Metastaz, kanser hücrelerinin köken aldıkları doku veya organdan daha uzak bölgelere yayılmasını içeren, çok sayıda basamağı olan bir hastalık süreci olarak tanımlanabilir. Diğer dokulara yayılan kanser hücreleri, genellikle köken aldıkları hücrelerle aynı özellikleri taşımaktadır. Örneğin, akciğerden karaciğere metastaz yapmış bir kanser hücresi, akciğer kanseri hücresinin özelliklerini korumaktadır.
Metastaz Nedir?
Metastaz, kanserin başladığı yerden vücudun diğer bölgelerine yayılmasıdır. Neredeyse tüm kanserlerin metastaz yapma potansiyeli vardır. Bunun olup olmayacağı kanserin türü, boyutu ve köken aldığı organ gibi birçok faktöre bağlıdır.
Metastaz Nasıl Oluşur?
Metastaz, kanser hücrelerinin bulundukları yerden ayrılarak vücudun farklı bölgelerine yayılması ile oluşur. Farklı bölgelere yayılma kan dolaşımı, lenf sistemi veya direkt komşuluk yolu ile olur.
1-Kan yoluyla yayılmada, kanser hücreleri yakındaki yeni oluşmuş veya oluşmakta olan kan damarlarına girerek dolaşıma katılır ve vücudun diğer bölgelerine göç eder.
2-Lenfatik yayılmada ise, kanser hücreleri lenfatik sisteme girer ve böylece farklı lenf nodlarına taşınarak ikincil tümörler oluştururlar.
3-Metastazın oluşumu ve yayılmasında rol oynayan bir başka mekanizma da transkoelomik metastazdır. Bu mekanizmada, var olan tümörler vücut boşluklarından bitişik doku veya organlara yayılmaktadır. Transkoelomik metastaz çoğunlukla pankreas, kalın bağırsak ve rahim kanserlerinde meydana gelir.
Bu süreçte tüm kanser hücreleri hayatta kalamaz; yalnızca güçlü ve dayanıklı olanlar diğer dokulara yerleşebilir. Kanser hücreleri, ulaştıkları yeni dokularda uygun bir mikro çevre bulduğunda yerleşip büyümeye başlar. Bu yeni yerde kolonileri oluşturur ve böylece metastaz tamamlanmış olur. Yerleşen hücreler, ilk tümörün genetik yapısına sahip olsa da metastaz yaptığı organın özelliklerine göre davranışlarını değiştirebilir. Metastatik hücrelerin yeni göç ve istila ettikleri yerlerde büyümesi, yaygın kanser vakalarının tedavisini zorlaştıran en önemli faktörlerden biridir. (3).
Metastazın Belirtileri Nelerdir?
Metastaz her zaman semptomlara neden olmaz. Metastazın spesifik belirtileri çoğunlukla kanserin etkilediği bölgeye özgüdür. Metastazın genel belirtileri şunları içerebilir:
Yorgunluk
Metastatik kanserin bir diğer yaygın belirtisi aşırı yorgunluk ve halsizliktir. Kanser hücrelerinin çoğalması vücuttaki enerji kaynaklarını tüketir ve hastanın sürekli bitkin hissetmesine neden olur. Bu yorgunluk, basit günlük aktiviteleri bile zorlaştırabilir. Ayrıca, metastazın bulunduğu organa bağlı olarak, organ işlevlerinde bozulmalar da yorgunluğu artırabilir.
Açıklanamayan kilo kaybı
Nedensiz kilo kaybı, metastazın önemli belirtilerindendir. Vücut, kanser hücreleriyle savaşırken enerji kaybeder ve bu da hızla kilo verilmesine yol açabilir. Ayrıca kanser hücreleri iştah kaybına neden olabilen maddeler salgılayarak ve hasta yeterli besin almasına engel olabilir. Bu kilo kaybı genellikle ani ve açıklanamaz bir şekilde gelişir.
Ağrı
Oluşan ağrının yeri ve ağrı şiddeti kanserin yayıldığı bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Bazen sadece hareketle, bazen de sürekli bir rahatsızlık olarak hissedilir. Özellikle kemik metastazı kemiklerde şiddetli ve sürekli ağrılara yol açabilir. Bu ağrı kanser hücrelerinin kemiği zayıflatması ve kemik dokusunu yıkması sonucu oluşur
Nefes darlığı
Akciğerlere metastaz yapmış kanserlerde, nefes darlığı yaygın bir belirtidir. Kanser hücreleri, akciğer dokusunu istila ederek akciğerlerin normal fonksiyonlarını bozar. Bu durum, nefes almayı zorlaştırabilir ve hastada sürekli bir solunum sıkıntısı hissine neden olabilir. Metastaz akciğer çevresinde sıvı birikmesine yol açarak bu semptomu daha da kötüleştirebilir.
Nörolojik semptomlar
Beyne yayılmış kanserler rahatsızlıklarında baş ağrısı, bulanık görme, baş dönmesi gibi nörolojik semptomlar görülebilir. Beyin metastazı, beyin dokusuna baskı yaparak bu tür semptomlara neden olur. Hastada bilişsel bozukluklar, hafıza kaybı ve konsantrasyon güçlüğü görülebilir. Hastalığın daha da ilerlediği vakalarda nöbetler ve felç benzeri semptomlar meydana gelebilir.
Sarılık
Karaciğer metastazı olan hastalarda sarılık görülebilir. Sarılık karaciğerin fonksiyonlarının bozulmasına bağlı olarak bilirubin seviyelerinin yükselmesiyle oluşur. Bu semptom cildin ve gözlerin sararmasıyla kendini belli eder. Karaciğer metastazı olan hastalarda karın ağrısı ve şişliği de sıkça görülür.
Metastaz Nasıl Tespit Edilir?
Metastazın teşhisinde ilk adım hasta öyküsü alınmasıdır. Doktor, hastanın detaylı tıbbi geçmişini dinleyerek belirtiler, kanserin başlangıç noktası ve yayılma olasılıkları hakkında bilgi toplar. Örneğin hastada yeni ortaya çıkan sürekli bir kemik ağrısı, nefes darlığı ya da ani kilo kaybı gibi belirtiler metastazın habercisi olabilir.
Hasta anamnezi alınmasını müteakip fiziksel muayene yapılır. Fiziksel muayenede doktor hastanın genel sağlık durumunu değerlendirmek, metastazın yayılımına dair işaretler aramak için vücudu kontrol eder. Özellikle şişlik, sertlik ya da anormal kitleler gibi belirtiler metastatik kanserin işaretleri olabilir. Metastaz yayılımının kesin teşhisinde kullanılan bazı testler şunlardır:
Kan testleri
Özellikle karaciğer ve kemik metastazlarında, organ fonksiyonlarının bozulduğunu gösteren anormallikler kan testlerinde görülebilir. Kanserin ürettiği belirli proteinler ve tümör belirteçleri, metastazın varlığına dair ipuçları sağlayabilir. Bu testler, metastazın hangi organlara yayılmış olabileceği konusunda da bilgi verebilir.
Görüntüleme Yöntemleri
Metastazın yayılımını teşhis etmek için çeşitli görüntüleme yöntemleri kullanılır. Bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MR), kanserin vücutta nerelere yayıldığını detaylı bir şekilde gösterir. Pozitron emisyon tomografisi (PET), kanser hücrelerinin metabolik aktivitesini değerlendirerek metastazın bulunduğu bölgeleri tespit eder. Kemik taramaları ise kemik metastazlarını teşhis etmek için özel olarak kullanılır ve kanserin kemiklere yayılıp yayılmadığını gösterir
Biyopsi
Şüpheli bir bölgedeki doku örneğinin alınarak patoloji laboratuvarında incelenmesi, metastazın kesin teşhisinde kullanılan en güvenilir yöntemlerden biridir. Biyopsi, metastaz yapan kanser hücrelerinin hangi organdan köken aldığını ve başlangıç kanser özelliklerinin değişip değişmediğini belirlemek için önemlidir. Bu işlem, genellikle kanserli bir bölgeye iğne ile girilerek veya cerrahi müdahaleyle yapılır. Biyopsi sonuçları, metastatik kanserin tanısını doğrular ve tedavi planını şekillendirir(4).
Metastazın Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Hastanın genel sağlık durumu, kanserin orijini, yayılma derecesi tedavi yönteminin seçiminde etkili olan faktörlerden biridir. Metastatik kanser tedavileri şunları içerebilir:
- Kemoterapi,
- İmmünoterapi,
- Hedefe yönelik tedavi ,
- Hormon tedavisi,
- Radyasyon tedavisi
- Cerrahi müdahale
Kemoterapi: Kemoterapi, kanser hücrelerini hızla çoğalırken hedef alır ve onları yok etmeye çalışır. Kemoterapi İlaçları vücutta kan yoluyla dolaşarak metastaz yapmış kanser hücrelerine ulaşır ve onların ölümüne yol açar.
İmmünoterapi : Vücudun bağışıklık sistemini kansere karşı harekete geçirir. Bu tür ilaçlar, bağışıklık hücrelerinin kanser hücrelerini tanıyıp yok etmesine yardımcı olur.
Hedefe yönelik tedavi ilaçları: Kanser hücrelerinin genetik yapısına veya yüzeyindeki belirli proteinlere odaklanır. Kanser hücrelerinin büyümesini sağlayan spesifik mutasyonları hedef alarak tedavi sağlar.
Hormon tedavisi ilaçları: Özellikle hormon duyarlı kanserlerde, hormon üretimini azaltan veya hormonların etkisini bloke eden ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, kanser hücrelerinin büyümesi için gerekli hormonları baskılayarak metastazın ilerlemesini durdurabilir.
Metastaz Durumunda Prognoz Nasıldır?
Bu durumun meydana getirdiği prognoz kanserin türü, yayılma derecesi ve tedaviye yanıt gibi birçok faktöre bağlıdır. Metastaz yapmış bir kanserin tedavisi çoğunlukla zor olabilir ve hastalığın ileri aşamada olduğunu gösterir. Bazı metastazlar tedaviye iyi yanıt verebilir ve hastaların yaşam süresi tedaviyle uzatılabilir. Tedavi seçenekleri, hastanın genel sağlık durumu ve metastazın hangi organlara yayıldığına göre şekillenir. Erken teşhis edilen ve tedavi edilebilen metastaz vakalarında, yaşam kalitesi iyileştirilebilir ve kanserin kontrol altına alınma şansı artabilir.
Sık Sorulan Sorular
1-Metastaz sıklıkla hangi organlarda görülür?
Metastaz kanserin türüne bağlı olarak vücuttaki farklı organlara görülebilir. Sıklıkla akciğerler, karaciğer, kemikler ve beyin metastaz için hedef organlardır.
2-Metastazın erken tanınması mümkün müdür?
Metastazın erken tanınması düzenli taramalar ve kanserin ilerlemesine yönelik dikkatli bir izlemle mümkün olabilir. Özellikle kanser tanısı konmuş kişilerde, metastaz riskine karşı takip testlerinin yapılması önemlidir
3-Metastaz tedavisinde cerrahi müdahale gerekli midir? Gerekliyse ne zaman yapılmalıdır?
Bu tedavi yöntemi bazı kanser türlerinde ve metastaz sadece bir organa sınırlıysa ve sistemik tedavilerle hastalık kontrol altına alınmışsa tercih edilmelidir. Ama özellikle metastatik kanser dokusu, hayati organlara baskı yapıyorsa veya belirli bir organda ciddi işlev kaybına yol açıyorsa tercih edilebilir
4-Kemoterapi metastazı durdurabilir mi?
Kemoterapi, metastaz yapmış kanser hücrelerinin büyümesini durdurabilir veya yavaşlatabilir. Bu tedavi yöntemi, kan yoluyla vücuttaki tümörlere ulaşarak onları yok etmeyi hedefler. Ancak her metastaz vakasında etkili olmayabilir
5-Metastazların tekrarlama riski var mıdır?
Metastazların uygulanan tedavilerle tamamen kaybolsa bile yeniden aynı yerde veya vücudun başka bir yerinde tekrarlama riski her zaman vardır. Düzenli kontrol, takip ve idame tedavilerinin devamı metastazın yeniden ortaya çıkma riskini azaltmada önemlidir.
6-Metastazın belirtileri nelerdir?
Metastazın belirtileri, kanserin yayıldığı organa göre değişiklik gösterir. Genel belirtiler yorgunluk, nedensiz kilo kaybı ve iştahsızlık gibi yaygın semptomları içerir (4).
7-Metastaz teşhisi nasıl konur?
Metastaz teşhisi genellikle görüntüleme testleri (PET, MRI, CT taramaları) ve biyopsi ile konur. Kan testleri de metastazın meydana gelip gelmediğine dair öngörü sunabilir (4).
8-Metastaz tedavisi ne kadar sürer?
Tedavi süresi kanserin yayılımına ve tedavi yöntemine göre değişiklik gösterir. Kemoterapi, radyoterapi veya cerrahi gibi tedaviler aylar sürebilir ve bazen ömür boyu tedavi ve takip gerektirebilir. Tedavi süreci, kanserin kontrol altına alınmasına veya semptomların yönetilmesine odaklanır
9-Metastaz doğal yöntemlerle tedavi edilebilir mi?
Kanserin günümüzde bilinen ve tıbbi olarak uygulanan doğal tedavi yöntemleri bulunmamaktadır. Tedavide temel olarak kemoterapi, immünoterapi, hedefe yönelik tedavi, hormonoterapi, radyoterapi ve cerrahi müdahale gibi tıbbi yöntemler kullanılır (1).
10-Kemoterapi alırken metastaz görülebilir mi?
Tedavi alırken metastaz gelişme riski tamamen ortadan kalkmaz. Kemoterapi, kanser hücrelerinin yayılmasını durdurmayı amaçlasa da her hasta tedaviye aynı şekilde yanıt vermez. Maalesef tedavi sırasında kanser hücreleri de ilaçlara direnç geliştirebilir ve metastaz görülebilir
