Çocuklarda Büyüme Geriliği: Belirtiler ve Tedavi

Çocuklarda büyüme geriliği bir çocuğun büyüme hızının yaşına, cinsiyetine ve genetik potansiyeline göre normal kilo ve boy sınırlarını yakalayamaması anlamına gelir. Yaşamın ilk yıllarında büyüme ve gelişme hızı yüksek olduğu için bu durum özellikle bebeklerde dikkat çeker. Bebeklerde büyüme geriliği erkenden fark edilmesi ve müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Büyüme geriliği olan bebek ayına göre beklenen kilo ve boyda olmayabilir, bununla beraber bazı motor becerileri de geri kalabilir. Bu gibi belirtiler altta yatan bir sağlık sorununa kaynak olabilir. Hormonal dengesizlikler, gelişme bozuklukları, genetik hastalıklar, beslenme yetersizliği gibi faktörler büyüme geriliğine veya büyüme bozukluklarına sebep olur. Büyüme geriliği fark edilmez ve ilerlerse ileriki yaşlarda olumsuz etkileri geri döndürülemez olabilir. Bu olumsuz etkileri en aza indirgemek için ebeveynlerin çocukların büyüme ve gelişim süreçlerini düzenli takip etmeleri gerekir.

Çocuklarda Büyüme Geriliği ve Büyüme Bozuklukları Nedir?

Çocukların doğduklarından itibaren her yaşa göre olmaları gereken bir değer bulunur. Bu değerler standart bir çizelgeyi oluşturur ve bu çizelge çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre olması gereken boy ve kilo değerlerini gösterir. Bu değerlerin altında kalan çocuklarda genelde ayrıntılı aile öyküsü sorgulanır. Ailede genetik olarak kısa boy, hızlı metabolizma gibi özellikler varsa ve çocuk gelişmeye devam ediyorsa büyüme bozukluğu olmayabilir. Büyüme hızı izlenir ve düzenli ölçümler yapılır. Çocuğun aile öyküsünde genetik durum yok ve kendisi düzenli ölçümlerde hala geri kalıyorsa hormon eksikliği, hipotiroidizm, genetik hastalıklar incelenir. Marfan sendromu gibi genetik hastalıklar da çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre fazla büyümesi ile karakterize büyüme bozukluklarındandır.

Çocuklarda Büyüme Geriliği ve Büyüme Bozuklukları Nasıl Olur?

Çocuklarda büyüme geriliğine neden olan etmenler, beslenme yetersizlikleri, kronik hastalıklar, hormonal bozukluklar ya da genetik faktörler olabilir. Çocuklarda beslenme yetersizliğinin sebebi alması gereken vitamin ve besin alamaması olabilir iken bu besinleri almasına rağmen çocukta bir emilim bozukluğundan kaynaklanabilir. Çölyak, Crohn hastalıkları gibi emilim bozuklukları çocuklarda büyüme geriliği yapabilir.

• Çölyak hastalığı: Çölyak hastalığı buğday, arpa, çavdar gibi besinlerde bulunan gluten proteininin emiliminde bağışıklık sisteminin anormal tepki vermesinden kaynaklanır. Çölyak hastalığı her yaştan insanı etkileyebilir. Çocuklarda büyüme geriliğine sebep olabilir.
• Chron hastalığı: İnce bağırsakta besinlerin emilim kapasitesini azaltan Chron hastalığı sindirim sisteminin herhangi bir bölümünü etkileyen iltihaplı bir hastalıktır.
• Beslenme bozukluğu: Malnütrisyon büyüme geriliğinin sık sebeplerinden biridir. Beslenme bozukluğu olan çocuklarda büyüme geriliği, kısa boy ya da gecikmiş puberte (ergenlik) başlangıcı ile kendini gösterir.

Çocuklarda büyüme gelişme bozuklukları Down sendromu, Turner sendromu gibi genetik nedenlere de bağlı olabilir. Bu iki sık görülen sendrom dışında Prader-Willi, akondroplazi, Williams sendromu gibi genetik nedenler de görülebilir.

• Turner sendromu: Yalnızca kız çocuklarda görülen Turner sendromu X kromozomunun eksikliğinden kaynaklanır. Boy kısalığı, çocuklarda ergenlik başlangıcının gecikmesi gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
• Down sendromu: 21. kromozomun fazladan bir kopyasının daha bulunmasından kaynaklanır. Zeka geriliği, kalp anomalileri ve büyüme geriliği gibi belirtilerle kendini gösterir.
• Akondroplazi: Cüceliğin en yaygın nedenlerinden biri olan bu genetik hastalık kollar ve bacakların kısa kalmasına neden olur. Zeka normaldir ve diğer organlar pek etkilenmez ancak büyüme geriliği uzuvlarda anlaşılır derecededir.
• Prader-Willi sendromu: 15. Kromozomdaki bir anomali sonucu bebeklerde zayıf kas kasılması, beslenme güçlükleri görülebilir. Büyüme hormonu eksikliği görülebilir ve bu nedenle büyüme geriliği yaşanabilir.
• Williams sendromu: 7. Kromozomdaki anomaliden kaynaklı öğrenme zorluğu, büyüme geriliği ve karakteristik yüz görünümleri bulunur. Büyüme eğrileri çizelgeye göre genelde düşük kalabilir.

Çocuklarda gelişme bozuklukları kronik hastalıklardan da kaynaklanabilir.

• Kronik anemi: Çocuklarda anemi ve büyüme gelişme geriliği 0-18 yaş arası bütün evrelerde ilişkilidir. Kronik aneminin büyümeye doğrudan olumsuz etkisi bulunur. Kronik olarak demir eksikliği anemisi yaşayan bebeklerde bilişsel, motor ve duygusal gelişimlerinde gecikme görülebilir. Kronik demir eksikliği anemisi aynı zamanda büyüme mekanizmasında rol alan IGF-1 hormonunun kusurlu olmasına neden olur.
• Hipotiroidizm: Primer hipotiroidizm, Haşimato hastalığı ya da subakut tiroidit gibi nedenlerden kaynaklanabilir. Tiroid hormonlarının düşüklüğüne ancak tiroid hormonlarının salınımına neden olan tiroid stimüle edici hormonun düşük olmasına denir. Hipotiroidizm vücut metabolizmasını yavaşlatır ve büyüme hormonları üzerine de etki eder. Genelde hipotiroidizmli çocuklar kısa boy gibi sebeplerden doktora başvurur.
• Cushing sendromu: Vücutta aşırı kortizol hormonu üretimine bağlı ortaya çıkan belirtilere Cushing sendromu denir. Cushing sendromu büyüme hormonunun etki ettği organlarda büyümeyi pekiştirecek cevabı baskılayıcı etkidedir. Bu nedenle bu sendroma sahip çocuklarda büyüme ve gelişme bozukluğu görülebilir.

Büyüme bozukluklarından bir diğeri büyüme hormonu eksikliğidir. Hipotalamustan salgılanan ve büyüme geriliği adı verilen bir hormonun eksikliğinden ya da bu hormonun etki edeceği hücrelerdeki bozukluklardan kaynaklanır. Çocuklarda büyüme gelişme geriliği bir nedene bağlanamadıysa “idiyopatik” olarak tanımlanabilir.

Çocuklarda Büyüme Geriliği ve Büyüme Bozuklukları Belirtileri Nelerdir?

Çocuklarda gelişme bozuklukları kendilerini her dönemde farklı belirtilerle gösterebilir.

• Sıklıkla boy kısalığı ile doktora başvurulur. Büyüme eğrilerinde yaşlarına göre ortalamanın altında seyreden çocuklardan alınan ayrıntılı anamnez ve fizik muayene ile gerekli görülürse ileri tetkik istenir.
• Özellikle beslenme bozukluklarında sıklıkla görülebilen bir diğer belirti kilo alımında yavaşlamadır. Çocuğun beklenen kilo artışını gösterememesinin altında yatan neden araştırılmalıdır. Bununla beraber iştahsızlık da görülebilir.
• Çocuklarda ergenliğe girme zamanında gecikme sıklıkla görülür. Kız çocuklarda beklenen yaşlarda regl döngüsünün hala başlamamış olması, erkek çocuklarda testis gelişme bozukluğu büyüme geriliğine işaret edebilir. Bu durumlar büyüme geriliğinden farklı sebeplerden kaynaklı olabilir. Bu belirtinin altındaki neden ayrıntılı olarak araştırılmalıdır.
• Bacaklarda gövdeye göre kısa kalma gibi vücut oranlarında anormallikler olabilir.
• Fiziksel özellikler dışında motor becerilerde de gecikme yaşanabilir. Yürüme, konuşma gibi beceriler büyüme geriliğinden kaynaklı olabilir.

Bebeklerde büyüme ve gelişme bozuklukları belirtileri daha belirgin olabilir. Bunun nedeni bu dönemde büyüme hızının yüksek olmasıdır.

• Doğumdan sonraki ilk aylarda bebeğin kilo alımının hızlı olması beklenir. Bebek düzenli olarak kilo alamıyorsa ve kilo kaybı yaşıyorsa büyüme geriliği belirtisi olabilir. Bunun dışında altında yatan başka bir sebep de olabilir.
• Baş çevresinde yetersiz büyüme bebekler için önemli bir belirtidir çünkü baş çevresi beyin gelişimini de yansıtır. Nörolojik gelişim problemleri incelenmelidir.
• Bebeklerde emme refleksinde zorlanma, süt alamama ya da kilo kaybıyla korele beslenme paternlerinde bozukluk büyüme geriliğini gösterebilir.
• Dışkı düzeninde değişiklik de büyüme geriliği yaşayan bebeklerde görülebilir.
• Sürekli huzursuzluk ile fazla uyuma gibi davranışsal belirtiler de görülebilir.
• Çocuklarda olduğu gibi bebeklerde de yaşına göre beklenen gelişimsel adımlarda yaşanan gecikmeler büyüme geriliğinin belirtisi olabilir.

Çocuklarda Büyüme Geriliği ve Büyüme Bozuklukları Tanısı Nasıl Konulur?

Ebeveynleri tarafından takibi sonucu büyüme geriliğini işaret edebilecek belirtilere sahip çocuk hasta çocuk doktoru tarafından muayene edilir. Çocukta boy kısalığı veya kilo alamama durumu varsa bunların devam edip etmediği takip edilir. Alınan anamnez, aile öyküsü ve yapılan fizik muayene sonucunda çocukta büyüme geriliği belirtileri saptanırsa tanısal testler istenir.

Çocuğun büyüme ve gelişme bozukluğu hormonal bir hastalığa, emilim bozukluğuna ya da genetik bir hastalığa bağlı olabilir. Ayırıcı tanı için kan ve hormon testi istenir. Hormonların salgılandığı/depolandığı hipofiz bezine ve hipotalamusa bakmak için radyolojik görüntüleme istenir. Kemik gelişiminin yaşına uygun ilerleyip ilerlemediğini görmek için de el grafisi istenir. Özellikle gecikmiş puberte sorunu ile gelen ya da hormon eksikliği olan çocuklarda kemik yaşı genelde geridedir.

Bu testlere göre çıkan sonuçlar ve belirtiler birleştirilerek tanı konur. Çocuklarda büyüme geriliğine neden olan etkenler saptanır. Büyüme geriliğinde erken tanı çocuğun gelişiminin düzgün ilerlemesini sağlayabilmek için önem taşır.

Çocuklarda Büyüme Geriliği ve Büyüme Bozuklukları Tedavisi Nasıl Yapılır?

Çocuğun büyüme geriliği tedavisi tanıya göre şekil alır. Tanı aldığı hastalığın ne kadar şiddetli olduğu, çocuğun başka bir hastalığı olup olmadığına, ailesinin tutumuna göre tedaviye karar verilir. Büyüme gelişme geriliği çocuk psikiyatri bölümünün de tedaviye katılması gereken bir durumdur. Çocuğun yaşadığı büyüme geriliğinin akranları arasında ve aile içinde çocuğu psikolojik olarak nasıl etkilediği çocuk psikiyatri tarafından ele alınmalıdır.

Hormon eksikliğine bağlı bir büyüme geriliği varsa hormon tedavisine başlanabilir. Genetik hastalıklarda semptomların iyileşmesine yönelik tedavi verilir. Beslenme bozukluklarında emilim bozukluğunun tipine göre tedavi verilir. Çocukta demir eksikliği anemisi varsa demir takviyesi verilebilir. Çölyak hastalığı söz konusu ise tedavisi gluten içermeyen bir diyet uygulanır.

Çocuklarda Büyüme Geriliği ve Büyüme Bozuklukları Hakkında Sık Sorulan Sorular

Ebeveynler, çocuklarının büyüme ve gelişimini yakından takip etmelidir. Eğer gelişimde sebat eden bir gerilik fark ederseniz, mutlaka uzman hekim değerlendirmesi gereklidir. Hisar Hospital ÇOCUK GASTROENTEROLOJİ uzmanlarımız, büyüme geriliğinin nedenlerini belirlemek ve uygun tedavi sürecini başlatmak için yanınızdadır.