Omurga Kayması (Spondilolistezis – Bel Kayması) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Omurga, vücudun dik duruşundan sorumlu ve omuriliği koruyan önemli bir kemik yapıdır. 30`dan fazla kemikten oluşur ve hayati bir öneme sahiptir. Bu nedenledir ki omurgada meydana gelen hasarlar da ciddi sonuçlar doğurabilir.
Omurga, omur denilen kemiklerden, kemiklerin arasına sıkıca gömülmüş diskler ve omurların üzerinde dönüp hareket ettiği faset eklemlerinden oluşur. Tüm bu yapılar içteki omuriliği korur.
“Spondilolistezis” olarak bilinen omurga kayması, omurların yerinden kayarak öne doğru ilerlemesi ve bazı sinir ve dokuları sıkıştırması olarak tanımlanır. Omurlarda meydana gelen dengesizlik ve sıkışıklık, omurları olması gerekenden daha fazla hareket ettirir. Omurlar birbiri üzerinde kayar. Bu şekilde oluşan baskı sadece omurgaya değil, bel, sırt ve bacaklara yankı yapar.
Omurga kayması her zaman kendini belli etmez ancak çoğunlukla en sık bel ağrısından şikayet edilir. Doğuştan oluşabildiği gibi sonradan da meydana gelebilir. Cerrahi ve cerrahi olmayan tedavileri mevcuttur ve iyileşme dönemi çok zor değildir.
Omurga Kayması (Bel Kayması) Nedir?
Omurga, üst üste dizilen halka şeklindeki omur kemiklerinden meydana gelir. Omurların her birinin arasında kemikleri birbirine bağlayan faset ve disk eklemleri bulunur. Sırt kısma dönük arkadaki eklemler faset; vücudun iç kısmına dönük eklemler disk eklemleridir. Bu eklemler sayesinde tüm omurlar aynı düzenle birbirine bağlıdır. Eklemler omurgaya esneklik ve hareket sağlar; omurganın duruşunu belirler.
Omur eklemleri arasında sinirler bulunur. Omurga kaymasında omurlardan biri öne doğru kayar. Alttaki omurun üzerine eğilir. Bu nedenle iki omur arasındaki sinir ezilir. Bu olaya “Spondilolistezis” yani omurga kayması denir. Bel kayması olarak da bilinen omurga kayması görüntüleme testleri ile teşhis edilir:
- Röntgen
- MR
- Bilgisayarlı Tomografi
Omurga kayması şiddetine göre derecelendirilir. Evre 1 ve 2 daha az ciddi durumlardır ve ameliyat gerektirmez. Evre 3 ve 4 yüksek şiddette ve daha ciddidir. Şiddetli semptomlar yaşıyorsanız ameliyat gerektirir.
Omurga Kayması Neden Olur?
Omurga kayması genellikle beş ana nedenden ortaya çıkar: dejeneratif, istmik, displastik, patolojik ve travmatik.
- Dejeneratif spondilolisteziste alt ve üst omurları birbirine bağlayan faset eklemlerinde herhangi bir bozukluk bulunmaz. Buradaki ana neden yaşlanmaya bağlı gelişen dokulardaki yıpranmadır. Birleşik haldeki faset ve disklerin yaşlılık dejenerasyonu ile ilişkilidir. Bir omurun diğer omura olan dengesizliği nedeniyle omurun ileri hareket etmesine yol açar. Genellikle 40 yaş üstünde görülür. Kadınlarda daha sık ortaya çıkar.
- İstmik spondilolisteziste omurların arka kısmındaki faset eklemlerinde bozukluk bulunur. Bu türde ana neden tam olarak bilinmese de olası bir neden bel eklemlerini esneten jimnastik, futbol, güreş gibi sporlarla ilgilenen bireylerde meydana gelen mikro travmadır.
- Displastik spondilolistezis, doğuştan gelir ve faset eklemlerindeki anormal bir dizilim nedeniyle ortaya çıkar.
- Patolojik spondilolistezis, kemik ve bağ dokudaki bozukluklar gibi vücudun birçok organının etkileyen nedenlerden veya enfeksiyondan oluşur. Bunun yanı sıra neoplazma (yeni oluşan doku, tümör) ve tedavi sonrası istenmeyen bir durum olan iyatrojenik (insan eliyle oluşan) süreçten de kaynaklanabilir.
- Travmatik spondilolistezis, sıklıkla bir travma sonucu ortaya çıkar ve faset eklemi kırıkları nedeniyle oluşur.
- Omurga kayması için ek bir risk faktörü genetiktir. Birinci derece akrabalarda omurga kayması, skolyoz ve gizli spina bifida bulunması göz önünde bulundurulmalıdır.
Omurga Kayması Kimlerde Görülür?
Omurga kayması en yaygın alt beldeki omurgada görülür ancak boyundaki omurgada ve nadiren de sırttaki omurgada ortaya çıkar.
- Dejeneratif spondilolistezis genellikle yetişkinlerde 40-50 yaşlardan sonra meydana gelir. Hormonal nedenlerden dolayı kadınlarda görülme sıklığı erkeklerden fazladır. Özellikle obezite durumunda risk artar. Düşük derece olan 1 ve 2 evre omurga kayması olan yaşlıların zamanla derecelerinin yükselme olasılığı düşüktür.
- İstmik spondilolistezis, çeşitli sporlarla ilgilenen genç ve yetişkinlerde yaygındır. Ancak bazen yetişkinlikte semptomlar gelişene kadar fark edilmez. Erkeklerde kadınlardan daha sık görülür.
- Displastik spondilolistezis, doğuştan gelen bir durumdur. Bu nedenle bebek ve çocuklarda yaygın olarak görülür. Kız çocuklarında erkek çocuklardan daha fazla rastlanır. Omurga kaymasına sahip çocukların ergenliğe girerken kayma derecesinin artma olasılığı yüksektir .
Evre 1 omurga kayması, tüm vakaların neredeyse %75’ini oluşturur. En yaygın omurga kayması L5-S1 omurlarında meydana gelir. İkinci en yaygın bölge L4-5 omurlarıdır.
Omurga Kaymasından Korunma Yolları Nelerdir?
Omurga kayması gelişme riskini azaltmak için bazı önemli adımlara dikkat edebilirsiniz:
- Düzenli egzersiz yapmak, sırt ve karın kaslarının güçlenmesinde önemli bir yer tutar.
- Yeterli ve dengeli beslenmek, kemik yapısını güçlü tutar ve sağlıklı vücut kilosunu sürdürmeye yardımcıdır.
- Fazla kilolardan kurtulmak, vücudun alt kısmına ek baskı yapmaktan kurtarır.
Bel Kaymasının Belirtileri Nelerdir?
Bel kayması her zaman belirti vermeyebilir ve fark edilmeyebilir ancak en yaygın belirtiler şu şekildedir:
- Bel ağrısı
- Kas ağrısı ve gerginliği
- Bacaklara yayılan ağrı, uyuşma ve karıncalanma
- Bacaklarda zayıflık ve anormal yürüyüş şekli
- Kalçada ağrı, uyuşma
- Ayakta durmakta zorluk
- Uylukların arkasındaki kaslarda (hamstrings) spazm ve gerginlik
- Egzersiz ile birlikte kötüleşen ağrı
Omurlar arasında ezilen hasarlı sinir, özellikle bel ağrısını oluşturur. Ek olarak bacak kaslarının gergin hissedilmesi, zayıflaması, uyluk ve kalçadaki karıncalanma sinir köklerine yapılan baskıdan kaynaklanır.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Yapılan çalışmalara göre nörolojik semptomları olmayan hastaların yaklaşık %76`sında, semptomların ilerlemediği ve bunların konservatif tedavi (takip ve ilaç dönemi) ile tedavi edilebileceği gösterilir. Nörolojik şikayetler olmasına rağmen, ilk tercih edilmesi gereken cerrahi dışı tedavilerdir. Sıklıkla önerilen konservatif tedaviler;
- Nonsteroid antiinflamatuvar ilaç kullanımı (ağrı kesici, inflamasyon önleyici)
- Fizik tedavi, aerobik egzersizler
- Kilo kontrolü
- Osteoporozun kontrol altına alınması
Fizik tedavide özel egzersizler uygulanır. Sırt, bel, bacak ve karındaki kasların gerilmesi ve güçlenmesi sağlanır. Bükme-germe egzersizi, yürüme ve bisiklet egzersizi fonksiyonel kapasiteyi arttırmaya yönelik egzersizlerdir. Bunlar ile ağrıda azalma, bel bölgesinde hareket özgürlüğü ve omurganın doğru kullanımı amaçlanır. Akut semptom durumunda ağrıya yol açan baskının oluştuğu bölgeye steroid enjeksiyonu tercih edilebilir.
Cerrahi tedavi için kesin standartlar yoktur. Ancak bunun aksine önemli sayılan kriterler belirlenmiştir:
- Hayat kalitesini olumsuz etkileyen ve en az üç ay konservatif tedaviye rağmen tekrarlayan bel, bacak ağrısı
- İlerleyen nörolojik yetmezlik veya hasar
- Mesane kontrolsüzlüğü, idrar kaçırma ve istem dışı dışkılama durumu
Cerrahinin amacı sinirler üzerindeki baskıyı ortadan kaldırmaktır. Cerrahi tedavi; dekompresyon (sinirlere olan basıyı çekme), aletli veya aletsiz füzyon veya füzyon kombinasyonunu içerir.
- Füzyon tedavisi, kaymış omurun aşağıdaki omura metal çubuk, vida ve kemik grefti ile birleştirilmesidir. Füzyon tedavisinde amaç, dengesizliği önlemek ve faset eklemine bağlı ağrının azaltılmasını sağlamaktır. Füzyon tedavisinde implantlı ve implantsız tedavi mevcuttur.
- Dekompresyon tedavisi, sıkıştırılmış omurilik sinirleri üzerindeki baskıyı hafifletmek için yapılan bir prosedürdür.
Omurga Kayması Ameliyatı Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
Cerrahi sonrası iyileşme birkaç hafta sürebilir ancak omurga kayması semptomlarının çoğu iyileşir.
- Spondilolistezis ameliyatı sonrasında ameliyat bölgesinde bir süre ağrı normaldir. Hastanede kalma süresi, vücudunuzun fizyolojik durumuna ve ameliyatın türüne bağlıdır. Ameliyat süreci ve sonrasında ağrılarla başa çıkabilmeniz için ağrı kesici tedavisi sürer. Ameliyat öncesi bacak ağrıları genellikle hemen düzelir. Bununla birlikte ameliyat sonrası ağrı ve yorgunluğun tamamen geçmesi altı haftayı bulur.
- Ameliyat sonrası bazı hastalar, idrar yapmakta zorluk çekebilir. Bu durum geçicidir. Ancak nadiren sinir hasarı nedeniyle mesane sorunları ortaya çıkar.
- Eve döndüğünüzde ilk süreçte işleriniz için yardıma ihtiyaç duyabilirsiniz. Ağırlık kaldırma ve yorucu ev işleriniz için acele etmemelisiniz. Her gün aktivitenizi kademeli olarak arttırarak veya yardım alarak süreci daha ağrısız yönetebilirsiniz.
- Ameliyat sonrası fizik tedaviye devam etmeli, fizyoterapistin önerdiği egzersizleri düzenli olarak sürdürmelisiniz. Bu egzersizler iyileşme sürecini hızlandırmaya yardımcıdır. Egzersiz sırasında kendinizi kasmamaya ve zorlamamanız ağrılarınız için daha iyi olacaktır.
- Vücudunuzu zorlamadan yapılan spor ve yürüyüşler aktif kalmak için idealdir. Ancak aktiviteleriniz için kesinlikle doktorunuza danışınız.
- Ameliyattan hemen sonra araç kullanmak için acele etmemelisiniz. Alacağınız ağrı kesiciler uykunuzu getirebilir ve araç kontrolünü kaybedebilirsiniz. Genellikle birçok hasta birkaç hafta (2-6 hafta) sonra araç kullanmaya hazır hale gelir.
Omurga Kayması Tedavi Sonrası Tekrarlar Mı?
Omurga kayması, çok sık olmasa da bazen tekrarlayabilir. Kaymanın derecesi yüksek ve ısrarcı semptomlar devam ediyorsa bu durum meydana gelir. Ancak çoğunlukla ameliyat sonrası semptomlar ve şikayetler düzelir. Ameliyattan sonraki birkaç ay içinde hastalar normal hayatlarına geri döner. Bununla birlikte omurgadaki esneklik eskisi gibi olmayabilir. Bunun için egzersiz ve faaliyetlerinizde dikkatli olmanız önemlidir.
Ameliyat sonrası şiddetli baş ağrısı, ateş yükselmesi, idrar kaçırma, bacak, sırt ve kalçada uyuşma ve güçsüzlük, ameliyat yerinde sıvı ve kızarıklık varsa vakit kaybetmeden doktorunuza danışınız.
Sırt ve bel ağrıları hafife alınmaması gereken bir semptomdur. Hayati sonuçlara yol açabilecek hasarlar, omurgaya çok uzak değildir. Omurga sorunlarınızın hayatınızı ele geçirmesine izin vermeden önce kontrollerinizi aksatmayınız. Bel ağrılarından şikayetçiyseniz ve bel kaymasından şüpheleniyorsanız mutlaka bir sağlık uzmanına danışınız.