoğaldığı bir hastalıktır. Bu hücreler vücudun çeşitli bölgelerine yayılırken bazen yayılma göstermez. Onkolojik tanı için öncelikle doktorun kanserden şüphe ediyor olması gerekir. Doktora başvurabilmek için kişinin vücudundaki değişiklikleri de iyi takip etmesi önemlidir. Kanserin erken belirtileri günlük vücut alışkanlıklarındaki değişiklikler gibi vücudunuzun normal süreçlerindeki farklılıkları içerir. Aynı zamanda açıklanamayan yumru gelişimi de sıklıkla rastlanan bir bulgudur. Fakat bu durumlar her zaman kişinin kanser olduğu anlamına gelmez. Bu nedenle doktor tarafından tanı alınması önemlidir. Tanı aynı zamanda kontrol muayeneleri sırasında da alınabilir.
Pek çok kanser hücresi yavaş büyüme gösterir ve semptomların oluşması uzun zaman alabilir. Fakat erken tanı alınması tedavi için önemli bir faktördür. Aynı zamanda kanseri doğru bir şekilde teşhis etmek de zaman alabilir. Tanı için uygulanan testler arasında kan testleri, röntgenler, bilgisayarlı tomografi taramaları, MR taramaları veya ultrason yer alabilir. Kesin tanı için kanserden şüphe edilen bölgeden doku örneği alınması gerekebilir. Biyopsi olarak bilinen bu işlem laboratuvarda kanser riski için incelenecek bir doku örneğinin alınmasını içerir.
Erken tanı programları geç tanı konulan hasta oranını azaltmayı amaçlar. Erken tanı almak başta meme, serviks, ağız, gırtlak, bağırsak ve cilt kanserleri olmak üzere hayatta kalma oranlarını artırabilir. Sadece bu kanserlerde değil her türlü kanserde erken tanı tedavi için önemlidir.
Hangi Hastalıklar Onkolojik Tanı ile Tespit Edilir?
İnsan vücudunda gelişen her türlü kanser çeşidi onkolojik tanı ile teşhis edilebilir. Kendiniz ya da yakınınızda anserden şüphe ediyorsanız gerekli kontrolleri sağlamak için bir sağlık kuruluşuna başvurmayı ihmal etmeyin. En sık rastlanan ve tanı alan kanserlerden bazıları ise şunlardır:
- Mesane Kanseri: Mesane midenin alt kısmında bulunan ve idrarı depolayan küçük bir organdır. Mesane kanseri mesanedeki anormal hücrelerin büyüyüp kontrolsüz şekilde bölünmesidir. Erken tanı aldığında tedavi şansı daha yüksektir.
- Meme Kanseri: Meme kanseri memedeki hücrelerin anormal şekilde büyümesi ve bir tümör oluşturması sonucu ortaya çıkar. Semptomlar memede yumru, meme ucundan akıntı ve meme görünümünde değişiklikleri içerebilir. Özellikle düzenli göğüs taramaları erken tanı için önemlidir.
- Bağırsak Kanseri: Kolorektal kanser olarak da bilinen bağırsak kanseri kalın bağırsağın duvarındaki hücreler anormal şekilde büyüdüğünde ve bir tümör oluşturduğunda ortaya çıkar. Rektumdan gelen kan kanlı dışkı veya bağırsak alışkanlıklarında değişiklik ile kendini erken dönemde göstermeye başlayabilir. Geç tanı alınması insanların hayatta kalma şansını azaltabilir. Bu nedenle onkolojik tanının erken dönemde gerçekleşmesi önemlidir.
- Böbrek Kanseri: Böbrek dokusunda gelişen bir kanser türüdür. Küçük boyutlarda başlar fakat zamanla büyür ve sonunda vücudun diğer bölgelerine yayılabilir. Kanser genellikle böbreğin kanı işleyen kısmında gelişir. Erken teşhis edilen böbrek kanserleri genellikle tedavi edilebilir.
- Akciğer Kanseri: Akciğer kanseri akciğerlerdeki hücreler kontrolsüz bir şekilde büyüdüğünde meydana gelen bir kanser çeşididir. Kanser önce akciğerlerde büyümeye başlayabilir veya vücudun başka bir yerindeki bir kanserden akciğerlere yayılabilir. Akciğer kanseri en yaygın kanser çeşitlerinden biridir ve hızlı yayılım gösterir. Akciğer kanseri bir dizi test ve tarama ile teşhis edilir. Kanser belirtileri görüldüğünde akciğeri görüntülemek için röntgen ve bilgisayarlı tomografi (BT) gibi taramalara ihtiyaç olabilir.
- Lenfoma: Lenfatik sistem vücuttaki lenf damarları ve lenf düğümleri ağından oluşur. Lenfoma lenfatik sistemi etkileyen bir kanserdir. Lenfoma ciddi bir hastalık olmasına rağmen çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur. Hodgkin ve non-Hodgkin lenfoma olmak üzere iki alt sınıfı bulunur. Kesin tanı için etkilenen lenf düğümünden biyopsi örneği alınır. Bu örnek kontrol edilerek kesin tanı konulabilir.
- Pankreas Kanseri: Pankreas mideye ve ince bağırsağa yakın bir organdır. Bu organ gıdaların sindirilmesine yardımcı olan ve insülin de dahil olmak üzere hormonları kan dolaşımına salan bir bezdir. Kanser pankreastaki hücreler kontrolsüz bir şekilde büyüdüğünde ortaya çıkar. Onkolojik tanı semptomlara sahip kişilerin kanser olup olmadığını belirleyebilir.
- Prostat Kanseri: Prostat kanseri erkek üreme sisteminin bir parçası olan prostat bezinin içinde anormal hücrelerin büyüdüğü bir hastalıktır. Bazı prostat kanserleri hızlı bir şekilde yayılır ancak çoğu yavaş büyüme eğilimindedir. Prostat kanseri belirtileri arasında idrara çıkma sorunları ve sırtın alt kısmında, uyluklarda veya kalçalarda ağrı yer alır. Prostat kanseri riski aile geçmişi, etnik köken ve yaş gibi etkenlerle ilişkili olarak artabilir. Bu nedenle erken tanı için düzenli taramalar önerilir.
Onkolojik Hastalıklara Tanı Koyarken Hangi Yöntemler Kullanılır?
Çeşitli belirtiler nedeniyle doktora kontrole gidildiğinde ya da düzenli bir kontrol muayenesi yapıldığında doktor kanserden şüpheleniyorsa idrar ve kan testleri CT taraması MR ultrason veya röntgen gibi tetkikler isteyebilir. Eğer bu testlerin sonucunda kanser şüphesi artarsa kesin bir onkolojik tanı için biyopsi örneğine başvurulur. Kanser teşhisinde kullanılan testler ve işlemler kanserin türüne, yayılma ihtimaline ve her hastanın ihtiyaçlarına göre değişir. Kanser teşhisinde kullanılan laboratuvar testleri vücuttaki bazı maddelerin yüksek veya düşük seviyelerini saptamak içindir. Laboratuvar test sonuçları bir kişinin kanserini teşhis etmeye ve hakkında daha fazla bilgi edinmeye yardımcı olmak için biyopsiler ve görüntüleme gibi diğer testlerin sonuçlarıyla birlikte kullanılır. Sağlıklı insanlar için laboratuvar sonuçları yaş, cinsiyet, ırk, tıbbi geçmiş ve genel sağlık gibi nedenler ile kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Onkolojik tanı için uygulanabilen yöntemler şunlardır:
- Biyokimya: Biyokimyasal testler vücutta organlar ve dokular tarafından kana salınan belirli maddelerin miktarlarını ölçer. Bu maddeler metabolitleri, elektrolitleri, yağları, şekerleri ve enzimler dahil proteinleri içerir. Biyokimyasal testler böbreklerin, karaciğerin ve diğer organların sağlığı hakkında önemli bilgiler verir. Kandaki bazı maddelerin yüksek veya düşük seviyeleri bir hastalık belirtisi veya tedavi yan etkisi olabilir. Aynı zamanda uygulanan biyokimya testleri ile beyaz kan hücrelerinin ve trombositlerin sayısı ölçülebilir. Ayrıca kandaki hemoglobin (oksijen taşıyan protein) miktarı, kanın kırmızı kan hücrelerinden (hematokrit) oluşan miktarı, kırmızı kan hücrelerinin boyutu ve vücuttaki hemoglobin miktarı ölçülebilir.
- Dijital Patoloji: Biyopsi sağlık hizmeti sağlayıcılarının mikroskop altında inceleyecekleri hücreleri, dokuları, sıvıları kişinin vücudundan elde etmek için uyguladıkları bir prosedürdür. Biyopsi sonucu alınan örnekler bir patoloji laboratuvarında incelenerek kanserli hücrelerin varlığı araştırılır. Biyopsiler yapılan bir ameliyat sırasında alınabileceği gibi dokular çıkarılmadan sadece alınan küçük bir örnek şeklinde de olabilir. Alınan örnek laboratuvarda dokuya uygun şekilde incelenir. Eğer anormal hücre bölünmeleri tespit edilirse kanserde kesin tanı için bu sonuçlar kullanılabilir. Dijital patoloji ile alınan örnekler dijital ortamda hatasız sonuç elde edilmek için kullanılır.
- Nükleer Tıp: Nükleer tıpta uygulanan PET/CT taraması vücutta şüphe edilen bölgelerin ayrıntılı 3 boyutlu resimlerini oluşturan bir nükleer tarama türüdür. Kanser hücreleri genellikle normal hücrelere göre daha fazla glukoz alabilir, bu nedenle nükleer tıp taraması öncesi vücuda glikoz bazlı bir kontrast madde verilir. Bu madde yoluyla elde edilen görüntülerde kanserli olabilecek yapıların görüntüsü de elde edilmiş olur. Nükleer tıp taramasından önce radyoaktif glukoz isimli madde enjeksiyon ile kişiye verilir. Tarama sırasında tarayıcı cihaz aracılığıyla ileri geri hareket eden bir masanın üzerinde hasta hareketsiz yatmalıdır. Elde edilen sonuçlar bilgisayar ortamına verilir ve doktor tarafından incelenebilir.
- Radyoloji: Radyoloji birimi onkolojik tanı için çeşitli görüntüleme yöntemlerini kullanır. CT taraması, MR gibi cihazlar kullanılarak bu kontroller gerçekleştirilir. CT taraması organların farklı açılarda bir dizi fotoğrafını elde etmek için kullanılır. Cihaz bir bilgisayara bağlı x-ışını makinesi kullanır. Elde edilen görüntüler vücudun içinin ayrıntılı 3 boyutlu görüntülerini oluşturmak için kullanılır. Bazı kişilere tarama işlemine başlamadan önce kontrast madde verilebilir. CT makinesi görüntüleri oluşturarak vücudun etrafında ileri geri hareket eder. MR ise vücudun resimlerini parça parça çekmek için güçlü radyo dalgaları kullanır. Bu dilimler vücudun içindeki tümörlerin olabileceği yerleri gösterebilen ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için birleştirilir. MR makinesi ritmik vuruşlar yapar fakat bunlar kişi tarafından hissedilmez. Bazen MR muayenesinden önce damara özel bir boya enjekte edilebilir. Kontrast madde adı verilen bu boya vücuttaki tümörlerin resimlerde daha parlak görünmesini sağlar.
Onkolojik tanı kanser tedavisi sürecini etkileyen önemli prosedürler içerir. Bu nedenle teknolojik olarak uygun cihazlar kullanılarak alanında uzman doktorlar tarafından gerçekleştirilmelidir. Kanser şüphesi yaşayan kişiler en kısa sürede mutlaka bir sağlık kurumuna başvurmalıdır. Aynı zamanda ilgili birimden randevu oluşturarak kurumumuzda gerekli kontrollerinizi gerçekleştirebilirsiniz.