Demir eksikliği sistemlerin fizyolojik olarak çalışabilmesi için vücutta yeterli demir mineralinin bulunmadığı durumlar için kullanılan tıbbi bir terimdir. Bebeklerde demir eksikliği birçok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir. Özellikle prematüre (erken doğan) bebekler demir eksikliği açısından risk altındadır. Bu nedenle sağlıklı doğmuş bebeklere tamamlayıcı beslenme ile beraber demir takviyesine başlanabilirken, preterm bebeklerde 8. haftada demir takviyelerine başlanabilir. Sağlıklı bebekler mama ile besleniyorsa demir ile zenginleştirilmiş formüller tercih edilmelidir. Tamamlayıcı beslenme ve anne sütü ile beslenen bebeklere ise demir açısından zengin besinler tüketilmelidir. Bununla beraber demir emilimini arttıran besinlerin tüketimi de beslenmeye eklenmelidir.
Bebeklerde Demir Eksikliği Nedir?
Demir eksikliği kan, kas ve beyin gibi organların normal fizyolojik süreçleri gerçekleştirmek için yeterli demirin vücutta bulunmaması durumuna denir. Dünya Sağlık Örgütü bebekler için serum ferritin miktarı 12 μg/L’nin altında olduğu durumlar için demir eksikliğini tanımlar. Demir eksikliği bebekler ve çocuklar arasında yaygın görülen sağlık problemidir.
Bebeklerde Demir Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Bebeklerde demir eksikliği nedenleri karmaşık ve birbiriyle bağlantılı faktörlere bağlıdır. Örneğin, bebeklerde demir eksikliği prematüre bebeklerde yaygın olan bir durumdur. Çünkü sağlıklı yeni doğmuş bebek 28 ila 40. haftalarında vücutta bulunan demirin yüzde sekseni birikir. Fakat prematüre bebekler ise erken doğmasından dolayı bu süreçteki demir birikimi olmaz. Bu nedenle sağlıklı bebeklerin demir depoları 6 ay onlara yetebilirken, prematüre bebeklere daha erken sürede demir desteği yapılır. Zamanında doğmuş sağlıklı bebeklere altıncı aydan sonra anne sütü artık tek başına yeterli olmaz. Bu nedenle demir açısından zengin besinler ile tamamlayıcı beslenmeye başlanmalıdır. Bebeklerde demir eksikliğinin nedenleri şunlardır:
- Erken doğum
- Düşük doğum ağırlığı
- Annede anemi varlığı
- Annenin sık doğum yapması
- 12 aydan önce inek sütü verilmesi
- Demir açısından zengin gıdaların az tüketilmesi
- Bağırsak bakterileri nedeniyle demir emilimindeki dalgalanmalar
- Kronik inflamasyon
- Kontamine olmuş besin tüketimi
Bebeklerde Demir Eksikliği Nasıl Olur?
Bebekler yeterli demir vücuda almazsa demir depoları yetersiz olur. Düşük demir depoları ise ferritin ve transferrin proteinlerinin seviyesinin düşük olmasına neden olur. Ferritin demirin depo haline verilen addır. Transferrin ise vücut dokularına demir taşıyan proteindir. Eğer ferritin ve transferrin seviyeleri düştüğü dönemde uygun tedavi uygulanmadığı durumlarda demir eksikliğine bağlı anemiye ilerler. Demir eksikliğini erken fark etmek zor olabilir ancak anemi bebeğin rutin kontrollerinde belirtilerden fark edilebilir.
Bebeklerde Demir Eksikliği Tanısı Nasıl Konulur?
Demir eksikliğine bağlı anemi gelişmedikçe hemoglobin seviyesi normal düzeydedir. Bu nedenle tam kan sayımında fark edilmez. Transferrin ve ferritin seviyeleri için ayrı bir test yapılarak demir eksikliği tanısı konulabilir. Bununla beraber demir eksikliği belirtileri erken dönemde ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle sadece fizik muayene ile teşhis edilemeyebilir. Bebeklerde demir eksikliği testi olarak kullanılan kan parametreleri şunlardır:
- Serum ferritin: Demir eksikliği tanısında kullanılabilecek iyi bir belirteçtir. Ancak inflamasyonda da seviyesi artabilir. Bu nedenle hemoglobinle beraber değerlendirilmesi tanıyı kolaylaştırır.
- Serum transferrin: Kanın demir taşıma kapasitesini gösteren bir parametredir.
- Transferrin satürasyonu: Transferrin proteinin yüzde kaçının demire bağlı olduğunu gösteren bir testtir.
- Hemoglobin: Hemoglobin hem anemi hem de demir eksikliği teşhisinde kullanılmasından dolayı spesifik bir belirteç değildir. Diğer parametrelerle beraber değerlendirilmesi doğru sonuçlara ulaşmasını sağlar.
- Toplam demir bağlama kapasitesi: Kanda demiri bağlamak için ne kadar serbest transferrin olduğunu gösteren bir testtir.
- Çinko protoporfirin: Kırmızı kan hücrelerinde düşük miktarlarda bulunur. Ancak demir eksikliğinde ve kurşun maruziyetinde seviyesinde yükselme meydana gelir. Bu nedenle tanıda kullanılabilecek bir test olarak kullanılabilir.
Bebeklerde Demir Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Bebeklerde demir eksikliği tedavisi için ilk olarak hastalığın nedeni ve şiddeti belirlenmelidir. Demir eksikliği anemi gelişecek kadar ciddi boyutlara ulaşması durumunda ilaç tedavisine başvurulabilir. Eğer demir eksikliği hemoglobin seviyelerini etkilenmediyse beslenme yoluyla vücuda yeterli demir alımı sağlanır. Ayrıca annelerinde beslenmelerinde yeterli düzeyde demir tüketmesi gerekir. Çünkü annedeki demir yetersizliği annenin sütünü de etkiler. Bu nedenle bebek anne sütü ile alması gereken demir miktarını alamayabilir. Bebeklerde demir eksikliği tedavisinde yapılabilecek uygulamalar şunlardır:
- 4 ila 6 aylık bebeklerde demir açısından zengin besinlerden oluşan tamamlayıcı beslenmeye geçilmelidir.
- Eğer bebek 6 aydan fazla anne sütü ile besleniyorsa mutlaka tamamlayıcı beslenmeye başlanmalı. Çünkü anne sütünün demir içeriği 4 ila 6 ay arasında bebeğe yeterli olur. 6 aydan sonra yetersiz gelebilir.
- 12 aya kadar bebeklerde inek sütü ve diğer süt türleri bebeğin beslenmesine eklenmemelidir.
- Emzirilmeyen bebeklere doktorun önerdiği demir içeren mamalar beslenmesine eklenmeli.
- Özellikle bebek tamamlayıcı beslenmeye geçtiği dönemde ebeveynlere demir açısından zengin besinleri bebeğin beslenmesine eklenmeli.
- Demir açısından zengin besinlerle beraber meyve ve sebze gibi C vitami içeren besinler tüketilmeli. Bu sayede demirin vücutta emilimi artar.
- Demir takviyesinin etkinliğini ve etkilerini değerlendirilmesi nedeniyle rutin kontroller ihmal edilmemeli.
Bebeklerde Demir Eksikliği Hakkında Sık Sorulan Sorular
1 Yaş Bebeklerde Demir Eksikliği Nasıl Giderilir?
1 yaş bebeklerde demir eksikliğine beslenmede et, yumurta ve demirle zenginleştirilmiş tahıllar gibi demir içeriği yüksek besinleri beslenmeye eklenmesi iyi gelir. Bununla beraber öğünlere sebze ve meyve eklenmesi C vitamini alımını destekler. Bu sayede tüketilen demirin emilimi artar. Bebeğin demir eksikliği anemi gelişimine neden olması durumunda demir takviyeleri reçete edilebilir.
2 Yaş Bebeklerde Demir Eksikliği Nasıl Giderilir?
2 yaşında bebekler demir alımını sadece beslenme yoluyla karşılar. Bu nedenle çocuğun beslenme planı demir emilimine uygun bir şekilde olmalıdır. Demir emilimini olumsuz etkileyen çay ve kahve gibi içecekler çocuğa verilmemelidir. Kahvaltıda taze sıkım meyve suyu tercih edilmesi demir emilimini artırır. Ayrıca 2 yaş bebeklerde demir eksikliği gelişmesinin bir diğer önemli nedeni inek sütünün aşırı tüketilmelidir. Bu nedenle bebeğin inek sütü tüketimi kontrol altında tutulmalıdır.
Bebeklerde Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?
Bebeklerde demir eksikliğine annenin doğum öncesi ve doğum sonrası demir takviye ile desteklenmesi iyi gelir. Eğer bebek demir eksikliği açısından yüksek riskli grupta ise demir açısından düzenli kontroller yapılmalıdır. Emzirilirse demir takviyesi, mama ile beslenirse demir açısından zengin mamalar tercih edilmelidir. Bebeğe takviye verilmesi durumunda kontroller ihmal edilmemelidir. Tamalayıcı beslenmeye başlayıcı dönemde ise doktora danışalarak demir emilimini arttıran ve azaltan durumlar hakkında bilgi alınmalıdır. Bebeklerde demir eksikliğine iyi gelen yiyecekler et ve yumurta gibi hem demir açısından zengin besinlerdir. Bu nedenle besinler tamamlayıcı beslenmeye eklenmelidir. Çünkü bebeklerde demir eksikliğinde beslenmenin önemli bir rolü vardır.
Demir Eksikliği Bebekte Ne Yapar?
Demir insan vücudu için elzem bir minerallerdir. Bu nedenle bebeklerin gelişimi üzerinde önemli rolü vardır. Özellikle bebeklerin çevreyi tanıma ve iletişim kurma becerilerinden sorumlu olan motor becerilerini olumsuz etkiler. Bununla beraber bebeklerde demir eksikliğinin zararları arasında nörogelişimi olumsuz etkilemesi de yer alır. Bu nedenle bebeklerde demir eksikliği belirtileri olarak bilişsel ve davranışsal eksikliklerde değerlendirilir. Demir eksikliği bebeklerde iştahsızlık, yavaş kilo alımı, iştahsızlık ve soluk cilde neden olur.
Bebeklerde Demir Seviyesi Kaç Olmalı?
Bebeklerde demir seviyesi kontrolü için hemoglobin ve ferritin seviyelerine bakılabilir. Hemoglobin seviyesinin normal aralıktan düşük olması demir eksikliği anemisinin bir işaretidir. Ancak yenidoğan bebeklerde hemoglobin normal ferritin seviyesi 25 ng/ml’nin altında ise demir eksikliğinden söz edilebilir. Hemoglobin ise 2 SD’nin altında olması demir eksikliği anemisinin bir işaretidir.
Bebeklerde Demir Takviyesi Nedir?
Bebeklerde demir takviyesi farklı formlarda yapılabilir. Demir damlaları, demir tabletleri, zenginleştirilmiş formül ve zenginleştirilmiş besinler yardımıyla demir takviyesi yapılır. Bütün bebeklere demir takviyesi ilaç şeklinde reçete edilemeyebilir. İlk altı ay anne sütü ile beslenen veya demir ile zenginleştirilmiş mama ile beslenen bebeklere demir damlalarına gerek yoktur. Ancak 4 ila 6. aydan sonra tamamlayıcı beslenmeye başlamış bebeklere demir takviyesi günlük 1 mg şekilde reçete edilebilir. Ancak demir takviyesi kullanılmaya başladıktan sonra bebek düzenli olarak kontrol edilmelidir. Çünkü takviyelerin mide bulantısı, kusma ve kabızlık gibi sindirim sistemi rahatsızlıklara yol açabilir.
Demir Eksikliği Zeka Geriliği Yapar mı?
Bebeklerin beyin gelişiminde demir önemli rol oynayan esansiyel bir mikro besin öğesidir. Özellikle sinir hücrelerinin etrafını saran elektriksel uyarılarının iletimini hızlandıran yağlı tabaka olan miyelin yapımında önemli rol oynar. Beyinin bazı bölgeleri yoğun bir şekilde miyelinli sinir hücresi içerir. Bu nedenle bebeklerin beyinin demir ihtiyacı yüksektir. Eğer demir eksikliği gelişirse bebekte beyin bölgelerinde yetersiz miyelinleşme görülür. Bu durum ise bilişsel ve davranışsal eksikliklere neden olur. Bu süreç bebeklerde demir gerektiren olaylardan bir tanesidir.
Bebeklerde Demir İlacı İştah Açar mı?
Bebeklerde demir eksikliği gelişmesi durumunda ghrelin hormonu seviyesinde azalma meydana gelir. Ghrelin hormon seviyesinin azalması ise iştahsızlığa neden olur. Bu nedenle intravenöz olarak verilen demir takviyesinin ghrelin hormon seviyesini artırır. Bu sayede demir ilacı iştahı artırabilir.
Bebeklerde Demir Eksikliği Nasıl Anlaşılır?
Bebeklerde demir eksikliğinin spesifik bir belirtisi yoktur. Ancak rutin kontroller ile kan testleri yardımıyla anlaşılabilir. Bununla beraber bebekte aşırı sinirlilik, cildinde solukluk ve iştahsızlık gibi şikayetler nedeniyle demir eksikliğinden şüphe edilebilir. Kesin tanı için kan testlerine başvurulur.
Bebeklerde demir eksikliği profesyoneller tarafından kolay şekilde tespit edilip tedavisinin sağlanacağı bir sorundur. Bu nedenle tıbbi tedavi için bebeğiniz adına randevu alabilir, olası komplikasyonlar gelişmeden onu muayene ettirebilirsiniz.
