El, ayak ve ağız hastalığı, virüslerin neden olduğu bulaşıcı ve döküntülü yaralardır. Bebeklerde ve çocuklarda görülme riski daha fazladır. Genellikle çocukların ağız, el ve ayaklarında gelişen ağrılı kabarcıklar şeklinde kendini gösterir. Bununla birlikte döküntüler kollar ve bacaklar, kalça ve genital organ, göğüs, sırt gibi diğer vücut bölgelerinde de görülebilir.
Esas olarak koksaki A16 virüsünden kaynaklanan el ayak ağız hastalığı enterovirüs, echovirüs gibi diğer virüslerden de ortaya çıkabilir. Çeşitli virüslerin enfeksiyonundan kaynaklanabildiği için hastalığa birden fazla kez yakalanmak mümkün olabilir. Oldukça bulaşıcıdır ve 5 yaş altı çocukların bir arada bulunduğu ortamlarda (kreş, okul, bakımevi vb.) hızla yayılma gösterebilir. Daha az yaygın olarak erişkinlerde el ayak ağız hastalığı ortaya çıkabilir. Genel olarak hafif seyreden bir sağlık sorunudur. Yaklaşık 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşme eğilimindedir. Spesifik bir tedavisi olmayan el ayak ağız hastalığı bazı bakım önerileri ve tedbirler ile önlenebilir. El ayak ağız hastalığı önlemleri ile yayılmasının önüne geçilerek salgınlar önlenebilir.
El Ayak Ağız Hastalığı (Coxsackie Virüsü) Nedir?
El ayak ağız hastalığı genellikle çocukları etkileyen bulaşıcı ve viral bir hastalıktır. El, ayak ve ağız hastalığı çoğu durumda koksaki (Coxsackie) virüsü A16 tipinden kaynaklanır. Ancak bunun yanı sıra Enterovirüs 71, Coxsackie A5, A7, A9, A10 virüsleri, Coxsackie B virüsü (B2, B5) ve bazı echo virüsler de hastalığın oluşmasında etkinlik gösterebilir.
Bazı durumlarda büyük salgınlar halinde kendini gösterebilen el ayak ağız hastalığı orta derece bulaşıcı özelliktedir. Virüsler ile enfekte olan bireyin vücut sıvıları ve gaita (dışkı) yoluyla bulaşma gerçekleşebilir. Döküntülü bir sağlık sorunudur ve özellikle kalabalık ortamlarda salgın şeklinde görülebilir. Döküntüler ortaya çıkmadan önce enfeksiyonun ilk günlerinde en bulaşıcı özelliktedir. Döküntüler ortaya çıktıktan sonra yaklaşık 10 gün içinde kuruyabilir. Bu dönemde enfeksiyonun bulaşıcılığı daha düşük olabilir. Ancak döküntü ve belirtiler geçtikten sonra birkaç hafta boyunca virüsler dışkıda aktif kalabilir. Çoğunlukla bebekler ve çocuklarda görülen bu durum yetişkinleri de etkileyebilir. İmmün yetersizliği olan yetişkinlerde enfeksiyon riskinde artış görülebilir.
El Ayak Ağız Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
El ayak ağız hastalığı belirtileri kuluçka döneminde gribe benzer şekilde olabilir. Bu ilk aşamada belirtiler hafif veya şiddetli olabilir. Genel olarak yüksek ateş, burun akıntısı, boğaz ve karın ağrısı, iştahsızlık, halsizlik olarak ortaya çıkabilir. Birkaç gün sonra ek olarak diğer belirtiler kendini gösterebilir. Bu belirtiler arasında şunlar yer alabilir:
- Ayak tabanları, avuç içleri, kalça, genital organlar, diz ve dirseklerde döküntüler
- Ağız çevresi, dil, yana içleri ve diş etlerinde ağrılı, beyaz, kırmızı veya gri kabarcıklar
- Boyunda şişmiş lenf bezleri
- Boğaz ağrısı
- Bebek ve çocuklarda huysuzluk
- İştahsızlık
Gelişen döküntülü lezyonlar yaklaşık 2-6 mm boyutunda olabilir. Ortalama 7-10 gün seyredebilir ve kaşıntı yapabilir. Ancak 2 yaş altı çocuklarda virüsün vücuttan atılması ve enfeksiyonun temizlenmesi daha uzun sürebilir. Bazı lezyonlar yırtılmaya uğrayabilir ve yüzeysel ülserlere yol açabilir.
El ayak ağız hastalığına yol açan enterovirüsler merkezi sinir sistemi ile ilişkili birtakım sağlık sorunlarına neden olabilir. Ensefalit, akut serebellar ataksi, Guillain-Barre sendromu, akut transvers miyelit ve iyi huylu intrakraniyal hipertansiyon enterovirüslerin neden olabileceği merkezi sinir sistemi hastalıklarıdır.
El Ayak Ağız Hastalığı Nasıl Olur?
El ayak ağız hastalığı virüsleri kişinin üst solunum yolu veya sindirim sistemine oral yoldan girmesi sonucu enfeksiyon gelişebilir. Mikroorganizmalar kişilerin tükürük, balgam, burun akıntısı gibi burun ve boğaz salgılarında, büllerde (içi sıvı dolu kabarcıklar) ve dışkıda bulunur. Bu bireylere yakın temasta bulunulması, dışkı ile temas edilmesi, hapşırma ve öksürme, kontamine olmuş yüzey ve nesneler yoluyla virüsler yayılabilir. Oral salgılar yoluyla yutulan enterovirüsler yutak ve bağırsakta çoğalmaya başlar. El ayak ağız hastalığı virüslerinin kuluçka süresi yaklaşık 3-6 gündür. Çoğalan ve sayıca artan virüsler lenf düğümlerine yayılmaya devam eder. Bölgesel lenf düğümlerine ulaşan enfeksiyon cilt, kalp, karaciğer, beyin ve omurilik vb. birden fazla organı tutabilir.
El ayak ağız hastalığı bulaşma yolları şu şekildedir:
- Enfekte kişi ile tokalaşmak, sarılmak, öpüşmek
- Enfekte kişinin hapşırması ve öksürmesi
- Enfekte kişinin döküntüleri ile doğrudan temas
- Enfekte kişinin dışkı, tükürük, balgamı ile temastan sonra burun, göz ve ağza dokunmak
- Enfekte kişiler ile tabak, çatal, kaşık, bardak, havlu, yastık ve giysi paylaşmak
- Kapı kolları, yüzeyler, eşyalar gibi kirli yüzeylere temastan sonra burun, göz ve ağza dokunmak
Enfekte olan birey hastalığın ilk haftasında en bulaşıcı durumdadır. Ayrıca semptomlar ortadan kalktığında bile bulaşıcılık devam edebilir. Yetişkinlerde enfeksiyon asemptomatik olarak ilerleyebilir ve diğer kişileri enfekte edebilir.
El Ayak Ağız Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?
El ayak ağız hastalığı tanısı klinik bulgulara dayanarak konulabilir. Döküntü ve kaşıntının olduğu bölgeler fiziksel muayene ile tespit edilebilir. Bazı durumlarda yaralardan, dışkıdan ve boğazdan sürüntü örnekleri alınabilir ve laboratuvarda incelenerek virüs tespit edilebilir. Ayrıca sürüntü örneği ve biyopsi ile elde edilen örneklerde Herpes simpleks ve Varicella-zoster virüslerinden ayırt edilebilir. Lezyonlardan alınan örnekler koksaki ve enterovirüslerin varlığını kanıtlayabilir.
El ayak ağız hastalığı virüsü enfeksiyon oluşmasından 6 hafta sonra dışkıda tespit edilebilir durumdadır. Ağız boşluğu ve yutak için bu süre 4 haftadan daha az olabilir. Seroloji testleri el ayak ağız hastalığı tanısı için yeterli testler değildir ancak tedavi döneminde izlem için kullanılabilir.
El Ayak Ağız Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır?
El ayak ağız hastalığı için özel bir tedavi yöntemi yoktur. Virüslerin yol açtığı enfeksiyonun temizlenmesine yönelik henüz bir antiviral tedavi bulunmamaktadır. Genel olarak hafif seyreden bu tablo evde bakım önerileri ile iyileştirilebilir. İlaç reçete edilmesi sıklıkla semptomların hafifletilmesine veya kontrol altına alınması ile ilişkilidir. El ayak ağız hastalığı bakterilerden kaynaklanmadığı için antibiyotik tedavisi uygulanmaz. Tipik olarak 1 ilâ 2 hafta içinde kendiliğinden iyileşme eğilimindedir. Bu iyileşme sürecine yardımcı olması amacıyla şu uygulamalar önerilebilir:
- Ateş ve ağrılar için ağrı kesici, ateş düşürücü ilaçlar
- Ağız ve boğaz ağrıları için uyuşturucu spreyler
- Boğaz ağrıları için tuzlu su ile gargara
Ek semptomlar için doktorunuz size uygun ilaçları reçete edebilir. Beslenme düzeninde birtakım değişiklikler yapılması gerekebilir. Kişilerin sıvı kaybının en aza indirilmesi amacıyla su tüketiminin artırılması istenebilir. Kalabalık ortamlardan uzaklaşmak ve izolasyon sağlamak hastalığın yayılmasını önleyebilir. Bu durumda okul, kreş, işyeri gibi toplu ortamlardan uzak kalarak dinlenme sağlanabilir.
Sık Sorulan Sorular
El ayak ağız hastalığı nedir?
El ayak ağız hastalığı, genellikle çocukları etkileyen, virüslerin neden olduğu bulaşıcı ve döküntülü bir enfeksiyondur. En sık Coxsackie A16 virüsü sorumludur. Ağız, el ve ayaklarda ağrılı kabarcıklarla kendini gösterir.
El ayak ağız hastalığı nasıl bulaşır?
Hastalık, enfekte kişilerin tükürük, balgam, burun akıntısı, dışkı ve döküntüleriyle doğrudan temas sonucu bulaşabilir. Aynı zamanda öksürük, hapşırık veya kontamine yüzeylerle temas yoluyla da yayılabilir.
El ayak ağız hastalığının belirtileri nelerdir?
Yüksek ateş, halsizlik, iştahsızlık, boğaz ağrısı ve burun akıntısı gibi erken belirtiler görülebilir. Sonrasında el, ayak, kalça, ağız içi ve çevresinde ağrılı döküntüler ve kabarcıklar oluşur. Bebeklerde huysuzluk ve lenf bezlerinde şişme de gözlenebilir.
El ayak ağız hastalığı tekrarlar mı?
Evet. Farklı virüs türleri hastalığa yol açabildiği için kişi aynı hastalığı birden fazla kez geçirebilir.
El ayak ağız hastalığı sinir sistemini etkiler mi?
Bazı vakalarda virüs merkezi sinir sistemine yayılabilir. Ensefalit, Guillain-Barre sendromu, akut transvers miyelit gibi nörolojik rahatsızlıklara yol açabilir.
Çocuklar ve yetişkinleri etkileyebilen el ayak ağız hastalığı, özellikle kreş ve okul gibi toplu ortamlarda hızla yayılabilir. Bu nedenle erken tanı ve uygun bakım önemlidir. El ayak ağız hastalığıyla ilgili değerlendirme, tanı ve izlem süreçleri için Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları bölümümüzden randevu alabilir, Uzm. Dr. Hilmi Bayırlı ile iletişime geçebilirsiniz.
