Şaşılık, göze bağlı kas hareketlerinin kontrolünde meydana gelen anormallikler sonucu gözlerde oluşan yanlış hizalanmadır. Gözün hareketinden sorumlu kaslar beyinden iletilen sinyaller aracılığıyla gözlerin eşzamanlı hareketini sağlar. Normal kas ve göz yapısı sayesinde gözler aynı anda aynı yere odaklanır. Ancak birtakım sebeplere bağlı olarak göz hareketinde problemler oluşabilir. Bunun sonucunda bir göz diğerinden farklı olarak içeri, dışarı veya aşağı, yukarı tarafa dönebilir. Şaşılık tablosunda gözün normal pozisyonu korunamaz. Çoğunlukla çocuklarda görülebilen şaşılık yetişkinlerde de ortaya çıkabilir.
Çeşitli hastalıklar, felç, fiziksel travmalar gözlerde yanlış hizalanmanın nedenleri arasında yer alabilir. Bazı vakalarda her seferinde aynı gözde dönme görülebilirken bazı durumlarda ise dönüşümlü olarak gözler dönebilir. Göz hizalanması bozuklukları aralıklı olarak oluşabilir ve zaman zaman düzelebilir. Ancak tedavi sağlanmadığında “ambliyopi (tembel göz)” gelişimi ve görme kayıpları meydana gelebilir.
Şaşılık Nedir?
Her bir göz küresi altı göz kasına bağlı şekilde konumlanır. Bu göz kaslarından biri gözü sağa diğer sola hareket ettirir. Diğer dört kas grubu ise gözlerin açılı dönmesi, aşağı ve yukarı bakmasına olanak tanır. Nesne veya görüntülere odaklanabilmek için tüm göz kasları birlikte çalışır. Göz kaslarında meydana gelen sorunlar göz hareketleri ve hizalanmasında “şaşılık” denilen tıbbi problemi ortaya çıkarabilir. Sıklıkla bebekler ve küçük çocuklarda şaşılık görülebilir. Büyük çocuklarda ve yetişkinlerde aniden ortaya çıkan şaşılık altta yatan önemli problemlere işaret ediyor olabilir. Gözlerde hizalanma bozukluğu bir gözde meydana gelirken ilerleyen süreçte diğer göze kayabilir. Gözlerin dönme yönüne bağlı olarak şu şekilde sınıflandırma yapılabilir:
- Ezotropya: Gözün içe dönmesi
- Ekzotropya: Gözün dışarıya dönmesi
- Hipertropya: Gözün yukarıya dönmesi
- Hipotropya: Gözün aşağıya dönmesi
Ek olarak şaşılığın tek taraflı olup olmadığı, aralıklı veya sürekli olması gibi etkenlere göre de sınıflandırılabilir.
Şaşılık Belirtileri Nelerdir?
Göz şaşılığı veya göz kayması genellikle birtakım semptomlar ile tespit edilebilir. Yetişkinlere kıyasla bebek ve çocuklarda ortaya çıkma olasılığı daha yüksek olabilir. Ancak düzenli aralıklarla yapılan kontrollerde göz kayması teşhis edilebilir ve erken tedavi sağlanabilir. Sıklıkla şaşılık belirtileri olarak ortaya çıkan semptomlar şunlar olabilir:
- Farklı yönlere bakan uyumsuz gözler,
- Göz hareketlerinde uyumsuzluk,
- Çift görme,
- Derinlik algısında bozukluk,
- Göz yorgunluğu,
- Okumada güçlük,
- Baş ağrısı,
- Bir nesneye bakarken başı eğmek veya çevirme zorunluluğu,
- Yakındaki nesnelere bakarken bir gözü kapatmak,
- Uzaktaki nesnelere bakarken ve parlak ışık altındayken gözleri kısma, kapatma veya sık sık kırpma.
Belirtilen semptomlar herkeste aynı şekilde görülmeyebilir. Bununla birlikte tedavi edilmeyen şaşılık görme problemlerini beraberinde getirebilir.
Şaşılık Nasıl Olur?
Şaşılığın gelişmesinde beyinde göz hareketlerini sağlayan sinir ve kas yapılarının kontrolünün zayıf olması sorumlu tutulabilir. Bununla birlikte göz kaslarının faaliyetlerinde doğrudan sorunlar etkili olabilir. Ayrıca genetik faktörler ve dolayısıyla aile öyküsü de önemli bir faktör olabilir. Göz kayması varlığında aile bireylerinin tıbbi geçmişi göz önünde bulundurulabilir. Göz hizalanma problemine yol açabilen risk faktörleri genellikle şunları kapsayabilir:
- Nörolojik (sinir sistemi) bozuklukları,
- Düzeltilmemiş odaklanma yeteneği kusurları,
- Down sendromu,
- Hidrosefali,
- Kafa ve göz yaralanmaları/ travmaları,
- Graves hastalığı,
- Gözlerde görme bozukluğu,
- Beyin tümörü,
- Beyin felci,
- İnme.
6 aylıktan küçük bebeklerde her iki gözde önemli derecede içe dönme meydana gelebilir. Erken dönemde arada sırada oluşabilirken bir süre sonra sürekli hale gelebilir. Bebeklerde şaşılık tedavisi göz damlaları, göz bandı, cerrahi ve gözlük kullanımını gerektirebilir. Bunun yanı sıra bebeklerde şaşılık olmadığı halde şaşıymış gibi görünen gözler ortaya çıkabilir. Bu durum yalancı şaşılık yani “Pseudostrabismus” olarak adlandırılır. Bebeklerde yalancı şaşılık gözlerin köşelerini kaplayan deri fazlalığı veya burun köprüsünde düzlük nedeniyle görülebilir. Bu durum bebeklerin büyümesi ile çoğunlukla ortadan kalkar.
Şaşılık Tanısı Nasıl Konulur?
Bebeklerde, çocuklarda ve yetişkinlerde kapsamlı göz muayenesi, tıbbi öykü ve aile geçmişi, ek olarak çeşitli testler şaşılığın teşhis edilmesinde kullanılabilir. Gözlerin odaklanma yeteneği ve hareket kapasitesi, sinir sistemi sağlığına yönelik detaylı muayene gerekli olabilir. Tanının konulmasında yararlanılan teknik ve testler başlıca şunlardır:
- Aile ve hasta öyküsü: Mevcut semptomlar, kullanılan ilaçlar, cerrahi geçmiş, hastalık geçmişi, çevresel faktörler ve aile öyküsünün değerlendirilmesi teşhiste önemli unsurlardır.
- Kırılma testi: Gözün ışığı odaklama yeteneğini ve kırılma hatalarını değerlendirmeye yönelik muayenedir. Foropter yardımıyla gözün önüne yerleştirilen bir dizi mercek ve ışıklı retinoskop aleti ile ışığın gözde nasıl kırıldığı ve odaklandığı ölçülebilir.
- Görme keskinliği testi: Göz kayması varlığında görme fonksiyonlarının ne derece etkilendiğini ölçmeye yarayan bir testtir. Belirli mesafelerden büyük ve küçük boyutlu harflerin okunmasını içerir.
- Odaklanma ve hizalanma testi: Gözlerin birlikte uyumlu çalışıp çalışmadığı ve odaklanma yeteneğinin ölçmede kullanılan testlerdir. Test gözlerin odaklanmasını engelleyen veya uyumlu çalışmasını zorlaştıran etkenleri tespit etmeye yardımcıdır.
Aynı zamanda çeşitli göz hastalıklarını teşhis etmek veya elemek amacıyla gözün iç ve dış dokuları incelenebilir. Bu süreçte doktorunuz birtakım göz damlaları uygulayabilir.
Şaşılık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Göz kayması erken dönemde teşhis edildiğinde uygun tedavi planı ile düzeltilebilir. Tedavi planı bir veya birden fazla yöntemin kullanılmasını içerebilir. Bu vakalarda göz kaymasının ve koordinasyonunun iyileştirilmesi amacıyla tercih edilen şaşılık tedavisi yöntemleri şu şekildedir:
- Kontakt lens ve gözlük: Gözlerde kırılma kusurları ve hafif şaşılık mevcutsa mercekler yardımıyla odaklama düzeltilebilir. Şaşılık için gözlük, kırılma ve odaklama sorunları için tercih edilebilir.
- Prizma mercek: Prizma mercek göze giren ışığın açısını değiştirerek çift görmeyi azaltmaya yardımcı olabilir. Bazı durumlarda mercekler göz dönmesini ortadan kaldırabilir.
- İlaç tedavisi: Göz merhemi, damlaları veya enjeksiyonları aşırı aktif olarak çalışan göz kaslarını kontrol altına almaya yardımcı olabilir. Bu ilaçlar cerrahi ile birlikte uygulanabilir.
- Göz egzersizleri: Görsel aktiviteyi içeren ve göz koordinasyonunu sağlayan bir plandır. Gözler ile birlikte beynin de etkin çalışmasını tetikleyerek nöromuskuler bağlantının güçlendirilmesine olanak sağlar.
- Şaşılık ameliyatı: Göz şaşılığı ameliyatı kasların pozisyonu ve uzunluğunun değiştirilmesi ve ayarlanmasını içeren prosedürlerdir. Genel anestezi altında yapılır ve şaşılık ameliyatı sonrası görme terapisine ihtiyaç duyulabilir. Şaşılık ameliyatı riskleri arasında enfeksiyon, kanama, diplopi (çift görme) ve retina yırtılması yer alabilir.
Sık Sorulan Sorular
Şaşılık Kaç Yaşında Olur?
Hizalanma problemi yenidoğanlarda ve bebeklerde oluşabilir. Ancak bazı vakalarda bu durum “yalancı şaşılık” olarak kendini gösterebilir. Bununla birlikte çocuklarda ve yetişkinlerde göz kayması gelişebilir. Sıklıkla bebekler ve küçük çocukları etkileyen şaşılık yetişkinlerde çeşitli sebeplere bağlı olarak ortaya çıkabilir.
Şaşılık Denge Kaybı Yapar Mı?
Göz hizalanmasında yanlışlık veya sapmalar bireylerde uzaklık-yakınlık algısının değişmesine, derinlik algısının yanlış yorumlanmasına, çift görmeye ve göz yorgunluğuna neden olabilir. Bu semptomlar kişide denge kaybına yol açabilir ve birtakım düşme, çarpma vb. kazalar gelişebilir. Görme problemlerinin erken teşhisi ve tedavisinin sağlanması amacıyla mutlaka ilgili bir sağlık kuruluşuna başvurunuz.
Şaşı Olan Bir İnsan Nasıl Görür?
Yanlış hizalanmış gözler beyne iki farklı görüntü sinyalleri gönderir. Çift görme her iki gözden gelen farklı görüntülerin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bununla birlikte çocuklarda yanlış hizalanmış göz görüntüsü beyinde arka plana atılabilir. Bu durum yalnızca düz ve daha iyi gören gözün görüntüsünü kullanmayı gerektirebilir. Dolayısıyla çocuklarda derinlik algısı olarak adlandırılan yakınlık ve uzaklık bilgisi yanlış yorumlanabilir.
Şaşılık ve Kayma Aynı Şey Midir?
Şaşılık gözlerin birlikte çalışmaması sonucu aynı yöne bakmaması şeklinde oluşur. Bu duruma göz kayması da denilebilir. Göz içeri, dışarı, yukarı veya aşağı kayabilir. Bu kapsamda şaşılık ve göz kayması aynı tıbbi durumu tanımlamada kullanılabilir.
Gözlük Takmamak Şaşı Yapar Mı?
Gözlük takmamak tek başına şaşılığın bir nedeni olmayabilir. Ancak tedavi sürecinde doktorun önerdiği gözlükleri kullanmamak birtakım sorunları beraberinde getirebilir. Gözlük takmamak göz kaymasının ilerlemesine ve tembel gözlere yol açabilir. Bunun sebebi şaşılık tedavisi kapsamında göz kaymasına özel mercek ve gözlük reçete edilmesidir. Bu mercekler gözün hizalanmasına yardımcı olarak göz tembelliğini hafifletebilir.
Şaşılık Gözlükle Düzelir Mi?
Şaşılık tedavisinde özel merceklere sahip prizma gözlükler kullanılabilir. Bu özel mercekler ışığın bükülmesini sağlayarak çift görme problemini düzeltmeye yöneliktir. Şeffaf ve kalın kama biçimindedir. Prizma gözlük camı olarak gözlüklere takılarak tercih edilebilir. Gözlükler gözün düz konumda kalmasına yardımcı olabilir.
Şaşılık Ameliyatının Riski Var Mı?
Cerrahi girişimler avantajlarının yanı sıra komplikasyon olarak adlandırılan birtakım dezavantajlara sahip olabilir. Komplikasyonlar her bireyde ortaya çıkmayabilir ve aynı şiddette görülmeyebilir. Komplikasyon oluşumunun önlenmesi ameliyat sonrası bakıma bağlıdır. Şaşılık ameliyatı riskleri arasında; enfeksiyon, kanama, çift görme, ilaç ve anesteziye karşı alerji ve göz kapağı düşüklüğü yer alır. Ek olarak tekrarlı şekilde hizalanma bozukluğu yaşanabilir.
Şaşılık Ameliyatı Kaç Dakika Sürer?
Şaşılık cerrahisi yaklaşık otuz dakika ila 2 saat sürebilir. Kullanılan teknik ve cihazlara bağlı olarak operasyon süresi değişkenlik gösterebilir. Cerrahi sonrası yaklaşık bir hafta dinlenmeniz gerekebilir. İyileşme sürecinde doktorun reçete ettiği göz damlası, merhemi veya gözlükler dikkatle kullanılmalıdır.
Şaşılık Ameliyatı Sonrası Görme Düzelir Mİ?
Şaşılık ameliyatı gözün hareketini sağlayan kasların yerleşimini ve uzunluğunu değiştiren prosedürlerdir. Cerrahi şaşılığın iyileştirilmesinde kullanılan etkili yöntemlerden biridir. Cerrahi sonrası bir süre boyunca gözlük kullanılması önerilebilir. Ancak iyileşme döneminde görüş netliği sağlanamayabilir ve birkaç gün boyunca çift görme yaşanabilir. Bazı durumlarda bu süre daha fazla olabilir.
Şaşılık Genetik Midir?
Şaşılığın teşhisinde anne, baba ve kardeşlerin tıbbi öyküleri değerlendirilmelidir. Her zaman olmasa da genetik faktörler bu tablonun ortaya çıkmasında etkili olabilir. Özellikle ailesinde şaşılık görülen bireylerde bu durumun ortaya çıkma olasılığı daha yüksek olabilir. Bebeklerin özellikle ilk altı ay ve daha sonraki yaşlarda düzenli olarak göz kontrollerinin sağlanması gerekir.
Bebeklerde Şaşılık Testi Nasıl Yapılır?
Bebeklerde şaşılığın teşhisinde göz küresinde yanlış hizalanma ve dengesizlik, yalancı göz kayması ilk değerlendirilen bulgulardır. Ancak üç aydan uzun süren ve on beş dereceden daha büyük göz sapması anormal şeklinde kabul edilir. Bunun yanı sıra bebeklerde tanı konulmasında kullanılan testler ışık reflesi testi, kırmızı refleks testi, kapatma ve açık şaşılık testidir. Işık reflesi testi uzmanın bir metre mesafeden yönelttiği ışığı izleyen bebeklerin anormal göz hizalanması incelenir ve karşılaştırılır. Kırmızı refleks testinde oftalmoskop yardımıyla her iki gözün kırmızı reflesi görselleştirilir. Sonuçların aynı olması gerekir. Kapatma testinde çocuğun gözlerinden birinin kapatılarak belirli bir hedefe (ışık, oyuncak vb.) odaklanması izlenir ve bu olay diğer göz için de tekrarlanır. Açık şaşılık testinde ise çocuğun gözlerinden biri beş saniyeliğine kapatılır ve hedefe odaklanması sağlanır. Kapatılan göz hızla açılır ve gözün hizalanması yakından incelenir. Anormal pozisyondaki göz sapma gösterebilir.
Göz ve nöromuskuler sağlığınızın korunması ve sürdürülmesinde gerekli takip ve kontrollerinizi ihmal etmeyiniz. Şaşılık şüphesi duymanız halinde bir göz hastalıkları uzmanından destek alarak şaşılık nedeniyle karşılaşabileceğiniz şikayetlerin önüne geçebilirsiniz.
