Prematüre Retinotapitisi… Özellikle son yıllarda çoğul gebelikler ve erken doğumlar arttıkça daha fazla duymaya başladığımız bir hastalık.

Amerika’da ilk kez 1942 yılında tanımlanan hastalık nedeniyle birçok prematüre bebek kör olmuş. 80’li yılların sonunda ise özellikle gelişmiş ülkelerde çok erken doğan bebeklerin yaşatılması ile ROP salgınları görülmüş. Aslında bir halk sağlığı sorunu olan; zamanından önce doğmuş bebeklerde görülen ve müdahale edilmediğinde körlüğe neden olabilen Prematüre Retinopatisi’ni Hisar Intercontinental Hospital Göz Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü Uzmanı Op. Dr. Faruk Eroğlu’ndan öğrendik…

Özellikle teknoloji ve tecrübenin artması ile çok erken doğan bebeklerin de yaşatılabildiğini dile getiren Op. Dr. Eroğlu; ‘Tüp bebek uygulamalarının artması ve çoğul gebelikler erken doğum riskini artırıyor. Erken doğumla birlikte Prematüre Retinopatisi de daha fazla görülüyor. Ancak ne yazık ki bu hastalığı takip ve tedavi eden merkez ve uzman sayısı çok az. Son zamanlarda sayıları artmakla birlikte henüz tam ihtiyacı karşılayamıyor.’ açıklamasında bulundu.

ROP (Prematüre Retinotapitisi) nedir?

Gelişmiş ülkelerde çocukluk çağının en önemli körlük nedeni olan ve prematüre doğan bebeklerde görülen göz hastalığıdır. Miadında doğan ve miadında doğup sarılık nedeniyle fototerapi alan bebeklerde oluşmaz. Doğum ağırlığı 1500 gr altında ve 32 haftadan küçük doğan tüm bebekler risk altındadır.  Özellikle genel durumu bozuk ve yoğun bakımda oksijen tedavisi alan bebekler daha fazla riske sahiptir. Birlikte beyin kanaması, akciğer hastalığı ve sepsis geçiren bebeklerde risk daha da artar.

Gözümüzün en içerisinde bulunan ve görmemizi sağlayan ağ tabaka (retina) damarlarının gelişimi anne karnında doğuma yakın hatta doğumdan sonra 1. ayda tamamlanır. Erken doğmuş, damarsal gelişimi ve olgunlaşmasını tamamlayamamış özellikle yoğun bakım ve oksijen tedavisi alan prematürelerde, bu yüksek oksijen oranı, damar gelişimini uyaran maddeyi (VEGF) aniden azaltır. Damarlar VEGF azalmasına bağlı olarak büzülür ve retina tabakasının beslenmesi bozulur. Bu kez besinsiz kalan damar bölgesinde VEGF aşırı miktarda artar. Bu durum anormal damarlanma ve doku artışına neden olur. Anormal damar ve dokular göz içinde kanamalara ve retina tabakasında ayrışmaya (Dekolman) yol açar. ROP hastalığında görme kaybının nedeni olan ayrışma, bebek yaklaşık 10 haftalıkken oluşur. ROP hastalığı beş evreden oluşur. Evre 1 ve 2’de çok önemli bir risk yoktur. Evre 3 en kritik ve tedavinin yapılması gereken en ideal evredir. Evre 4’te retina tabakasında yırtık başlar. Son dönemde (Evre 5) retina tabakası tamamen yırtılmış ve ayrışmıştır.

İlk muayene ne zaman yapılmalıdır?

Rop hastalığının ebeveynlerinin fark edebileceği bir belirtisi olmadığı için çocuk hastalıkları uzmanları doğumdan 4-6 hafta sonra bu bebekleri ROP muayenesi yapabilen bir göz uzmanına gönderirler. Dolayısıyla anne- babalara düşen görev bebeklerini doğumdan bir ay sonra göz muayenesine götürmeleridir. Çok erken doğumlarda 8 hafta beklenebilir. Yoğun bakımda yatmakta olan bebeklerde taşınabilir aletlerle yoğun bakım ortamında ROP muayenesi yapılabilir. Bizim önerimiz 36 hafta ve 2000 gramın altındaki yoğun bakım desteği almış tüm bebekler en az bir kez kontrolden geçirilmesidir.

ROP hastalığı görülen bebekler ileride herhangi bir göz problemi yaşayabilirler mi?

ROP hastalığı % 80 kendiliğinden geriler. Hastaların %20’sinde tedavi ve takip gerekir. Özellikle Evre 3 hastalar tedavi için çok uygundur. Bu evre geçirilirse hastalık ilerler ve körlükle sonuçlanabilir. Özellikle yüksek riskli bebeklerde uygun takip ve tedavi yapılmazsa görme kaybı çok yüksektir. Rop hastalığı gerilese bile bu hastalarda göz tembelliği, miyop–astigmat gibi göz kusurları, şaşılık ve göz tansiyonu (glokom hastalığı) normal kişilerden çok daha fazla görülür. İleri yaşlarda bile göz yırtıkları oluşabilir. Bu nedenle hastaların hayatının ileri aşamalarında da düzenli göz muayenesi olması şarttır.

ROP muayenesi nasıl yapılır?

ROP muayenesi damla ile uyuşturularak (topikal anestezi) yapılır. Narkoz gerektirmez. Göz bebekleri işlemden yarım saat önce damla ile büyütülür. Göz uyuşturulduktan sonra kapaklar gözü rahatsız etmeyen özel bir alet ile açılır. Retina tabakası her bir göz için ayrıntılı olarak incelenir. Damarların gelişme durumu, hastalığın varlığı ve hangi evrede olduğu belirlenir. Bundan sonra tekrar muayene gerekip gerekmediğine ve gerekirse hangi sıklıkta takip gerekeceğine karar verilir. Muayene süresi 10-15 dakika kadardır.

ROP takibi nasıl yapılır?

Prematüre bebeklerde ilk ROP muayenesi doğumdan 4-6 hafta sonra yapılmalıdır. Daha sonra hastalığın varlığına ve seviyesine göre 1-2 hafta aralarla bebek 46 haftayı tamamlayınca kadar muayene tekrarlanır. Çok erken doğan (25-26 haftalık) prematürelerde takip 1 haftayı geçmemelidir. Bazen 2-3 günlük takipler bile gerekebilir. Her kontrolde ilk muayenedeki gibi ayrıntılı değerlendirme yapılır.

ROP’ta tedavi alternatifleri nelerdir?

ROP’un tedavisinde en önemli aşama düzenli takiptir. ROP gelişen hastaların %80’i kendiliğinden geriler ve takip edilen bebeklerin ortalama %10’unda tedavi gerekir. Tedavi yönteminin belirlenmesinde hastalığın hangi evrede olduğu damarlanma oranı çok önemlidir. Evre 1-2’de sadece haftalık takip yeterlidir. Evre 3 kritik evredir. Eşik hastalık bu dönemde görülür. Eşik hastalığı zamanında saptamak ve acil olarak (3 gün içinde) tedavi uygulamak ROP gelişen bebeklerin kör olmasını engelleyen en önemli faktördür. Bu evredeki riskli hastalara lazer tedavisi uygulanır. Son zamanlarda göze ilaç uygulamaları ile de başarılı sonuçlar elde edilmektedir.

Zamanında tespit edilemeyen ve tedaviye rağmen hastalığı ilerleyen olgularda göz içerisine girilerek vitrektomi ameliyatı uygulanır. Bu ameliyatın sonuçları maalesef her zaman yüz güldürücü olmaz. ROP hastalığının en önemli sonucu körlüktür. Özellikle ihmal edilen takip ve tedavi yapılamayan hastalarda görülür. Tedavi edilen hastalarda çok geç safhada değilse körlük gelişmez. Tüm dünyada iki kez (1942 ve 1989 yıllarında) ROP Salgını görülmüştür. Ülkemizin de kısmen aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde üçüncü ROP salgını riski vardır. Bu nedenle prematüre bebeklerin yoğun bakım uzmanlarının uyarı ve yönlendirmesine göre ROP konusunda tecrübeli göz hekimleri tarafından takip edilmeleri gerekir.