Çinko Nedir?
Çinko doğada pek çok gıdada doğal olarak bulunan esansiyel bir mineral çeşididir. Cilt sağlığından bağışıklığın normal fonksiyonun desteklenmesine kadar pek çok önemli süreçte rol oynayan çinko insan vücudunda üretilemez. Bu nedenle vücudun ihtiyacının dışarıdan besinler veya besin takviyeleri yoluyla karşılanması gerekir. Gün içerisinde çinko bakımından zengin gıdaların tüketilmemesi veya vücutta çinkonun emilim sürecini olumsuz etkileyen bir sağlık sorunu bulunması çinko eksikliğine neden olabilir. Bu durumda kemiklerde güçsüzlük, yaraların geç iyileşmesi, bağışıklık sisteminin normal fonksiyonunda bozulma gibi pek çok sorun ortaya çıkabilir. Bunun yanı sıra çinkonun eksikliği gibi fazlalığı da çeşitli komplikasyonlara neden olabilir.Takviye kullanmadan önce mutlaka bir doktora ya da uzman diyetisyene danışın.
Çinkonun vücuttaki emilimi esas olarak ince bağırsaklarda gerçekleşirken vücuttan atılımı ise böbrekler, deri ve bağırsaklar yoluyla olur. Bazı araştırmalara göre çinko emiliminde yaşla birlikte değişiklikler olabilir. Yapılan çeşitli çalışmalara göre 20 ila 80 yaş arasındaki yetişkinlerde bağırsaklardan çinko emilim oranı %28 azalırken kırmızı kan hücrelerinden çinko salınımı %35 oranında düşmektedir. Bunun yanı sıra karaciğerdeki çinko miktarı %13 artarken kas dokularındaki çinko seviyelerinin ise %75 oranında azaldığı görülür. Ayrıca yaşın ilerlemesi ile birlikte çinkonun vücuttaki emilimi cinsiyete göre de farklılık gösterebilir. Örneğin yaşla birlikte erkeklerin kırmızı kan hücreleri incelendiğinde çinko seviyelerinde %74 oranında artış olduğu görülmektedir.
Çinko Yüksekliği Nedir?
Çinko insan vücudunda pek çok metabolik süreçte aktif rol oynayan eser bir mineral olmakla birlikte gerek çinko takviyeleri ile gerekse çinko içeren besinlerin aşırı tüketimi ile fazla çinko almak istenmeyen etkilerin görülmesine neden olabilir. Uzmanlara göre çinko için önerilen en yüksek alım miktarı günlük 40 miligramdır. Bunun üzerinde çinko alımı her zaman olmasa da bazı durumlarda çinko fazlalığı olarak bilinen duruma yol açabilir. Normal şartlarda önerilen miktarın üzerinde çinko içeren besinlerin tüketilmesinin çinko zehirlenmesine neden olabileceğini gösteren kanıtlar yoktur.Multivitamin ya da çinko takviyesi kullanan bazı kişilerde ise önerilen dozun üzerinde alım, çeşitli yan etkilere neden olabilir.
Bu yan etkiler arasında şunlar yer alabilir şeklinde değiştirebiliriz
- Bazı çalışmalar soğuk algınlığı tedavisinde kullanılan çinko takviyelerinin soğuk algınlığının süresini kısaltabileceğini ancak mide bulantısı ve kusma gibi yan etkilere neden olabileceğini göstermektedir. Çinko zehirlenmesi durumunda kusmak sanıldığı gibi vücuttan fazla çinkonun atılmasına neden olmaz. Bu nedenle herhangi bir sebeple çinko takviyesi kullandıktan sonra mide bulantısı, kusma gibi şikâyetleri olanların vakit kaybetmeden uzman bir hekime danışması önemlidir.
- Aşırı miktarda çinko tüketilmesi karın ağrısı ve ishal gibi semptomlara neden olabilir. Hatta zararlı miktarda çinko takviyesi alan bazı kişilerde bağırsak tahrişine bağlı mide ve bağırsak kanaması gelişebilir.
- Çinko doğada doğal olarak bulunan bir mineraldir. Özellikle kaynak, lehim yapma gibi işlerde çalışan kişilerde çinko maruziyetine bağlı yüksek ateş, titreme gibi grip semptomlarına benzeyen semptomlar görülebilir.
- Çinko önerilen miktarlarda tüketildiğinde vücuttaki iyi kolesterol (HDL) seviyelerinin artmasına ve kötü kolesterol seviyelerinin azalmasına yardımcı olabilir. Bu sayede kardiyovasküler hastalıklara yakalanma riskini azaltabilir. Ancak bazı araştırmalar yüksek miktarda çinko alımının vücuttaki iyi kolesterol seviyesini azaltabileceğini gösterir.
- Önerilen dozların üzerinde çinko alımı vücutta bakır emilimi sürecini olumsuz etkileyerek bakır eksikliğine neden olabilir. Bakır demirin emilimine ve kırmızı kan hücrelerinin oluşumuna yardımcı olan eser bir mineraldir. Vücutta bakır eksikliği olması demir metabolizmasında bozulmaya neden olarak anemi yani kansızlığa neden olabilir.
Çinko normal şartlarda bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna destek olarak enfeksiyonlara karşı savaşmasına yardımcı olur. Buna karşın aşırı miktarda çinko alımı bağışıklık sisteminin baskılanmasına ve sık sık enfeksiyon hastalıklarına yakalanmaya neden olabilir.
Çinko Düşüklüğü Nedir?
Çinko sağlıklı bir yaşamın devamlılığı için elzem minerallerden bir tanesidir. Bu nedenle fazlalığı gibi çinko eksikliği de çeşitli semptomların görülmesine yol açabilir. Uzmanlara göre dengeli ve sağlıklı beslenen kişilerde çinko düşüklüğü nadir görülür. Bazı araştırmalar şiddetli çinko eksikliğinin gıdaya erişimin gelişmiş ülkelere kıyasla kısıtlı olduğu gelişmekte olan ülkelerde daha sık görüldüğünü göstermektedir. Ancak gelişmiş ülkelerde de hafif ile orta düzeyde çinko eksikliğine rastlamak mümkündür. Yapılan çeşitli çalışmalara göre dünya genelinde yaklaşık 2 milyar insan yetersiz beslenmeye bağlı çinko eksikliği yaşamaktadır. Bazı kişiler çinko eksikliği açısından daha fazla risk altında olabilir. Buna göre çinko düşüklüğü riskini artıran bazı durumlar şunlardır:
- Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi hastalıkları,
- Vegan ve vejeteryan beslenme biçimini benimseyenler,
- Hamileler veya emzirme dönemindeki kadınlar,
- Ek gıdaya geçmesi gerekirken sadece anne sütü ile beslenmeye devam eden bebekler,
- Orak hücreli anemi hastaları,
- Anoreksiya ve bulimia gibi yeme bozukluğu olanlar,
- Kronik böbrek hastalığı,
- Aşırı alkol kullanımı.
Çinko faydaları denildiğinde ilk akla gelen bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna destek olmasıdır ancak çinkonun vücuttaki görevi bununla sınırlı değildir. Çinkonun faydaları arasında asit-baz metabolizmasının düzenlenmesi, DNA sentezi, karbonhidrat, yağ, protein gibi makro besin ögelerinin metabolizmasının desteklenmesi, görme fonksiyonunun korunması gibi pek çok metabolik süreç yer alır. Bu nedenle yetersiz çinko alımı durumunda çeşitli semptomlar ortaya çıkabilir. Başlıca çinko eksikliği belirtileri şunlardır:
- Yaraların daha geç iyileşmesi,
- Saç, cilt ve tırnaklarda bozulma,
- Büyüme ve gelişmede bozulma,
- Geç ergenlik,
- Kronik ishal,
- Erektil disfonksiyon (sertleşme sorunu) gibi cinsel işlev bozuklukları,
- Ciltte ve gözde ağrı,
- İştahsızlık,
- Kilo kaybı,
- Tekrarlayan enfeksiyon hastalıkları,
- Tat ve koku alma duyusunun bozulması.
Yukarıda sayılan semptomları gösteren ve çinko eksikliğinden şüphelenen kişilerin herhangi bir çinko takviyesi almadan önce doktorlarına danışması önemlidir.
Çinko Normal Değeri Nedir?
Çinko normal değeri kişinin yaşına ve cinsiyetine göre farklılık gösterebilir. Ayrıca hamilelik ve emzirme döneminde de kadınların günlük çinko ihtiyacı değişiklik gösterebilir. Uzmanlar erkeklerde günlük 15 mg, kadınların günlük 12 mg çinko almalarını önermektedir. Hamilelik ve emzirme döneminde olan kadınlar için ise günlük 15 mg çinko alımı önerilmektedir. Çinko çocuklar için de önemli besin ögelerinden bir tanesi olduğundan 1-10 yaş arası çocukların günlük 10 mg çinko almaları önerilir.
Vücutta çinko emilimini etkileyen bir sağlık sorunu bulunmadığı sürece dengeli ve sağlıklı bir beslenme planı ile gün içerisinde tüketilen besinler yukarıdaki miktarları karşılamak için yeterlidir. Çinko eksikliği riski bulunanlar ise gerekli durumlarda uzman bir doktor kontrolünde çinko takviyesinden faydalanabilir.
Çinko Hangi Besinlerde Bulunur?
Çinko doğadaki pek çok bitlkisel ve hayvansal gıdada doğal olarak bulunur. Çinko içeren besinler şu şekilde sıralanabilir:
- İstiridye, midye, yengeç gibi kabuklu deniz ürünleri,
- Kırmızı ve beyaz et,
- Sardalya, somon gibi balıklar,
- Nohut, mercimek, barbunya başta olmak üzere baklagiller,
- Kabak çekirdeği,
- Süt ve süt ürünleri,
- Yumurta,
- Yulaf, esmer pirinç gibi tam tahıllar,
- Mantar, kara lahana, bezelye, kuşkonmaz gibi bazı sebzeler.
Baklagiller ve tam tahıllar iyi birer çinko kaynağı olmakla birlikte bileşiğinde bulunan fitat olarak da bilinen fitik asit bileşikleri çinkonun emilimini olumsuz etkileyebilir.
Sık Sorulan Sorular
Çinko Vücutta Ne İşe Yarar?
Çinko normal asit-baz metabolizmasına, proteini yağ ve karbonhidrat metabolizmasına, A vitamini metabolizmasına, DNA sentezine katkıda bulunur. Ayrıca saç, cilt, tırnak ve görme sağlığının korunmasında önemli rol oynar. Bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna da destek olduğu bilinen bu önemli mineral hücre bölünmesinde de aktif rol oynar.
Her Gün Çinko Alınır Mı?
Normal şartlarda sağlıklı ve dengeli beslenen kişiler günlük çinko ihtiyacını tüketilen besinler yardımıyla karşılayabilir. Herhangi bir sebeple çinko eksikliği riski taşıyanlar ise her gün doktorun önerisi doğrultusunda çinko takviyesi alabilir.
Çinko Ne Zaman İçilmeli?
Çinko takviyelerinin yemeklerden en az 1 saat önce veya 2 saat sonra alınması önerilir. Ancak çinko alındığında sindirim sistemi problemleri ortaya çıkıyorsa yemekle birlikte de içilebilir.
Çinko Cinsel Gücü Artırır Mı?
Çinko özellikle erkeklerde cinsel işlevi destekleyen önemli bir mineraldir. Yapılan araştırmalardan bazıları çinkonun testosteron seviyelerini artırarak erektil disfonksiyon tedavisini destekleyebileceğini gösterir. Özellikle kurşun gibi ağır metallerin neden olduğu oksidatif stres kaynaklı cinsel işlev bozukluklarında doktor kontrolünde kullanılan çinko takviyesi faydalı olabilir.
Çinko Fazla Alınırsa Ne Olur?
Çinkonun fazla alınması çinko zehirlenmesi olarak bilinen duruma yol açarak mide bulantısı, kusma, ishal, yüksek ateş gibi komplikasyonların gelişmesine neden olabilir.
Çinko Boy Uzatır Mı?
Çinko hücre bölünmesinde ve kemik sağlığının korunmasında önemli rolü olan bir mineraldir. Bazı araştırmalar özellikle çinko eksikliğinin sık görüldüğü gelişmekte olan ülkelerde çinko takviyesi kullanan çocukların boylarının kullanmayanlara kıyasla daha uzun olduğunu göstermektedir.
Çinko Sürekli Kullanılır Mı?
Çinko doğadaki besinlerde doğal olarak bulunduğundan çinkonun emilimini etkileyen bir sağlık sorunu olmadığı sürece sürekli kullanımı önerilmez.
Çinko Kan Sulandırır Mı?
Çinko kanın pıhtılaşmasından sorumlu trombositlerden salınarak pıhtılaşma sürecine katkıda bulunur. Bir diğer ifadeyle çinkonun kanı sulandırdığı söylemek zordur. Çinko kanın pıhtılaşma sürecinde rol oynar.
Çinko Kullanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
Çinko kan inceltici ilaçlar gibi bazı ilaçların etkisini bozabilir. Bu nedenle çinko almadan önce doktorlara kullanılan ilaçlar hakkında bilgi verilmesi önemlidir. Ayrıca günlük önerilen alım miktarını aşmamaya özen gösterilmelidir. Çinko kullanırken kahverengi kusma, kronik ishal gibi durumların olması halinde vakit kaybetmeden uzman bir doktora başvurulmalıdır.
Çinko, sağlıklı bir yaşam için elzem minerallerden biridir. Ancak eksikliği kadar fazlalığı da ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Siz de çinko değerlerinizi öğrenmek ve ihtiyaçlarınıza uygun beslenme veya takviye planı için uzman doktorlarımızdan randevu alabilirsiniz.
