Acil servisler hayatımıza ancak ani bir hayati tehlike ya da bizi çok rahatsız eden bir sorun söz konusu olduğunda girer. Zamana karşı yarışılan korkutucu bu süreçte en önemlisi; hastanın karşılanması veya triaj denen branş ve aciliyet ayrımı işlemlerinin doğru olarak gerçekleştirilmesidir. Yapılan doğru seçimlerle korkulu başlayan süreç büyük bir rahatlamayla sona erer…
Acil servislerde yapılan ilk işlemlerin amacı hastanın durumunun aciliyeti hakkında çok çabuk karar vermek, tedavisini planlamak ve özellikle bazı yoğun hastanelere eş zamanlı müracat eden birden fazla hasta arasında kime öncelik verileceğini belirlemektir. İlk karşılama ve triaj işlemlerinden sonra hastanın sistemik şikayeti varsa (baş ağrısı, karın ağrısı, göğüs ağrısı, bulantı, kusma, şuur kaybı… vs) ateş nabız ve tansiyon gibi vital bulguları hızla ölçülerek hasta hekim muayenesi için hazırlanır. Triajda kırmızı grup olarak nitelenen ve 0-5 dakika içerisinde müdahale gerektiren olgular için kesinlikle zaman kaybedilmez.
Yeterince kadro donanımı olan her acil servis ellerindeki imkânları doğru kullandığında birçok hastayı yaşama döndürebilme olanak ve yetkinliğine sahiptir. Bu anlamda temel yaklaşım, özellikle hastayı ilk gören sağlık personelinin mümkün olan en kısa süre içerisinde gözlem ve değerlendirmeyi tamamlayıp; oluşan ön tanı doğrultusunda muayenesini yaparak tedavisine öncelikle başlamasıdır. Daha sonra gerekiyorsa ön tanıya yönelik oluşabilecek laboratuvar ve görüntülemeyi gerçekleştirir. Birçok hastanede görüntüleme ve laboratuvar işlemlerinin büyük bir bölümü hasta başında gerçekleştirilir. Acil servislerin en önemli olgularından birisi de şüphesiz politravmatize hastaya yaklaşımdır. Yaklaşımda en önemli unsur zamandır. Özellikle multipl travmalı (çoklu travma geçiren) hastanın tedavisi yaralanmaların hızlı bir şekilde değerlendirilmesi ve hayati tehlike içeren durumların ortaya konulmasını gerektirir. Çoklu travma yaşayan hastaya yaklaşımda birçok yöntem söz konusudur. Ancak en önemli unsur zamandır. Travmalı hastaya ilk müdahalede uyulması gereken belli prensipler; yapılması gereken girişim ve prosedürler söz konusudur. Travmalı hastaya yaklaşımda en önemli nokta bireysel deneyimin de oluşturulmasıdır.
Travma hastasına yapılacak bu sistematik yaklaşım belirli bir sıra ve düzen içinde oluşturulmalıdır:
- Görüş ve Hazırlık
- Triaj (Aciliyet değerlendirimi ve branşlaşma)
- Birincil gözlem ve muayene
- Gerekiyorsa resusitasyon
- İkincil muayene (detaylı)
- Müdahale ya da resusitasyon sonrası devamlı takip ve yeniden değerlendirme
- Nihai tedavi ve bakım, hastane süreçleri.
Hazırlık ve triaj hastanın durumundaki olası herhangi bir kötüleşmeyi erken tespit etmek için sık aralıklarla tekrarlanmalıdır. Herhangi bir problem söz konusu olduğunda hızla gerekli müdahale yapılmalıdır. Travma ünitesi ya da acil servislerin tümü açısından en önemli kavram ve işlemlerden biri her hastanenin kendi travma müdahale sistemini oluşturmasıdır. Her sağlık birimi kendi kaynak ve kapasitesini bilerek hangi hastaya nereye kadar müdahale edeceğini planlamalıdır. Bunun için ana ihtiyaçlar: tıbbi personel kapasite ve desteği, cerrahi müdahale kapasitesi, radyoloji desteği, laboratuvar ve kan bankası desteği, yoğun bakım yatakları ve diğer ikincil işlemlerdir. Bunlar travma müdahale sistemi içindeki ekibin çalışma planının temelleri ve belirleyicileridir. Travma müdahale ekibinin tüm elemanlarının benzer eğitimler alması gerekir. Ekip deneyimli bir lider hekim, bir hemşire lideri, havayolundan sorumlu bir doktor ve hemşire, dolaşımdan sorumlu bir hekim, iki hemşire ve hasta yakınlarının sorumluluğunu üstlenecek bir hemşireden oluşur. Multitravmalı hasta ile ilk medikal ilişki ambulans personelince kurulur. Hastane öncesi tıbbi bakımın prensipleri acil servisteki resusitasyon odasındakinden farklı değildir. Travma hastasını nakleden ekip acil servis ile iletişime geçmeli ve bilgilendirmelidir. Nakil genellikle ambulansla olur ancak gerektiğinde helikopterden de yararlanmak gerekebilir. Nakil sırasında ABC gerçekleştirilmeli ve hasta izlenmelidir. ABC Prensibini uygulamak için bunların neler olduğunu vurgulamak gerekir. Hastanın temel yaşamsal döngüsü, ilk etaptaki muayeneye ve müdahaleye de esas oluşturur. Bunun için ise değerlendirilmesi ve sağlanması gerekenler:
- A (Airway) : Havayolu ve boynun güvenliğinin sağlanması
- B (Breathing) : Solunum ve ventilasyon
- C (Circulation) : Dolaşım ve kanama kontrolü şeklindedir.
Bu şekilde hastaneye ulaşan/ulaştırılan hasta artık daha kolay stabilize edilebileceği bir mekana gelmiştir. Burada ABC prensibi bir kez daha uygulandıktan sonra hasta dikkatle muayene ve tedavi edileceği, tercihen müdahale odasına (Kardiyo-Pulmoner Resusitasyon’a uygun şartlarda) nakledilebilir. Burada özellikle entübasyon ve tüm Kardiyo-Pulmoner Resusitasyon (CPR) şartları hazır olmalıdır. Travma vertebral olsun olmasın hastanın özellikle vertebral kolonu, bunun da en önemli olarak yukarı vertebral bölümü korunarak aşağıdaki durumlar gözetilmek şartıyla hasta masaya alınır.
- Havayolunda yabancı cisim -havayolu tıkanıklığı
- Mandibüler ve maksiller kırık
- Trakeal veya larengeal yaralanma
- Servikal vertebra yaralanması
- Diğer vertebra yaralanması
- Kafada açık ve görünür kırıklı yara,
- Diğer açık kırıklar
Bu listeyi daha da uzatmak mümkündür. Ancak önemli olanın hastaya derhal müdahale etmek olduğu unutulmayarak girişimler başlatılır. Bir yandan triaj sürerken diğer yandan en az 2 uygun yerden damar yolu açılır ve bundan sonra da hasta ilgili uzmanlık dalı hekimlerinin değerlendirme ve müdahalesi için devredilir.