İnsanlarda nefes alıp-verme olayının sağlanması ve dokuların hayatta kalması için oksijen-karbondioksit döngüsüne ihtiyaç duyulması solunum sistemi mekanizmasını açıklar. Nefes alındığında oksijen akciğerde bulunan alveol keselerine gider ve burada kan damarlarına geçer. Kan yoluyla oksijen doku ve organlara ulaşır. Kan hücreleri oksijeni bıraktıktan sonra dokulardan karbondioksiti alır ve nefes verme yoluyla dışarı atılır. Karbondioksit atık bir üründür ve kanda çok fazla birikirse oksijen iletimi aksar. Dolayısıyla daha fazla oksijene yer açmak amacıyla atık olan karbondioksitin atılması gerekir. Doku ve organların düzgün çalışabilmesi için bu döngünün işlemesi gerekir. Sistemde meydana gelen herhangi bir aksaklık veya bozulma solunum yetmezliği gibi ciddi bir duruma neden olabilir. Kanda karbondioksitin artması vücuda oksijen girişini engeller, doku ve organlara hasar verebilir.
Solunum yetmezliği, akciğerlerin kana oksijen yüklemesinde veya karbondioksiti çıkarmasında yaşadığı aksaklık sürecini tanımlar. Kanda oksijen miktarının azalması veya karbondioksit miktarının artması ile karakterizedir. Ani başlangıçlı ve kısa süreli olabileceği gibi uzun süre de devam edebilir. Kalp, akciğer, beyin ve omurilik hastalıkları veya yaralanmaları, kimyasallara maruz kalma, bağımlılık yapan maddelerin tüketimi gibi etkenler solunum yetmezliğine yol açabilir.
Solunum Yetmezliği Nedir?
Solunum sistemi, akciğerler ve solunum merkezi ile solunum kasları arasındaki iletiyi sağlayan pompa sisteminden oluşur. Akciğerlerde veya pompa sisteminin herhangi bir basamağında aksama oluşması solunum yetmezliğinin gelişmesine neden olur. Solunum yetmezliği, dokularda yeterli oksijen bulunmadığında veya kanda çok fazla karbondioksit bulunduğunda meydana gelir. Bazı durumlarda her ikisi de görülebilir. Bu nedenle solunum yetmezliği iki ana türe ayrılır:
- Tip 1 solunum yetmezliği (hipoksi): Solunum sisteminin vücuda yeteri kadar oksijeni sağlayamaması durumudur. “Hipoksik solunum yetmezliği” olarak da bilinir. Akciğer ve kalp problemleri en yaygın nedenlerindendir.
- Tip 2 solunum yetmezliği (hiperkapni): Solunum sisteminin vücuttan yeterince karbondioksiti çıkaramaması durumudur. Karbondioksit vücuttan atılmadığında kan hücrelerinde oksijen taşıyacak yer olmaz. “Hiperkarbik solunum yetmezliği” olarak da bilinir. Akciğer, kalp, kas, beyin ve omurilik rahatsızlıkları en yaygın nedenlerindendir.
Solunum yetmezliği akut ve kronik olarak ayrılır. Akut solunum yetmezliği aniden ortaya çıkar ve acil bir durumdur. Kronik solunum yetmezliği uzun vadeli bir durumdur ve düzenli olarak kontrol ve bakıma ihtiyaç duyulur. Hem akut hem de kronik solunum yetmezliği, erken teşhis edilmezse hayati tehlikeye neden olabilir. Sonucunda solunumun durması, koma veya ölüm görülebilir. Bu nedenle solunum yetmezliğinin tam olarak teşhis ve kontrolü, hastalığın yönetiminde kritik önem taşır.
Solunum Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?
Solunum yetmezliği belirtileri düşük oksijen (hipoksemi), yüksek karbondioksit (hiperkapni) veya her ikisine sahip olmanıza bağlı olarak gelişir. Solunum yetmezliğini gösteren belirtiler başlıca:
- Yeterince hava alamama hissi ve nefes darlığı
- Hızlı veya aşırı yavaş nefes alıp verme
- Kalp çarpıntısı
- Mavimsi cilt, tırnak ve dudaklar
- Soluk cilt
- Bilinç bulanıklığı, düzgün düşünememe
- Aşırı yorgunluk, huzursuzluk
- Baş ağrısı
- Aşırı terleme
- Görmede bulanıklık
- Kanlı veya kanlı-mukuslu tükürük, öksürük
- Uyku hali veya bayılma şeklindedir.
Solunum yetmezliği acil tıbbi müdahale gerektiren bir tablodur. Tedavi sağlanamadığı takdirde hayati tehlikeye yol açabilir. Belirtilerden birkaçı veya çoğunu görmeniz durumunda zaman kaybetmeden ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.
Solunum Yetmezliğine Ne Sebep Olur?
Solunum yetmezliği kana oksijen girmesinin veya kandan karbondioksit atılmasının engellenmesi sonucu oluşur. Çeşitli hastalıklar, yaralanmalar ve koşullar oksijen-karbondioksit dengesini bozabilir. Bu duruma neden olabilecek faktörler şu şekilde verilebilir:
- Akciğere giden kan ve hava akışının engellenmesi
- Akciğerde tıkanıklık, sıvı birikmesi
- Göğüs ve kaburgalarda yaralanma
- Sigara içmek, duman, toz ve asbest solumak, hava kirliliği
- KOAH, kistik fibrozis, astım, zatürre, pulmoner emboli ve pulmoner fibroz gibi akciğer hastalıkları
- Kan ve dolaşım sistemi hastalıkları (kalp yetmezliği, kalp krizi, doğuştan kalp hastalıkları vb.)
- Beyin ve solunum sistemini etkileyecek aşırı dozda alkol ve uyuşturucu
- Solunum sistemini etkileyebilecek skolyoz, ALS (amyotrofik lateral skleroz), Guillain-Barre sendromu gibi sinir ve kasları etkileyen rahatsızlıklar
- Omurilik yaralanmaları, inme gibi durumlardan kaynaklanan sinir ve kas hasarları
- Anestezi ve sedasyon (uyutma tekniği) gerektiren cerrahi işlemler
Yeni doğan bebekler, prematüreler ve 65 yaş üstü yetişkinler solunum yetmezliği açısından daha yüksek risk altındadır.
Solunum Yetmezliği Tedavisi Nasıl Olur?
Tedavi seçenekleri, solunum yetmezliğinin şiddetine, süresine ve kaynağına bağlı olarak değişir. Tedavi kapsamında altta yatan nedenin teşhisi ve kontrolü, daha fazla oksijen sağlanması ve tekrar normal duruma dönmesi için mekanik ventilasyon kullanımı gerekebilir. Solunum yetmezliğinin tedavisinde uygulanabilecek ilaç ve prosedürler listelendiğinde:
- Oksijen tedavisi: Solunum maskesi veya buruna yerleştirilen tüp yardımıyla ekstra oksijen sağlanır. Evde veya hastanede kullanılabilir ve taşınabilir bir cihazdır.
- Ventilatör (solunum destek cihazı): Kişi kendi başına nefes alamadığında solunum destek cihazlarına ihtiyaç duyar. Vantilatör havanın akciğerlere girip çıkması için kullanılan solunum makinesidir. Hava akciğere üflenir ve gerekli oksijenin alınmasını sağlar. Ayrıca karbondioksit seviyelerini düşürmeye yardımcıdır.
- Trakeostomi: Boyun veya nefes borusunda delik açılarak tüp yerleştirilmesidir. Nefes almayı kolaylaştırır. Uzun süre ventilatör tedavisi alınacaksa bu trakea tüpleri kullanılabilir.
- Altta yatan nedene yönelik tedavi: Solunum yetmezliğine neden olan durumun tedavisinin sağlanmasıdır. Zatürre için antibiyotikler, kan pıhtıları için pıhtı parçalayıcı ilaçlar, yaralanma durumunda ekstra hava veya kanın boşaltılması için göğüs tüpü gibi tedavileri içerir.
- ECMO (Ekstrakorporeal membran oksijenasyonu): Kana oksijen eklemek ve karbondioksiti çıkarmak için kan yapay bir akciğer tarafından pompalanır. Ciddi solunum problemleri olan kişilerde kullanılır.
Her solunum yetmezliği yaşayan hasta için her tedavi uygun olmayabilir. Tedavi, sorunun kaynağına, süresine ve şiddetine bağlı olarak değiştiğinden dolayı en uygun tedavi için doktorunuza başvurunuz.
Solunum Yetmezliğine Yol Açan Enfeksiyonlar Nelerdir?
Solunum yetmezliği, çeşitli enfeksiyonların sonucu olarak karşınıza çıkabilir. Beyin veya omuriliğe yerleşen enfeksiyonlar (menenjit gibi), akciğerlere yerleşen KOAH, kistik fibrozis ve zatürre gibi enfeksiyonlar solunum yetmezliğine yol açabilir. Bakteri, virüs, mantar, sıtma gibi çeşitli patojenlerin neden olduğu sepsisli zatürre veya sepsissiz zatürre akut solunum yetmezliği ile ilişkili başlıca durumlardan biridir. Toplum kökenli şiddetli zatürre ve KOAH enfeksiyonlarının alevlenmeleri yaşlı hastalarda akut solunum yetmezliğini ortaya çıkarır. Viral enfeksiyonlar sonraki bakteriyel enfeksiyonu kolaylaştırabilir ve solunum yollarında bulunan patojen oranını artırabilir. Ayrıca virüs kaynaklı enfeksiyonların tedavilerinin olmaması nedeniyle solunum yetmezliği tedavisi uzun süreli olabilir. Özellikle zayıflamış bağışıklık sistemine sahip kişiler enfeksiyonlara ve dolayısıyla solunum yetmezliği riskine karşı dikkatli olmalıdır.
Sık Sorulan Sorular
Solunum yetmezliği, birçok farklı neden bağlı gelişen acil bir durumdur. Tanı ve tedavi sürecinde bilinmesi gerekenler ve solunum yetmezliği ile ilgili en çok merak edilen soruların cevaplarını görmek için yazının devamını okuyabilirsiniz.
Solunum yetmezliği olduğunu nasıl anlarız?
Solunum yetmezliği kanda yeterince oksijen olmaması veya fazla oranda karbondioksit olmasının bir sonucudur. Doku ve organlara ulaşamayan oksijen, bazı değişiklikler ve hasara neden olabilir. Ciltte, tırnak ve dudaklarda mavimsi renk, soluk görüntü, kalp çarpıntısı, aşırı yorgunluk, nefes darlığı, uyku hali gibi belirtiler solunum yetmezliğini gösterir. Bazı durumlarda bu belirtilere ek olarak baş ağrısı, baş dönmesi, aşırı terleme ve görmede bulanıklık yaşanabilir.
Enfeksiyon hastalıkları uzun süre geçmediği zaman solunum yetmezliğine mi yol açar?
Solunum yetmezliği, akciğer, beyin, omurilik enfeksiyonlarının sonucu olarak ortaya çıkabilir. Enfeksiyonların kaynağı ve semptomlarına göre uygun tedavinin yapılması önemlidir. Tedavi edilmeyen bakteriyel, viral veya mantar kaynaklı enfeksiyonlar doku ve organlarda hasara neden olabilir. Enfeksiyonların kontrol edilememesi solunum yetmezliğine yol açabilir. Ayrıca solunum yetmezliğinin yönetilememesi daha ciddi komplikasyonlar ortaya çıkarabilir.
Solunum yetmezliğinde yoğun bakım süreci gerekli midir?
Akut solunum yetmezliği, kritik durumdaki hastaların yoğun bakım ünitesine yatırılmasının yaygın nedenlerinden biridir. Yoğun bakım ünitesinde uzun süreli yatış gerekse de bazı hastalar için bu süre daha kısa olabilir. Yoğun bakım ünitesindeki hastaların yaklaşık %40-65`i mekanik ventilasyona ihtiyaç duyar. Solunum yetmezliğinin iyi yönetilmesi ile yoğun bakım süresi kısalabilir.
Solunum yetmezliği kaç günde iyileşme sağlar?
Solunum yetmezliği tedavileri, altta yatan sorunlara bağlıdır. Bu nedenle solunum yetmezliğine neden olan faktörlerin tedavilerine bağlı olarak iyileşme süreleri değişir. Oksijen sağlayıcı cihazlar, antibiyotik gibi ilaçlar ve diğer tedavi seçenekleri dâhil olmak üzere farklı tedavi süreçleri iyileşme sürecinde farklılıklar gösterebilir. Size en uygun tedavi seçeneği ile ilgili bilgi almak için doktorunuza danışınız.
Çevresel koşullar ve altta yatan çeşitli hastalıklar nedeniyle ortaya çıkabilen solunum yetmezliği kontrol altına alınması gereken bir durumdur. Doktorlar tarafından süreçlerin birebir ilgi ile takip edilmesi önemlidir. Hastanemizde tecrübeli doktor kadrosunun yanı sıra gelişmiş cihazlar ve donanımı ile süreç yakından takip edilir. Ayrıca yetişkin ve çocuk yoğun bakım ünitelerinin ve doktorlarının ayrı olması bireylere yönelik özel tedavileri sağlamaya yöneliktir. Solunum yetmezliği belirtileri veya şüphesi taşıyorsanız mutlaka ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçiniz.