Multi Organ Yetmezliği Nedir? Nasıl Mücadele Edilir?

Multi organ yetmezliği dünya genelinde pek çok kişinin yaşamını tehdit eden ilerleyici ve ciddi bir sağlık problemidir. Birden fazla birbirinden bağımsız organın işlevinin bozulması ile karakterize olan multi organ yetmezliği yani çoklu organ yetmezliği çoğu zaman akciğer, böbrek, karaciğer gibi organları etkileyen; genellikle ilerleyici sağlık sorunlarının sonucunda ortaya çıkar. Çoklu organ yetmezliği vücudun normal fonksiyonlarını yerine getirmesinde ciddi sorunlar yaşanmasına ve sonunda kişinin yaşamının riske girmesine neden olabilir. Bu nedenle öncelikle çoklu organ yetmezliğine neden olabilecek faktörlerin tedavi edilmesi ve organ yetmezliği gelişmeden önlenmesi gerekir. Bununla birlikte organ yetmezliğinin ortaya çıkması engellenemediği durumlarda da erken dönemde tanı ile sürecin kontrol altında tutulması mümkün olabilir. Multi organ yetmezliği nedir, belirtileri nelerdir? Hastalığın tanı ve tedavisi nasıl yapılır? Bunlar gibi çoklu organ yetmezliği ile ilgili merak edilenler yazının devamında yer almaktadır.

Multi Organ Yetmezliği Nedir?

Multi organ yetmezliği, bilinen bir diğer adıyla çoklu organ yetmezliği iki veya daha fazla organın işlevinin aynı anda bozulduğu durumu ifade eden bir sağlık sorunudur. Etkilenen organlarda hafiften şiddetliye kadar değişen ölçekte yetersizlik görülebilir. Bununla birlikte hafif derecede de olsa multi organ yetmezliği ciddi bir sağlık sorunudur ve acil müdahale gerektirir.

Çoklu organ yetmezliği genellikle başlangıç aşamasında hafiftir, ancak zamanla yetmezlik şiddetlenerek hayati risk oluşturabilir. Çoklu organ yetmezliği hastalarının büyük çoğunluğu yoğun bakım desteğine ihtiyaç duyarlar. Yapılan bazı araştırmalar multi organ yetmezliği gelişen hastaların yaklaşık %40-50’sinin hayatını kaybedebileceğini ileri sürmektedir. Bu nedenle organ yetmezliği hastalarında yoğun bakım desteği önemli yer tutar.

Çoklu organ yetmezliği gelişen hastalarda tedavi sürecinin tam teşekküllü bir sağlık kuruluşunda alanında uzman hekimler tarafından yürütülmesi tedavinin başarı şansını artırabilir. Organ yetmezliği akut yani ani başlangıçlı olabileceği gibi çeşitli faktörlerin etkisiyle zaman içerisinde de organ yetmezliği gelişebilir. Kalp, akciğer, böbrek, karaciğer gibi organların olması gerektiği gibi çalışması hayati fonksiyonların devam etmesi için elzemdir. Akciğer, kalp, böbrek, karaciğer gibi organlardan iki veya daha fazlasınının olması gerektiği gibi çalışmaması durumunda çoklu organ yetmezliğinden bahsedilebilir.

Multi organ yetmezliği pek çok sebebe bağlı olarak ortaya çıkabilir. Şiddetli enfeksiyonlar, septik şok, travmalar, büyük cerrahi operasyonlar sonrasında gelişen bazı komplikasyonlar gibi çeşitli sağlık sorunları çoklu organ yetmezliğinin ortaya çıkmasını tetikleyebilir. Bilimsel çalışmalara göre organ yetmezliğinin başlıca nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Sepsis: Bazı durumlarda vücutta yaygın bir enfeksiyon olduğunda bağışıklık sistemi enfeksiyona karşı aşırı yanıt geliştirebilir. Bağışıklık sisteminin verdiği aşırı inflamatuar yanıta bağlı olarak bazı doku ve organlar hasar görebilir. Organlardan bir veya birden fazlasının etkilendiği sepsis olarak da adlandırılan bu sağlık sorunu araştırmalara göre çoklu organ yetmezliğinin başlıca nedenlerinden bir tanesidir.
• Travma ve yaralanma: Normal şartlarda bağışıklık sistemi yaralanma veya travma gibi durumlarla karşılaştığında yarayı onarabilmek için inflamasyon yanıtı geliştirir. Şiddetli travma veya ciddi yaralanma gibi durumlarda vücutta aşırı inflamatuar yanıt gelişebilir. Bağışıklık sisteminin aşırı tepkisi sonucunda bazı doku ve organlar zarar görebilir. Bu durum organ yetmezliğine neden olabilir.
• Yanıklar: İleri derecede yanıklar da enfeksiyon ve yaralanmalarda olduğu gibi vücutta ciddi doku hasarına, buna bağlı olarak yaygın inflamasyona neden olabilir. Bu durumda organlara giden kan akışı azalabilir ve multi organ yetmezliği gelişebilir.
• Hipoperfüzyon: Organlara yeterli kan akışının olmaması yani hipoperfüzyon sonucunda doku ve organlara yeterli miktarda oksijen taşınamaz. Bunun neticesinde organ yetmezliğine giden bir tablo ortaya çıkabilir. Özellikle şiddetli kan kaybı veya kalp yetmezliği gibi durumlarda hipoperfüzyona bağlı multi organ yetmezliği ortaya çıkabilir.
• İlaçlar: Özellikle uzun süreli kullanımlarda veya aşırı dozda kullanıldığında bazı ilaçlar böbrek, karaciğer gibi organlarda hasara ve işlev bozukluğuna neden olabilir.
• Kronik hastalıklar: Önceden mevcut olan kronik böbrek, karaciğer veya kalp hastalıkları başta olmak üzere bazı kronik hastalıklar organların zamanla işlevlerini kaybetmesine ve multiorgan yetmezliğine yol açabilir.
• Cerrahi operasyonlar: Büyük cerrahi operasyonlar vücutta inflamasyona buna bağlı olarak doku ve organ hasarına neden olarak multi organ yetmezliğini tetikleyebilir.
• Genetik faktörler: Bazı kişilerde genetik yatkınlıkları nedeniyle multi organ yetmezliği gelişme riski daha yüksek olabilir.

Multi organ yetmezliği genellikle birden fazla etkenin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan kompleks bir sağlık sorunudur. Multi organ yetmezliğinin kesin nedeni hala tam olarak bilinmemekle birlikte yukarıda sayılan faktörlerden bir veya birkaçı organlarda hasara ve işlev bozukluğuna yol açarak çoklu organ yetmezliği gelişmesine neden olabilir.

Multi Organ Yetmezliğinin Belirtileri Nelerdir?

Multi organ yetmezliği belirtileri etkilenen organlara göre farklılık göstermekle birlikte yorgunluk, odaklanma güçlüğü, iştahsızlık gibi belirtilere çoklu organ yetmezliği hastalarında yaygın olarak rastlanır. Multi organ yetmezliği hayati organlardan iki veya daha fazlasının işlevini olması gerektiği gibi yerine getirememesi ile karakterize bir sağlık sorunu olduğundan vakaların büyük çoğunluğunda solunum sistemi, kardiyovasküler sistem, sindirim ve boşaltım sisteminde bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Multi organ yetmezliğinin başlıca belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Nefes darlığı, ciltte renk değişikliği, hızlı solunum gibi solunum sistemi sorunları,
• Ayak ve bacaklarda ödem, düşük tansiyon, düzensiz kalp ritmi gibi kalp-damar sistemi sorunları,
• Böbreklerin olması gerektiği gibi çalışmamasına bağlı olarak idrar çıkışında azalma, aşırı susuzluk hissi, sıvı-elektrolit dengesinde bozulma,
• Karaciğerin etkilenmesi durumunda sarılık, karında sıvı birikimi, ALT-AST gibi karaciğer fonksiyon testlerinde anormallik,
• İştahsızlık, bulantı, kusma, ishal ve kabızlık gibi sindirim sistemi sorunları.

Multi organ yetmezliği ani başlangıçlı olabileceği gibi zamanla kademeli olarak da ortaya çıkabilir. Bu durum başlangıçta organ yetmezliği belirtilerinin tam olarak fark edilememesine neden olabilir. Bu nedenle siz de yukarıda sayılan semptomlardan bir veya birkaçını kendinizde fark etmeniz halinde alanında uzman bir doktordan randevu almayı ve gerekli kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin.

Multi Organ Yetmezliğinin Tanısı Nasıl Konur?

Organ yetmezliği tanısı alanında uzman bir doktor tarafından uygulanan bazı laboratuvar tetkikleri ve görüntüleme yöntemleri ile kolaylıkla konulabilir. Organ yetmezliğinin tanısında kullanılan başlıca tanı yöntemleri şu şekildedir:

• Kan ve idrar örneklerinin analiziyle karaciğer sağlığının değerlendirildiği, enzim seviyelerinin incelendiği ALT, AST, GGT gibi karaciğer fonksiyon testleri,
• Kan ve idrar testleriyle böbreklerin çalışmasının değerlendirildiği, böbreklerin filtrasyon kapasitesini ve atık ürünlerin düzeyini ölçüldüğü EGFR gibi böbrek fonksiyon testleri,
• Kalp fonksiyonlarını değerlendirmeye yardımcı olan EKG, EKO gibi görüntüleme yöntemleri,
• Solunum sisteminin işlevselliğini, akciğer kapasitesini ve kan oksijen seviyesini değerlendirmek için solunum fonksiyon testleri ve/veya akciğer röntgeni,

Yukarıda sayılanların yanı sıra ultrasonografik görüntüleme yöntemleri multi organ yetmezliğinin tanısında önemli yer tutar.

Multi Organ Yetmezliğinin Tedavisi Nasıl Olur?

Multi organ yetmezliğinin tedavi süreci, hastanın durumuna ve organ yetmezliğinin şiddetine bağlı olarak değişir. Tedavi basamakları genellikle şu şekildedir:

• Acil müdahale: Alanında uzman ekip organ yetmezliği tedavisinde öncelikle solunum desteği verilmesi, sıvı-elektrolit dengesini koruma, oksijen tedavisi, kan basıncının düzenlenmesi gibi tedavi yöntemleri ile hastanın durumunu stabil hale getirmeyi ve yaşamsal fonksiyonlarını desteklemeyi amaçlar.
• Yetersizlik olan organı dışarıdan destekleme: Günümüzde gelişen teknolojinin de yardımıyla diyaliz makinesi (böbrek yetmezliği hastalarında), mekanik ventilatör (solunum sıkıntısı çeken hastalarda) gibi dışarıdan özel cihazlarla yapılan müdahaleler organların fonksiyonlarını destekleyebilir.
• Altta yatan sağlık sorununun tedavisi: Hastanın durumu stabil hale getirildikten sonra uzmanlar ilk iş olarak multi organ yetmezliğinin temel nedenini tespit ederek tedaviye başlar. Örneğin organ yetmezliği enfeksiyon kaynaklı ise öncelikle enfeksiyonun tedavi edilmesi gerekir.
• Destekleyici bakım: Hastanın genel sağlığını korumak için beslenme desteği, ağrı yönetimi, enfeksiyondan korunma gibi konularda hem hastaya hem hasta yakınlarına bilgi verilir. Bu süreçte hastanın yoğun bakım ihtiyacı varsa 7/24 yoğun bakım hemşirelerinin gözetiminde ve denetiminde sürecin ilerlemesi önemlidir.
• Rehabilitasyon: Organ yetmezliği sonrası hastanın günlük yaşamına dönmesini sağlamak için rehabilitasyon programları uygulanır. Rehabilitasyon sürecinde fizik tedavi, konuşma terapisi gibi yöntemler kullanılabilir.

Multi organ yetmezliğinin tedavi sürecinde her hasta için hastaya özel bir tedavi planı hazırlanır. Tedavinin ne kadar süreceği yetmezliğin şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak farklılık gösterir. Tedavi sırasında ve sonrasında doktorların önerdiği şekilde düzenli kontrollerin yaptırılması önemlidir. Tedavi sürecinde hasta ve doktorların birlikte hareket etmesi önemlidir. Siz de multi organ yetmezliği ile mücadele ediyorsanız alanında uzman bir doktordan randevu almayı ve düzenli kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin.

Sıkça Sorulan Sorular

İki veya daha fazla organın işlevinde bozulma ile kendini gösteren ciddi bir sağlık sorunu olan çoklu organ yetmezliği ile ilgili sıklıkla merak edilen sorulardan bazılarının yanıtları aşağıda detaylandırılmıştır.

Organ yetmezliği erken dönemde tanı ve tedavisi yapılmadığında yaşamı tehdit eden ciddi bir sağlık sorunudur. Bazı durumlarda rutin bir tarama testi organ yetmezliğini başlangıç aşamasında tespit etmeye yardımcı olabilir. Bu nedenle siz de alanında uzman bir doktordan randevu alarak düzenli kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin.