Omurga, omur denilen birbirine bağlı bir seri kemikten oluşur. Erişkin insanların yaklaşık %5’inde bel bölgesinin en altındaki omurların üst ve alt eklemlerini birleştiren kemik kısmında gelişimsel bir kırık olabilir. Bu kırık omurun bir veya iki kenarında birden olabilir. Genellikle çok hareketli olan bel bölgesinin alt omurlarındaki aşırı yüklenmeye bağlı oluşan “stres kırıklarıdır”. Bu kırıklara “spondilolizis” denir. Bu bölgenin çok hareketli olması nedeniyle de bu kırıklar çoğu zaman iyileşmeyebilir. Ancak bu kırıklar genelde adolesan çağda ağrıya neden olurken erişkin çağlar da ciddi sorun yaratmayabilir. Bazı hastalarda ise kırık nedeniyle üstteki omurlar alttaki omurgaya göre öne doğru kayabilirler. Bu duruma da “bel kayması” ya da “spondilolistezis” denir. Spondilolistezis kayma miktarına bağlı olarak daha ciddi sorunlara neden olabilir. Bu tip kırık nedeniyle olan “ bel kaymaları” tıp dilinde “istmik spondilolistezis” diye adlandırılır ve genellikle L5 omurun S1 omur üzerinde kayması şeklinde görülür. Bel ağrısı nedeniyle doktora başvuran hastaların %5 ila 10’unda bel kayması olduğu tespit edilmiştir.
Bel kaymasının diğer bir türü ise omurga ve çevresi bağ dokularında yaşlanma sonucu meydana gelen yıpranma nedeniyle genellikle 40 yaş üstünde görülen “bel kaymasıdır”. Bu sorun, tıp dilinde “dejeneratif spondilolistezis” diye adlandırılır. Yaşlanma ve yıpranma ile ortaya çıkan bel kayması genellikle L4 omurun L5 üzerinde öne doğru kaymasıdır. Bel kaymasına çoğu zaman “dar kanal da eşlik eder.
Belirtiler nelerdir?
Stres kırıkları (spondilolizis) her zaman klinik belirti vermeyebilir. Bazen başka nedenlerle çekilen bel filmlerinde tesadüfen ortaya çıkabilir. Eğer klinik bulgu var ise bunlar, bel ağrısı, kaba etlerde ağrı, bel kaslarında gerginlik ve daha nadiren bacaklarda uyuşma ve ağrı (siyatik ağrısı) ve ayaklarda kuvvet kaybı şeklinde ortaya çıkabilir. Ağrılar genellikle ayakta durma, yürüme ve diğer aktiviteler ile artarken, istirahat ile azalır.
Tanı nasıl konur?
Doktorunuz şikayetlerinizi dinledikten ve muayenenizi yaptıktan sonra spondilolizis veya istmik spondilolistezis düşünürse filmlerinizi isteyecektir. Ancak düz filmlerde stres kırığı (spondilolizis) görülemeyebilir. Bu durumda doktorunuz halen kırıktan şüpheleniyorsa sintigrafi ve/veya BT isteyebilir. Eğer bu tetkiklerle kırık tesbit edildiyse, tedavi planalaması için MRG yi gerekli görebilir. Ayrıca kayma olan ve bacak ağrısı ve/veya uyuşma olan hastalarda omurilik ve sinirleri değerlendirmek için MRG gerekli olabilir. Eğer istmik spondilolistezisiniz var ise kaymanın miktarına göre 1. dereceden 4. dereceye kadar şiddeti belirlenecektir. Dejeneratif spondilolistezis tanısı için de düz grefiler ve MRG tetkiki ile değerlendirme yapılacaktır. Bu tip bel kaymasında genellikle sintigrafi ve BT ye gerek olmayabilir.
Tedavi yöntemleri nelerdir?
Şikayetleriniz sadece bel ağrısı ise, kayma miktarınız şiddetli değil ise ve doktorunuz muayenesinde ve tetkiklerinde ciddi bir sinir basısı ve etkilenmesi düşünmemişse, ilk seçilecek tedavi yöntemi cerrahi olmayan tedavi yöntemleridir. Bu yöntemler, istirahat, ağrı kesici ve antiinflamatuar ilaçlar, geçici korse kullanımı ve fizik tedavi yöntemlerinden biri veya birkaçı olabilir. Ağrılarınız devam ederse seçilebilecek diğer bir yöntem kırık bölgesine ve omurları bağlayan eklemlere (faset eklemler) yapılacak steroid ve bölgesel ağrı kesici enjeksiyonları olabilir. Bel ağrısı ile birlikte sinir sıkışmasına bağlı bacak ağrısı ve uyuşma var ise epidural veya foraminal injeksiyonlar eklenebilir. Stres kırığına (spondilolizis) ağrılar genellikle bu tedaviler ile iyileşir. Ancak bu hastalarda kırığın tamamen kaynaması her zaman olmayabilir. Ağrı geçtikten sonra kırığın kaynamaması tehlike yaratmaz. Genellikle bu hastalarda ileri yaşlarda şiddetli kayma olması pek beklenmez. Yine de bu hastaların zaman zaman radyografik tetkiklerle takibi gerekebilir.
Cerrahi tedavi ne zaman gerekebilir?
Cerrahi olmayan tedavi yöntemleri ile yakınmaları geçmeyen hastalarda cerrahi tedavi gerekli olabilir. Aynı zamanda kayma nedeni ile omurilik basısı var ise ve bu da ciddi nörolojik araza (düşük ayak, idrar kaçırma) neden oluyorsa erken cerrahi müdahale de gerekebilir. Spondilolizis de iki türlü cerrahi tedavi uygulanabilir. Bunlardan birincisi kırık olan bölgenin tamiridir. Diğer bir yöntem ise spinal füzyon yapılmasıdır. İstmik spondilolistezis de tercih edilen cerrahi yöntem spinal füzyondur. Aynı zamanda omurilik basısı var ise bunu rahatlatmak için bası yapan yerler temizlenir. Ameliyat işlemi önden veya arkadan ya da her iki taraftan yapılabilir. Tesbit materyalleri kullanılabilir. Operasyon sonrası iyi bir rehabilitasyon programı ile iyileşme gerçekleşir.