LİNAC Cihazı Nedir? Hangi Hastalıklarda Kullanılır?
LİNAC cihazı, ürettiği yüksek enerjili X-ışınlarını veya elektronları yani suni radyasyonu hedeflenen tümörlü bölgenin şekline göre farklı açı ve sürelerde uygulayarak, bu esnada çevredeki sağlıklı dokuyu da koruyabilen yüksek teknolojiye sahip bir radyoterapi cihazıdır.
Bu cihazlar başlıca akciğer, prostat, meme, kemik, beyin, karaciğer, cilt, baş-boyun ve karın içerisindeki organlar olmak üzere vücudun herhangi bir bölgesinde gözlenebilen neredeyse bütün tümörlerin radyoterapisi için kullanılabilir. Radyoterapide amaç, kanserli dokuları maksimum radyasyon dozuyla etkisiz hale getirirken, çevredeki sağlıklı dokuların maruz kaldığı radyasyon dozunu minimumda tutmak, yani bir diğer deyişle hastada hiç yan etki gözlenmeyecek veya en az yan etki gözlenecek şekilde tedaviyi tamamlamaktır. Özetle, bir fayda-zarar dengesi gözetilmelidir.
Tedavi Nasıl Planlanır? Nasıl Uygulanır?
Verilecek radyasyon dozu ve tedavi seans sayısına radyasyon onkolojisi uzman hekimi tarafından karar verilir. Tedavi şekli, tekniği, radyasyon dozu ve toplam tedavi süresi, hasta ve tümör özelliklerine göre değişkenlik gösterebilir. Tedavide hastaya cerrahi ya da girişimsel herhangi bir işlem olmaksızın sadece hedeflenen bölgeye dışarıdan X-ışınları ya da elektronlar uygulanır.
Tedavi planlamasında, LİNAC cihazında oluşturulan suni X-ışını demetleri farklı açılardan farklı sürelerde uygulanabilir ve 3 boyutlu olarak bir nevi tümörün şekline uygun hale getirilir. Öte yandan, LİNAC cihazlarının sahip olduğu tıbbi görüntüleme imkanları ve çeşitli yazılımlar yardımıyla, hem hedef bölgeler hem de çevredeki sağlıklı dokular gözlemlenerek tedavinin doğru bölgeye uygun şartlarda uygulandığından emin olunur ve yan etki ihtimali en aza indirilir.
Tedavi odasında sadece hasta bulunur. Tedavi odası, dünya standartlarına uygun şekilde kullanılan tedavi cihazına özel olarak dizayn edilir ve dışarıya radyasyon sızıntısını engelleyecek şekilde zırhlamalıdır. Radyoterapi teknikerleri, cihazın konsolunun bulunduğu kontrol odasındaki monitörler vasıtasıyla tedavi boyunca hastayı uzaktan izler. Bu esnada cihazın kontrolünü sağlar, gerekli durumlarda tedaviyi durdurabilir ve eğer karşılaşırsa her türlü olağan dışı durumu medikal fizik uzmanına ve radyasyon onkolojisi uzman hekimine bildirir.
Tedavi Öncesi Hazırlık Gerekli Midir?
Uzman hekim tarafından hastaya radyoterapi kararı verildikten sonra, planlanan tedaviye uygun şekilde radyoterapiye hazırlık aşamaları sırasıyla gerçekleştirilir.
Öncelikle hastalara uygulanacak işleme dair sözlü ve yazılı bilgilendirme yapılır. Tedavi etkinliği ve yan etkiler anlatılır, hasta onamı alınır. Tedavi öncesi-esnası-sonrası için hijyen, yaşam şekli ve beslenme önerilerinde bulunulur.
Devamında uygulanacak tedaviye uygun şekilde simülasyon ve immobilizasyon (sabitleme) aşamalarına geçilir. Planlama amaçlı bilgisayarlı tomografi çekilir ve hastalara uygun immobilizasyon araçları belirlenir. Örneğin; baş-boyun ve beyin tümörlerinde termoplastik baş-boyun maskesi, akciğer ve karın içi yerleşimli tümörlerde akciğer düzlemi, meme tümörlerinde meme eğik düzlemi, ayrıca bir çok ışınlamada diz-dirsek altı yastığı, ayak yastığı, vakumlu yatak vb. araçlar kullanılabilir. Bu aşamadaki kritik nokta, hastanın her tedavide aynı pozisyonda kıpırdamadan durabilmesidir. Bu sebeple, pozisyonlama ve sabitleme tekrarlanabilir ve konforlu olmalıdır. Tedaviye göre barsak/mesane doluluğu, açlık/tokluk durumları değişkenlik gösterebilir. Hastalar gerektiğinde bu konularda da eğitilirler.
Simülasyon görüntüleri alındıktan sonra konturlama ve planlama aşamasına geçilir. Simülasyon tomografisi ile elde edilen datalar konturlama ve planlama bilgisayarlarına aktarılır. Tümörlü dokular ve tedavi alanının yakınında bulunan risk altındaki sağlıklı dokular, tomografi kesitlerinde tek tek çizilir. Hedef belirlenirken MR ya da PET/BT görüntüleriyle eşleme (füzyon) yapılabilir. Böylelikle tümörlü ve risk altındaki organlar daha doğru ve hassas şekilde belirlenebilir. Tümör özellikleri, risk altındaki sağlıklı dokuların radyasyona tolerans durumları ve hasta özellikleri göz önünde bulundurularak medikal fizik uzmanlarınca tedavi planları oluşturulur.
Oluşturulan planlar içinden, hedefe tedavi edici dozu uygularken, sağlıklı dokunun maruz kaldığı dozun en az olduğu, diğer bir deyişle tümörü kontrol ederken yan etki ihtimalinin en düşük olduğu, hasta için en avantajlı olan plan uzman hekim tarafından seçilir.
Seçilen planın kalite kontrol testleri de tamamlandıktan sonra hastaya ilk tedavi (setup) günü için randevu verilir. Tedavi verilmeden önce anlık görüntü alınır ve simülasyon tomografisindeki görüntüler ile eşlenir. Eğer gerekli ise, radyoterapi teknikerince uygun düzeltmeler yapılır ve hastaya hassas şekilde (milimetrik) pozisyonu verilir. Hastanın her bir tedavi seansında, kontroller sağlanarak gerektiğinde düzletme işlemi tekrarlanır.
Tedaviler Ne Kadar Sürüyor?
Modern LİNAC cihazlarında geleneksel tedaviler hafta içi her gün yani haftada 5 gün şeklinde uygulanır. Günde bir seans uygulamalar için seansların her biri yaklaşık 15-20 dakika sürer. Bunun dışında klinik pratikte yine sıkça kullanılan stereotaktik yani nokta atışı tedaviler hastalığa göre haftaiçi her gün haftada 2 gün ya da haftada 3 gün günaşırı şekillerde uygulanabilir. Nokta atışı tedaviler geleneksel tedavilere kıyasla günlük dozu çok daha yüksek olan fakat toplam tedavi süresi daha kısa olan tedavilerdir. Günlük seanslar ortalama 30-45 dakika arasında sürebilmektedir.
Yan Etkiler Nelerdir?
Tedavi esnasında veya sonrasında bazı yan etkiler gözlenebilir. Yan etkiler genel olarak yalnızca radyoterapi uygulanan bölgede gözlenir ve çoğunlukla ilaçlarla kontrol altına alınabilir. Tedavi uygulanan bölgeye göre farklı yan etkiler gözlenebilir. Yan etkiler için tedavinizi planlayan radyasyon onkolojisi uzmanı ile görüşmeniz en doğru yaklaşım olacaktır.
Kanserde erken tanının hayat kurtarmadaki önemi göz ardı edilmemelidir. Yıllık kontrollerinizi yaptırmanız ve doktorunuzla düzenli görüşmeniz önemlidir. Tedavi yöntemlerini uzman bir radyasyon onkoloğu ile görüşmek ve LİNAC cihazı ile tedavi seçenekleri hakkında bilgi almak için Hisar Hospital Intercontinental, Radyasyon Onkolojisi Bölümü’nden randevu alabilirsiniz.