Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Çarpık ayak veya club foot olarak da bilinen pes ekinovarus en sık karşılaşılan doğumsal ortopedik anomalilerden bir tanesidir. Ayaklardan birinin veya her ikisinin birden içe dönük olması ile karakterize olan çarpık ayak her 1000 canlı doğumdan 1 ila 2’sinde görülen yaygın bir ortopedik rahatsızlıktır. Çoğu zaman gebeliğin ilerleyen dönemlerinde rutin bir ultrason muayenesi sırasında teşhis edilen pes ekinovarus bazı durumlarda doğumdan hemen sonra fark edilebilir. Çarpık ayak nedenleri, risk faktörleri, tanı ve tedavi yöntemleri gibi konular yazının devamında yer almaktadır.

Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Nedir?

Normal şartlarda sağlıklı bir gebelikte fetüsün alt ekstremitesi (bacak ve ayaklar) gebeliğin 4. haftasında gelişmeye başlar. Genellikle gebeliğin 20. haftasından sonra alt ekstremiteler olması gereken uzunluğa ulaşırken ayaklar dışarı dönmeye başlar ve 28. haftada doğal pozisyonuna ulaşır. Pes ekinovarus sorununda ise ayaklardan birisi veya her ikisinin birden içe dönük olduğu görülür. Doğumsal bir anomali olan club foot sorununda ayak tabanı yana veya yukarıya dönük olurken parmaklar genellikle içe dönüktür. Erken dönemde tedavi edilmeyen pes ekinovarus ilerleyen dönemlerde anomalinin derecesine de bağlı olarak şiddetli yürüme bozukluklarının görülmesine neden olabilir.

Çarpık Ayak Belirtileri Nelerdir?

Çarpık ayak belirtileri denildiğinde ilk akla gelen ayaklardan birisinin veya ikisinin birden doğal pozisyonundan farklı olarak içe doğru bakmasıdır. Genellikle rutin ultrason muayenesi sırasında fark edilen bu ayak deformitesinin bazı karakteristik özellikleri vardır. Başlıca belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Ayağın iç kısmında böbrek şeklini andıran çukur oluşumu,
• Etkilenen bacağın veya ayağın diğer tarafa kıyasla daha kısa olması,
• Ayak sırtında veya tabanında kırışıklık görünümü,
• Ayağın tabanından topuğa kadar olan kemerin normalden daha yüksek olması,
• Baldırdaki kasların daha güçsüz olması,
• Ayak bileğinde sertlik ve hareket kısıtlığı.

Yukarıda sayılanlara ek olarak bebeklerde ilk zamanlarda ağrı görülmezken bebek yürümeye başladığında ayağını yana basarak yürümeye çalışmasına bağlı olarak ağrı ve ayaklarda nasırlaşma gibi bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle pes ekinovarus tanısı alan bebeklerde doğumdan kısa bir süre sonra alanında uzman bir doktor kontrolünde tedaviye başlanması önemlidir. Sizin de bebeğinizde club foot sendromu varsa vakit kaybetmeden uzman bir doktordan yardım almayı ihmal etmeyin.

Çarpık Ayak (Pes Ekinovarus) Nedenleri Nelerdir?

Çarpık ayağın nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Bu sebeple pes ekinovarus bazı kaynaklarda idiyopatik (nedeni tam olarak bilinmeyen) pes ekinovarus olarak da adlandırılır. Bunun yanı sıra sorunun nedenlerini araştıran bazı bilimsel çalışmalara göre genetik yatkınlık, gebelik sürecinde yaşanan olumsuzluklar veya çevresel faktörler bebeklerde doğumsal anomaliler görülmesine neden olabilir. Pes ekinovarusun başlıca nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir :

• Genetik faktörler: Yapılan bilimsel çalışmalara göre pes ekinovarus vakalarının büyük çoğunluğu genetik faktörlerle ilişkilidir. Bir başka ifadeyle ailesinde pes ekinovarus rahatsızlığı bulunan bebeklerde risk diğer bebeklere kıyasla daha yüksek olabilir.
• Amniyon sıvısı (bebeğin suyu) yetersizliği: Gebelik sürecinde yaşanan amniyon sıvısının yetersizliği gibi bazı sorunlar fetüsün gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bazı araştırmalar rahimdeki amniyon sıvısının azalmasının fetüs üzerinde baskı yaratabileceğini, fetüsün hareketlerini engelleyebileceğini ve buna bağlı olarak pes ekinovarus deformitesinin görülebileceğini ileri sürmektedir.
• Kas anomalileri: Pes ekinovarus gelişiminde kas problemleri önemli bir rol oynar. Bazı kas hastalıkları alt ekstrimitede deformitelerin ortaya çıkmasına ve ayakta doğru pozisyonun sağlanamamasına neden olabilir.
• Damarsal anomaliler: Yapılan bazı çalışmalar club foot sorunu bulunan kişilerde ayağın üstündeki dorsalis pedis atardamarında kan akışının az ve nabzın daha zayıf olduğunu göstermektedir. Ayağa yeterli kan akışı olmaması gelişim sürecinde pes ekinovarusa neden olabilir.
• Kas ve sinir hastalıkları (nöromusküler hastalıklar): Bazı bilim insanlarına göre çarpık ayağın en önemli nedenlerinden bir tanesi kaslarda dengesizliğe neden olan nöromüsküler hastalıklardır.
• Çevresel faktörler: Gebelik süresince anne adayının kullandığı bazı ilaçlar bebeklerde doğuştan çarpık ayağa neden olabilir. Bunun yanı sıra anne adayının alkol ve sigara kullanımı gibi zararlı alışkanlıklarının olması da bebeklerde pes ekinovarus riskini artırabilir.

Çarpık Ayak Tanısı Nasıl Konulur?

Normal şartlarda anne adayları gebelik döneminde düzenli olarak uzman bir doktor tarafından takip edilirler. Bu kontroller sırasında uzman doktorlar anne adayının ve fetüsün sağlığını kontrol edebilmek için ultrasonografik görüntüleme yöntemlerinden faydalanırlar. Tanı genellikle gebeliğin 20. haftasından sonra yapılan rutin bir ultrason muayenesi sırasında konulur. Çarpık ayak dışarıdan bakıldığında kolaylıkla görülebilen doğumsal anomalilerden bir tanesidir. Bazı durumlarda doğumun hemen ardından uzman doktor bebekte pes ekinovarus olduğunu fark edebilir. Tanı konulması için çoğu zaman fiziki muayene yeterlidir. Bununla birlikte bazı durumlarda doktorlar diğer sağlık sorunlarını elemek için çeşitli görüntüleme yöntemlerinden de faydalanabilir.

Çarpık ayak sendromu bulunan bebeklere bakıldığında önemli bir kısmının ailelerinde pes ekinovarus olduğu görülür. Bu nedenle öncelikle pediatri uzmanları tarafından hastanın ve hasta yakınlarının tıbbi öyküsü alınır. Alınan bu bilgiler uzmanlara çarpık ayağın tanı ve tedavisi sürecinde yardımcı olabilir.

Pes ekinovarus idiyopatik (nedeni bilinmeyen) hastalıklar grubunda yer almakla birlikte bazı durumlarda nörolojik bir sağlık sorununun uzantısı olarak da ortaya çıkabilir. Bu nedenle sendrom ile doğan bebeklerin öncelikle genel vücut muayenelerinin yapılması önemlidir. Tedavi sürecini doğru planlayabilmek için doktorlar bebekte anatomik veya nörolojik başka bir sağlık sorununun olup olmadığına yönelik bazı tetkikler yapılmasını isteyebilir. Ek olarak tanı aşamasında radyolojik görüntüleme yöntemlerinden de sıklıkla faydalanılır. Tedavi öncesinde, sırasında ve sonrasında hastanın genel durumunu anlamak için çoğu zaman röntgen çekimine başvurulur.

Çarpık Ayak Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Çarpık ayak sendromu eski Mısır kaynaklarından bu yana görülen, hatta Hipokrat dönemi kaynaklarında kendisine yer bulan bir anomalidir. Bu nedenle eski zamanlardan bu yana tedavi hakkında yapılan pek çok bilimsel çalışma bulunmaktadır. Tedavi aşamasında öncelikle hastanın ayağının alçı veya destek gerekmeden normale en yakın görünüme ve işleve sahip olması amaçlanır.

Günümüzde başta konservatif ve cerrahi yöntemler olmak üzere pes ekinovarus tedavisinde benimsenen başlıca iki ana yaklaşım vardır. Tedavi planlaması sırasında uzman doktorlar ebeveynlerin de görüşünü alarak öncelikle cerrahi dışı konservatif yöntemleri kullanmayı tercih edebilirler. Başlıca tedavi yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:

• Ponseti yöntemi: Çarpık ayak (pes ekinovarus) tedavisinde en sık kullanılan yöntemlerden bir tanesi Ponseti yöntemidir. Ponseti yöntemi ile tedavisi sırasında öncelikle bebeğin ayağı alçıya alınır. Birkaç hafta boyunca 4-7 gün aralıklarla alçı yenilenerek her defasında bebeğin ayağı doğru pozisyona biraz daha yaklaştırılır. Uzman doktor son alçıyı yerleştirmeden önce topuğu baldır kaslarına bağlayan aşil tendonunu uzatmak ve ayağın daha rahat hareket etmesini sağlamak için bebeğin aşil tendonunu ufak bir cerrahi operasyonla uzatabilir. Bu operasyon sırasında doktor aşil tendonunun olduğu bölgeye lokal anestezi yardımıyla ufak bir kesi atar, atılan kesi oldukça küçük olduğundan genellikle dikiş atılması gerekmez. Operasyon sonrasında tendonun iyileşmesi için yaklaşık 3 hafta gerekir. Bu sürede bebeğin ayağı tekrar alçıya alınır. Ponseti yönteminden olumlu sonuç alınabilmesi için bebeğe düzenli olarak germe egzersizleri yaptırılması, belirli bir süre doktorun önerdiği özel ayakkabıların giydirilmesi ve ortez (ayak destekleyici) kullanılması önemlidir.
• Fransız yöntemi: Fransız yöntemi Ponseti yöntemine benzemekle birlikte tedavi sırasında kullanılan medikal ekipmanlar farklıdır. Ponseti yönteminde ayağa doğru pozisyonu verebilmek için alçılardan faydalanılırken Fransız yönteminde atellerden ve bantlardan faydalanılır. Fransız yöntemi ile tedavi fizyoterapistler tarafından uygulanır. Tedavi sırasında her gün ve en az 2 ay boyunca bebeğin ayağının bant ve atellerle sabitlenmesi gerekir. Bu tedavi yöntemi evde ebeveynlerin de uygulayabilecekleri bir yöntem olmakla birlikte bebeğin durumunun takip edilebilmesi için birkaç haftada bir fizyoterapist tarafından kontrol edilmesi önemlidir. Ponseti yönteminde olduğu gibi Fransız yöntemi sonrasında da aşil tendonu ameliyatı yapılması gerekebilir. Fransız yöntemi ile tedavinin etkisi ortalama 3 ay içerisinde ortaya çıkar. Bununla birlikte ayağın doğru pozisyonunu koruyabilmek için ebeveynlerin bebek 2-3 yaşına gelene kadar fizyoterapistin önerdiği aralıklarla tedaviyi tekrarlaması gerekebilir.
• Çarpık ayak (pes ekinovarus) ameliyatı: Pes ekinovarus tedavisinde ameliyat genellikle son aşamada tercih edilir. Ponseti veya Fransız yönteminden sonuç alınamadığı durumlarda ve/veya bebekte sendromun şiddetli olması halinde cerrahi yöntemlerden faydalanılır. Bu ameliyatın genellikle bebek yürümeye başlamadan önce yapılması gerekir. Ameliyat sırasında uzman cerrah kasları bağlara bağlayan tendonlardan bazılarını gevşetir ve ayağı bir miktar düzelterek alçıya alır. Ayaklar bu şekilde 2 hafta boyunca alçıda kalır. Ardından ayak tam olarak düzeltilerek tekrar alçıya alınır. 6 hafta boyunca bebeğin ayağı bu şekilde alçıda kaldıktan sonra ayağın düzelip düzelmediği kontrol edilir ve gerekli olması halinde tekrar alçı uygulanabilir.

Tedaviye doğumdan kısa süre sonra başlanması önemlidir. Bu nedenle eğer bebeğinizde pes ekinovarus sendromu varsa siz de vakit kaybetmeden uzman bir doktora başvurmayı ihmal etmeyin.

Çarpık Ayak Tedavisi Ne Kadar Sürmektedir?

Tedavinin süresi uygulanan tedavi yöntemine göre farklılık gösterebilir. Ponseti ve Fransız yöntemi gibi tedavi yöntemlerinden yararlanılan durumlarda genellikle ilk 3 ay içerisinde bebeğin etkilenen ayağında gözle görülür bir düzelme meydana gelir. Ameliyat uygulanan hastalarda da yaklaşık 2-3 ay içerisinde bebeğin ayağında düzelme gözlenebilir. Bunun yanı sıra uygulanan tedaviler sonrasında bebek 3-4 yaşına gelene kadar özel ayakkabılar giydirilmesi veya ortez kullandırılması gerekebilir.

Sık Sorulan Sorular

Çarpık ayak (pes ekinovarus) dünya genelinde en yaygın görülen doğumsal ortopedik anomalilerden bir tanesidir. Pes ekinovarus hakkında sıklıkla merak edilen sorulardan bazıları aşağıda detaylandırılmıştır.

Pes ekinovarus tedavi edilmediğinde ileride ciddi hareket kısıtlılığına neden olabilir. Siz de çocuğunuzda çarpık ayak olduğunu düşünüyorsanız en kısa zamanda uzman bir doktordan randevu almayı ve gerekli kontrolleri yaptırmayı ihmal etmeyin.