Sıtma hastalığı, parazitin neden olduğu bir hastalık çeşididir. Enfekte sivrisineklerin ısırması ile insan vücuduna geçen parazitler vücutta çeşitli sağlık problemleri yaratır. Karaciğerde bekleyen parazitler bazı durumlarda bir yıla kadar uykuda kalabilir. Olgunlaşmalarıyla beraber karaciğerden çıkan parazitler kırmızı kan hücrelerine bulaşarak kan dolaşımına katılırlar. Bu tür durumlarda ise semptomlar gelişmeye başlar. Sıtma hastası olan kişiler genellikle yüksek ateş ve titreme semptomları geliştirerek ciddi bir halsizlik hissederler. Sıtma hastalığı ihmal edilmemesi gereken önemli bir hastalıktır. Hastalık ilerlemesi halinde anemi, solunum problemleri veya beyin hasarı yaratabilir. Serebral sıtma bir diğer adıyla beyin sıtması gelişmesi halinde kişiler komaya girebilir.
Sıtma Nedir?
Sıtma, insanlarla beslenen belirli bir sivrisinek türünü enfekte eden bir parazitin neden olduğu ciddi ve bazen ölümcül bir hastalıktır. “Sıtma neden olur?” sorusu dört farklı parazit türünden biri ile enfekte olunması ile açıklanabilir. Plasmodium Falciparum, P. Vivax, P. Ovale ve P. Malariae parazitleri sıtmaya neden olur. Bunun yanı sıra Güneydoğu Asya’da makakları doğal olarak etkileyen de bir sıtma türü bulunur. Bu türde de hayvandan insana bulaşan sıtma söz konusudur. Sıtma türleri arasında P. Falciparum ciddi enfeksiyonlara neden olma olasılığı yüksek olan ve derhal tedavi edilmesi gereken parazit türüdür. Bu tür enfeksiyonlarda hastalık ölüm ile sonuçlanabilir.
Dünya Sağlık Örgütü 2020 yılında 241.000.000 kişinin satma olduğunu tespit etmiştir. Bu kişilerin çoğu Afrika’da olmak üzere vakaların 627.000 tanesi ölüm ile sonlanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl 2000 sıtma vakasının teşhis edildiği bildirilmiştir.
Sıtmanın Belirtileri Nelerdir?
Sıtma hastalığına yakalanan bir kişi hemen belirti göstermeyebilir. Karaciğerde gelişim sürecinin tamamlayan ısıtma parazitleri bir yıla kadar burada bekleyebilir. Parazitlerin kan dolaşımına yayılmaya başlaması ile belirtiler açığa çıkmaya başlar. Sıtma belirtileri arasında ilk sırada yüksek ateş ve titreme yer alır. Bu belirtilere ek olarak aşağıdaki başlıklarla da karşılaşılabilir:
- Genel rahatsızlık hissi
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı ve kusma
- İshal
- Karın ağrısı
- Kas veya eklem ağrısı
- Hızlı nefes alma
- Hızlı kalp atışı
- Öksürük
Son bir yıl içerisinde Güney Afrika gibi sıtma hastalığı yoğun görülen bir bölgeye seyahat edilmesi veya bu tür bir yerde yaşanması halinde bahsedilen belirtilerin gözlemlenmesi sıtma hastalığının başladığının habercisi olabilir. Semptomların daha fazla ilerleyip organ hasarına neden olmasının önüne geçmek adına bu durum aksatılmadan bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir.
Sıtmanın Tedavisi Nasıl Yapılmaktadır?
Sıtma ihmal edilmemesi gereken ve derhal tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Sıtma ilaç ile tedavi edilebilen bir hastalıktır. Sıtma tedavisi için geliştirilen çeşitli ilaçlar mevcuttur. Hastalığın erken evrelerinde ilaç tedavisine başlanılması halinde hastalığın tedavi edilebilmesi mümkündür. İlaç türü ve tedavi süresi parazitin türüne, kişinin enfekte olduğu yere, yaşına, hamile olup olmadığına ve tedavinin başlangıcında ne kadar hasta olduğuna göre değişir. Doğru ilaçların kullanılması halinde sıtma parazitleri tamamıyla vücuttan temizlenebilir. Ancak yanlış ilaç kullanılması veya tedavinin aksatılması halinde ise parazitler vücutta varlığını sürdürmeye devam edebilir ve hastalık devam edebilir.
Sıtma tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar etkili olmayabilir. Parazitler zaman içerisinde birçok ilaca karşı direnç kazanmıştır. Bu nedenle doğru ilacı bulmak son derece önemlidir.
Sıtmadan Korunma Yöntemleri Nelerdir?
Afrika, Güney ve Güneydoğu Asya, Pasifik Adaları, Orta Amerika ve Güney Amerika gibi bölgelerde yaşanması veya bu bölgelere seyahat gerçekleştirilmesi halinde sıtma hastalığına karşı çeşitli önlemler alınması gerekir. Sıtma hastalığından korunmak için kişilerin sivrisinek ısırığından korunması gerekir. Sivrisinekler en çok akşam karanlığıyla şafak vakti arasında aktiftir. Bu nedenle özellikle gece saatlerinde alınan tedbirler arttırılmalıdır. Bahsedilen bölgelerde bulunulurken cildin örtülmesi gerekir. Pantolon veya uzun kollu gömlekler giyilebilir. Pantolon paçaları çorapların içine ve gömlek pantolonun içine sokularak minimum düzeyde ciltte açık alan olmasına dikkat edilmelidir. Çeşitli sağlık örgütleri koruyucu giysiler üretmiştir. Permetrin maddesi içeren koruyucu kıyafetler giyilebilir veya bu tür spreyler giysilere uygulanabilir.
Kıyafet önlemi haricinde cilde böcek kovucu ilaçlar da uygulanabilir. Limon okaliptüs yağı, DEET, picaridin, para-menthane-3,8-diol (PMD) gibi ilaçlar cilde uygulanabilir. Bu tür ilaçlar doğrudan yüze uygulanmamalıdır ve 3 yaşından küçük çocukların kullanımı için uygun olmayabilir.
Sıtma süreçlerinden korunmak için cibinlik gibi bir ağın altında uyulması önerilir. Yatak ağları özellikle de permetrin sprey uygulanan ağlar geceleri ısırıklara karşı koruyucu etki yaratabilir.
Enfekte olunması haline karşı önlemler alınarak seyahate gidilmesi ciddi semptomlar ile karşılaşılmasının önüne geçebilir. Sıtmanın yaygın olduğu yere bir seyahat edilmesi halinde sıtma parazitlerden korunmaya yönelik ilaçlar kullanılabilir. Şüpheli bir sivrisinek ısırığı yaşanması halinde direkt olarak başlanabilecek ilaçlar temin edilebilir.
Sıtma aşısı ise günümüzde hala daha çalışmalar gerçekleştirilen bir başlıktır. Ancak Dünya Sağlık Örgütü sıtma vakalarının yoğun olduğu ülkelerde yaşayan çocuklara sıtma aşısının kullanılmasını önerir.
Sivrisinek ısırığına karşı alınacak önlemler hayati önem taşıyabilir. Bu nedenle bu tür bölgelere gidilirken mutlaka tedbirli davranılmalıdır.
Sıtma Bulaşıcı mıdır?
Sıtma hastalığının ciddiyetinin öğrenilmesi ile “sıtma bulaşıcı mı?” endişesi gündeme gelir. Sıtma kişiden kişiye temas veya hava yoluyla bulaşan bir hastalık değildir. Sıtma hastalığının bulaşabilmesi için kanlı temas gerekir. Sıtma hastalığı genellikle Anofel sivrisinekleri tarafından bulaşır. Sivrisinekler enfekte olan bir kişiyi ısırmaları ardından parazitleri kendi vücutlarında taşımaya başlarlar. Sivrisinek içinde büyüyüp gelişen sıtma parazitleri, sivrisineğin ısırması ardından farklı bir kişiye geçer. Bu durum en sık Afrika, Güney Asya’nın geniş alanları, Orta ve Güney Amerika’nın bazı kısımlarında görülür. Karayipler, Güneydoğu Asya’da da sıtma bulaşı meydana gelebilir.
Sivrisinek ısırığı haricinde halihazırda parazit ile enfekte olmuş bir kişiden alınan kanın farklı bir kişiye aktarılması ile de hastalık bulaşabilir. Bunun yanı sıra hamilelik döneminde enfekte olmuş bir kişi doğum sırasında veya hamileliği esnasında bebeğine sıtma bulaştırabilir.
Hangi Hastalıkların Tedavisinde Embolizasyon Yapılır?
Embolizasyon, belirli bir kan damarını bloke eden veya kapatan minimal invaziv bir işlemdir. Çoğu zaman planlanmış bir prosedür olan embolizasyon bazı vakalarda acilen uygulanabilir. Kan akışını durdurmak için sembolik ajan adı verilen küçük parçacıklar veya nesneler ile tedavi alanında bulunan damarlardaki kan akışının durması sağlanır. Genellikle beyin anevrizmaları, kanamaya neden olan kanserler veya tümörler, sık burun kanaması, mide ülserleri ve divertikül, dalak, karaciğer ve akciğerlerde ciddi hasara neden olan travmatik yaralanmalar ve rahim miyomları gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde uygulanabilen bir yöntemdir.
Embolizasyon işlemi bazı sıtma vakalarında da uygulanabilen bir yöntemdir. Özellikle dalak yırtılması gibi bir semptomla karşılaşılması halinde kanamanın yayılmaması adına ilgili damarlara embolizasyon gerçekleştirilebilir.
Sıtma Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Sıtma Bulaşıcı mı, Nasıl Bulaşır?
Sıtma genellikle Plasmodium olarak bilinen bir parazitin sivrisinek ısırığı ile insan vücuduna geçmesiyle bilinir. Sıtma bulaşma döngüsü ise bir sivrisineğin Plasmodium ile enfekte bir kişiyi ısırması ardından sağlıklı bir kişiyi ısırarak parazitleri bu kişiye aktarması ile gelişir.
Seyahat Öncesi Sıtma Aşısı Var mıdır?
Sıtma parazitleri yüzeyini sürekli değiştirmesi nedeniyle bağışıklık sisteminden kaçma yeteneğine sahip olduğundan günümüzde hala daha etkili bir aşı bulunamamıştır. Tıp dünyası etkili bir aşı için çalışmalara devam etmektedir. Aşı uygulaması haricinde yüksek riskli bölgelerde sıtmadan korunmak amacıyla sivrisinek ısırıklarını önlemek için özel kıyafetler giyilebilir.
Sıtma Taşıyıcısı Olan Sivrisinekler Hangi Türlerdir?
Sıtma hastalığı her sivrisinek ısırığı ile bulaşmaz. Genellikle bir dişi anofel sivrisinek tarafından ısırıldıktan sonra sivrisineğin taşıyıcı olması halinde parazit insan vücuduna geçer. Anofel sivrisinekler daha öncesinde farklı bir enfekte kişiyi ısırarak parazitleri kendi vücuduna alırlar. Ardından farklı bir kişiyi ısırmaları ile bu parazitler diğer kişiye geçer.
Sıtma Hamilelikte Gebeleri Nasıl Etkiler?
Hamilelik sırasında bir annenin enfekte olması halinde doğum öncesinde veya doğum sırasında parazitler bebeğe de aktarılabilir. Hamilelik döneminde sıtma enfeksiyonu kapıldığında anne adayının daha öncesinde sıtmaya karşı bağışıklığı olmaması halinde hastalık nedeniyle kişi hayati riski ile karşılaşabilirler.
Antimalaryal İlaçlar Nelerdir ve Nasıl Kullanılır?
Sıtma enfeksiyonunun tedavisi ve önlenmesi için antimalaryal ilaçlar kullanılır. Antimalaryal ilaçlar artemisin türlerinden oluşur. Artemisinin formülasyonları arasında artemether, arteether, dihydroartemisinin ve artesunat bulunur. Hasta için ideal doz ve uygulama şekli doktor tarafından belirlenir.
Sıtmadan Korunma Yöntemleri Nelerdir?
Sıtmadan korunma yöntemleri arasında dünya sağlık programları ısırıklardan korunmak için ilaçlar ve böcek ilaçları işlenmiş cibinlikler dağıtır. Kapalı kıyafetler giyinerek cildin ısırıklardan korunması da sağlanabilir. Ayrıca, Afrika ülkeleri gibi sıtma-riskli ülkelere seyahat öncesi koruyucu ilaçlar alınarak korunmak mümkündür.
Çocuklarda Sıtma Hastalığı Nedir?
Sıtma hastalığı her yaş grubunu etkileyebilen bir hastalık türüdür. Özellikle 5 yaş altındaki çocuklar sıtma hastalığına yakalanması halinde daha ciddi belirtiler ile karşılaşabilirler. Sahra Çölü’nün Güneyinde, Afrika’da meydana gelen vakalarda sıtma nedeniyle ölen çocuk sayısı oldukça fazladır.
Sıtma hastalığına yönelik bir belirti gözlemlenmesi ve Afrika ülkeleri gibi sıtma-riskli ülkelere seyahat sonrası bu bulgular görülmesi halinde bu durum aksatılmamalı ve bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Aksi takdirde hastalığın ilerlemesi beraberinde hayati risk getirebilir.
