Psiko-Onkoloji (Kanser Psikolojisi) Nedir? Kanser Tedavisinde Rolü Nedir?
Psiko-onkoloji, kanserden etkilenen hastalar ve onların yakınlarına hizmet için ortaya çıkan bir tıbbi alandır. Bu kanser uzmanlığı alanı; çeşitli psikolojik, davranışsal, duygusal ve sosyal sorunları ele alır. Kanser, etkilediği kişilerde (ister hastalar olsun ister yakınları) önemli sıkıntılara yol açabilir. Sıkıntının türü, her birey ve ailenin deneyimine göre değişir. Kanser türü, hastanın yaşamının hangi bölümünde olduğu ve başa çıkma mekanizmalarını nasıl kullandığı gibi faktörler bu sıkıntıyı etkileyebilir.
Genel anlamda, kanserin iki psikolojik boyutu bulunur: Birincisi, hastaların ve ailelerinin kansere verdikleri duygusal tepkiyi içerir. İkincisi, kanserle yaşamayı etkileyen duygusal, davranışsal ve psikososyal zorluklardan oluşur. Kanser psikolojisi, tüm bu boyutları ele alan ve hastalar ile ailelerinin buradaki sorunlarla başa çıkmasına yardımcı olan uzmanlık alanıdır. Bu alan birkaç isimle anılır: Psikososyal onkoloji veya psiko-onkoloji veya kanser psikolojisi. Kimi zaman destekleyici bakım hizmetleri olarak da bilinir. Hangi isimle anılırsa anılsın psiko-onkoloji, kanserle ilişkili duygusal ve psikososyal kaygıları ele alan tıp alanıdır.
Psiko-Onkoloji (Kanser Psikolojisi) Nedir?
Kanser psikolojisi; kanserden etkilenen kişilerin, kişilerin ailelerinin ve hatta bakım verenlerinin psikolojik ve zihinsel sağlığını iyileştirmeye odaklanan çok disiplinli bir uzmanlık alanıdır. Kanser; ruh sağlığını, fiziksel sağlığı ve sosyo-ekonomik durumu önemli ölçüde etkileme potansiyeline sahiptir. Yalnızca kanser değil, kanser tedavileri de bu konuda benzerdir. Çoğu hasta, bu durumla başa çıkmak için kendi psikolojik kaynakları başta olmak üzere çeşitli kaynakları kullanır. Sağlık hizmeti verenler, aile, arkadaşlar ve kanser ile ilgili topluluklar, bu konuda hastanın erişebileceği diğer destek sistemleridir.
Psiko-onkoloji, hem hastalar hem de bakıcılar için kanser deneyiminin fiziksel, psikolojik, sosyal ve davranışsal yönlerinin kesiştiği disiplinler arası bir alandır. Bu alandaki araştırmacılar ve pratisyenler; kanser tedavisinden daha kapsamlı olarak, hastaların kanser tecrübesiyle ilgilenirler. Kanserin tanı ve tedavisi sırasında, kanser tedavisi sonrası hastanın hayatta kalmaya geçişinde ya da hayatının sonuna yaklaşan hastanın bu süreci de dahil olmak üzere, hastaların kanser yörüngesindeki tecrübeleri Kanser psikolojisinin kapsamındadır.
Psiko-onkoloji, yalnızca kanser deneyimine verilen psikolojik tepkiler, kanserle başa çıkma davranışları gibi bireysel alanda çalışmaz. Kanser psikolojisi aynı anda, hastanın tedaviye uyumu gibi konuları içeren sağlık davranışı ve koruyucu hekimlik ile de ilgilenir. Ayrıca hastanın sağlık çalışanları ya da sevdikleriyle olan iletişimi de dahil olmak üzere kanserin teşhisi ve tedavisi ile ilişkili sosyal faktörler de alanın çalışma konularındandır.
Bunların yanı sıra, hastaların psikolojilerinin ve bulundukları çevre ile olan ilişkilerinin hastalıkla ilgili süreçler üzerindeki etkisine ilişkin araştırmaların sayısı, son yıllarda oldukça artmıştır. Çoğu çalışma, kanserle başa çıkmada biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörler arasındaki etkileşimi açıklamaya çalışıyor. Bu nedenle de biyopsikososyal bir yaklaşım benimsiyor. Artık bu sayede, hastaların psikolojik ve toplumsal iyilik hallerinin onların biyolojileri üzerindeki etkisi de tartışılan konulardan biridir. Kanser psikolojisinin, kanser tedavi süreçlerine dahil edilmesi bu anlamda oldukça önemlidir. Hastanın iyileşmesinde büyük rol oynar.
Psiko-Onkolojinin Kanser Tedavisinde Rolü ve Önemi Nedir?
Kanserden etkilenen hastalara ve hastaların ailelerine zamanında ve uygun psikolojik destek sunmak, psikososyal onkolojinin alanındadır. Bu alanda çalışan kişiler; teşhis ve tedavi sırasında, hayatta kalmaya geçişte ya da hasta yaşamının sonuna yaklaşırken yani kanser süresince hastaların kanser deneyimleriyle ilgilenirler. Bu nedenle Psiko-Onkoloji, kanser süreci boyunca her zaman değerli bir rol oynar. Yalnızca hasta için değil, kanserin hastanın yakınları ve ailesi üzerindeki etkisi için de oldukça önemlidir.
Kanser sadece tıbbi bir hastalık değildir. Kanser, hasta için olduğu gibi aynı zamanda hem aile hem de hastanın yakınları için de önemli psikolojik ve sosyal sonuçlar doğurabilir. Günümüzde kaliteli kanser bakımı, psikososyal bu ögelerin de rutin kanser tedavisine entegre edilmesini içerir. Kanserin her alanda bırakabileceği hasarlarla ilgilenmek için kanser psikolojisini de tedaviye dahil etmek oldukça mühimdir.
Kanser tedavisi sürecinde kanser hastaları pek çok zorlukla karşılaşırlar. Bu zorluklar kanserin ya da kanser tedavisinin beden üzerindeki etkileri ile ilgili olabileceği gibi psikolojik de olabilirler. Kanser hastalarının karşılaştıkları zorluk türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Tedaviye uyum konusunda yaşanan zorluklar,
- Hastalığa ilişkin anksiyete ve fobiler,
- Depresyon,
- Tanıyı kabul etme ile ilgili yaşanan zorluklar,
- Kanser tedavisi seçenekleriyle ilgili yaşanabilecek kararsızlıklar,
- İyileşme süreci sonrası kanserin tekrarlayacağı korkusu,
- Kişisel ilişkilerle ilgili sorunlar,
- Kanser hastası çocukların yaşadığı endişeler,
- Psikoseksüel (zihinsel ve seksüel) sorunlar,
- Beden imgesi ile ilgili sorunlar,
- Kognitif (bilinçle ilgili) bozukluklar,
- Organik beyin sendromları (misal deliryum gibi),
- Aile üyeleri ve bakım verenler için yas desteği…
Bu zorluklarla başa çıkma konusunda kanser psikolojisi alanı oldukça etkilidir. Bu alanda çalışan görevlilerin hastalara yardımcı olabilecekleri pek çok konu vardır. Kanser psikolojisi alanında çalışan görevlilerin ilgilendikleri konular şu şekilde sıralanabilir:
- Eğitim programlarını, sağlık davranışlarını etkileyen psikolojik faktörler kapsamında kanser tekrarlarını önlemek amacıyla düzenleme önerileri sunma,
- Kanserle başa çıkmadaki psikososyal güçlükler için hastane ile toplum arasında net bir şekilde tanımlanmış sevk yollarının geliştirilmesi,
- Yaşam kalitesini iyileştirme çalışmaları,
- Hastaların ruh sağlıkları ile ilgilenebilmeleri için kanser sürecinin her noktasında psikoterapi ve psikolojik danışmanlık hizmetlerine erişimi iyileştirme,
- Hastaların, kanser sürecinde hastalıklarını ve hastalığın sonuçlarını kendi kendilerine yönetmelerine yardımcı olma,
- Kanser hastalarının ailelerine psikolojik destek sağlama ve
- Onkoloji bölümleri sağlık çalışanlarına, kanser hastaları ve ailelerindeki psikolojik sıkıntıları yönetme konusunda daha donanımlı olmaları için eğitim verme.
Kanser hastalıkları ve tedavileri, hastalar ve yakınları için pek çok açıdan başa çıkması oldukça güç bir süreçtir. Bu anlamda etkilenen bireylerin yardıma ve desteğe ihtiyaç duymaları beklenen bir durumdur. Eğer siz ve yakınlarınız kanser ile ilgili desteğe ihtiyaç duyuyorsanız, uzman hekiminize başvurarak konu ile ilgili bilgi istemeyi düşünebilirsiniz.
Psiko-Onkoloji Türleri Nelerdir?
Psikososyal onkoloji, çeşitli geçmişlere sahip sağlık çalışanlarını içeren bir alandır. Sosyal hizmet uzmanları, psikologlar, psikiyatristler, hemşireler bu alanda çalışan insanların bir kısmını oluşturur. Aldığı öğrenim fark etmeksizin, tüm psikososyal onkoloji çalışanları, kanser hastalarının ve hasta yakınlarının karşılaştığı sorunları ele almak üzere eğitimini tamamlamış profesyonellerdir.
Kanserle yaşamak konusunda, kanser tedavisinin veya kanser tedavisi sonrası yaşam ile başa çıkmak konusunda zorluk çeken hastalar, kanser psikolojisi alanından destek alırlar. Örneğin;
- Kanser teşhisi konduğundan beri kendini daha depresif veya endişeli hisseden hastalar,
- Kanser ya da kanser tedavisi ile kötüleşme ihtimali olan bir psikiyatrik tanısı olan hastalar,
- Geçmişte majör depresyon tedavisi görmüş ve kanser tedavisine başladığından beri antidepresanlarından fayda görmeyen hastalar,
- Kanser ya da kanser tedavisi ruh halinde veya davranışlarında tedaviden sorumlu hekimi endişelendirecek şekilde değişimler olan ya da kendisi bu değişimden endişelenen hastalar,
- Kanser ile birlikte gelen karmaşık yaşam koşullarını yönetmek ya da önemli kararlar almak için sosyal desteğe ihtiyaç duyan hastalar ve hasta yakınları psiko-onkoloji alanından fayda görebilirler.
Bu alan için psiko-onkoloji, onkolojik psikoloji, psikososyal onkoloji ve kanser psikolojisi isimleri kullanılır. Farklı eğitimlerden geçen sağlık çalışanlarının hepsi bu alanda kanser süreci ile ilgili sorunların psikolojik ve sosyolojik yönleri ile ilgilenirler.
Kanser hastalarında meydana gelen psikolojik tepkiler nelerdir?
Kanser ve kanser tedavileri, çok çeşitli fiziksel sorunlara yol açar. Bu sorunların yanı sıra kanser, kimi zaman bu sorunlara bağlı kimi zaman yalnızca tanı almak ile ilişkili psikososyal sorunlara da yol açar. Bu sorunlar;
- Fiziksel ağrı,
- Yorgunluk,
- Otonom (kendi kendine) yaşam kaybından kaygı,
- Depresyon ve
- Kişisel ilişkilerde zorlanmaya kadar uzanır ve hastanın yaşam kalitesi üzerinde derin bir etkiye sahiptir.
Bu nedenle, kanser hastaları ve kanserden kurtulmuş insanları tedavi etmek ve desteklemek için psikososyal müdahalelerde bulunmak oldukça önemlidir. Sizin ya da yakınlarınızın kanser ile ilgili psikososyal sıkıntılardan muzdarip olduğunu düşünüyorsanız, en yakın sağlık kuruluşuna başvurarak konu ile ilgili bilgi alabilirsiniz.
Psiko-Onkoloji Bölümünde Verilen Hizmetler Nelerdir?
Bir Psiko-onkoloji çalışanı, kanserin teşhis anından tedavisine ve sonrasına kadarki süreçte karşılaşabileceği psikososyal sorunlara müdahaleler sağlamak üzere eğitim almıştır. Hastaların ihtiyaçlarını anlamanın yanı sıra hasta bakıcıların psiko-sosyal yönlerine odaklanırlar, bireylerin ve ailelerin kayıpla başa çıkma metotlarını öğrenmelerine yardımcı olurlar. Bununla beraber;
- Kanser teşhis ve tedavisi ile başa çıkma,
- Duruma uyum sağlama,
- Hastanın vücut imajı sorunları,
- Hastanın iş, ev ve aile yaşamını düzenlemesi,
- Üzüntü, öfke, kaygı ve depresyon duyguları,
- Tedavinin yan etkileri ile başa çıkma,
- Aile ve hasta yakınları için duygusal destek ve benzeri konularda da psikososyal onkoloji bölümü iş yapar.
Siz, aileniz ya da yakınınızdaki biri kanser hastalığından muzdarip olabilir. Kanser tanısını alma ve tedavisini görme uzun ve yıpratıcı bir süreç olabilir. Bu durumda desteğe ihtiyaç duymak beklenen bir durumdur. Siz ya da bir yakınınız kanser süreci ile ilgili sorunlar yaşıyorsa, destek almak için sağlık kuruluşlarının ilgili bölümlerine başvurmayı düşünebilirsiniz.
