Kronik Böbrek Yetmezliği Nedir?
Kronik böbrek yetmezliği böbreklerin fonksiyonunun kademeli olarak bozulması, neticesinde kandaki atıkları, toksinleri ve fazla sıvıyı filtreleyemez duruma gelmesidir. Kronik böbrek hastalığının ilk evresinde semptomlar genellikle belirsizdir. İlerleyen evrelerde ise sık idrara çıkma ihtiyacı, mide bulantısı, nefes darlığı, cilt renginde koyulaşma gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Kronik böbrek yetmezliğinin kesin bir tedavisi olmamakla birlikte erken dönemde tanı konulması ve gerekli önlemlerin alınması hastalığın ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilir. Kronik böbrek yetmezliği böbreklerin yavaş yavaş hasar görmesi neticesinde atıkların temizlenmesi ve kan basıncının normal tutulması gibi hayati fonksiyonları yerine getirememesi ile karakterize bir sağlık sorunudur. Böbrek yetmezliği bazı durumlarda akut olarak yani geçici olarak ortaya çıkabilse de çoğunlukla kroniktir. Bir diğer ifadeyle böbrek yetmezliği çoğunlukla zamanla kötüleşen uzun süreli bir sağlık sorunudur. Kaburgaların hemen altında omurganın her iki yanında bulunan, şekli fasulyeyi andıran böbreklerin vücutta pek çok görevi vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Vücuttaki atık ürünleri ve fazla suyu uzaklaştırmak,
- Kırmızı kan hücrelerinin yapımına yardımcı olmak,
- Kan basıncını kontrol altında tutmaya yardımcı olmak,
- Sıvı-elektrolit dengesinin korunmasını sağlamak,
- Kemik sağlığını korumak.
Böbrekler en az 3 ay boyunca kademeli olarak hasar görürse böbreklerden biri veya her ikisi birden zamanla yukarıda sayılan fonksiyonlarını yerine getiremez hale gelebilir ve kronik böbrek yetmezliği semptomları ortaya çıkabilir. Böbrek hastalıkları genellikle kronik olarak adlandırılır. Bunun başlıca nedeni böbreklerdeki hasarın kademeli olarak ilerlemesidir. Eğer erken dönemde kronik böbrek hastalığı teşhis edilmez ve uygun tedavi prosedürü uygulanmazsa hastalık son evre böbrek hastalığı olarak da bilinen kronik böbrek yetmezliği tablosu ortaya çıkabilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?
Kronik böbrek yetmezliği bulguları başlangıçta genellikle hafiftir. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir. Örneğin çocuklarda kronik böbrek yetmezliği belirtileri arasında gelişme geriliği, motor yeteneklerinde zayıflama gibi belirtiler görülebilir. Hastalarda görülen başlıca belirtiler şunlardır:
- Daha sık idrara çıkma ihtiyacı,
- Mide bulantısı ve kusma,
- İştahsızlık,
- Yorgunluk ve halsizlik,
- Daha fazla veya daha az idrar yapma,
- Uyku problemleri,
- Konsantrasyon güçlüğü,
- Sıvı-elektrolit dengesizliğine bağlı kas krampları,
- El, ayak ve ayak bileklerinde şişlik,
- Ciltte kuruluk ve kaşıntı,
- Yüksek kan basıncı (hipertansiyon),
- İlerleyen evrelerde akciğerde sıvı birikmesine bağlı nefes darlığı,
- Kalpte sıvı birikmesine bağlı göğüs ağrısı,
- Ağızda metalik tat.
Kronik böbrek yetmezliği son evre belirtileri arasında anemi, kemik hastalığı, sinir hastalığı gibi semptomlar da bulunabilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Nasıl Olur?
Kronik böbrek yetmezliği pek çok sebeple ortaya çıkabilir. Kronik böbrek yetmezliği sebepleri arasında diyabet ve yüksek tansiyon gibi kronik sağlık sorunları önemli yer tutar. Kontrol altına alınamayan diyabet yani şeker hastalığı böbreklere giden damar veya sinirlere zarar vererek böbrek hasarına neden olabilir. Bunun yanı sıra kanın damarlarda yüksek basınçla seyretmesi yani hipertansiyon da zamanla böbreklerin zarar görmesine neden olabilir. Buna göre başlıca kronik böbrek yetmezliği nedenleri şunlardır:
- Tip 1 veya tip 2 diyabet,
- Yüksek tansiyon,
- Böbreklerde bulunan ve filtreleme görevi gören glomeruli adı verilen küçük yapıların iltihaplanması yani glomerülonefrit,
- Kandaki suyun ve organik maddelerin emilimini gerçekleştirdikten sonra vücudun ihtiyaç duymadığı atıkları idrara göndermekle görevli tübül adı verilen yapıların iltihaplanması ile karakterize interstisyel nefrit,
- Böbreklerde içi sıvı dolu kistlerin oluştuğu, genetik bir bozukluk olan polikistik böbrek hastalığı,
- Prostat büyümesi, böbrek taşı sağlık sorunlarına bağlı idrar yollarının uzun süreli tıkanıklığı,
- İdrarın böbreklere geri kaçmasına neden olan vezikoüreteral reflü,
- Sık tekrarlayan böbrek enfeksiyonu.
Yukarıda sayılanların yanı sıra akut böbrek yetmezliği ve kronik böbrek yetmezliği farkları da vardır. Kronik böbrek yetmezliği yukarıda sayılan sebeplerle zaman içerisinde gelişirken; akut böbrek yetmezliği kullanılan bazı ilaçlar, idrar yolu hastalıkları, şiddetli susuzluk gibi sebeplerle saatler veya günler içerisinde ortaya çıkabilir. Kronik böbrek hastalıkları dünya genelinde nüfusun yaklaşık %10-14’ünü etkilediği bilinen yaygın bir sağlık sorunudur. Herhangi bir sebeple herkes kronik böbrek yetmezliği ile karşılaşabilir. Buna karşın bazı faktörler hastalığın görülme riskini artırabilir. Kronik böbrek yetmezliği için bazı risk faktörleri şunlardır:
- Diyabet,
- Yüksek tansiyon,
- Kalp-damar hastalığı,
- Ailede polikistik böbrek hastalığı gibi böbrek hastalığı öyküsü olması,
- İleri yaş grubunda olmak,
- Uzun süreli ağrı kesici kullanımı,
- Lupus gibi otoimmün sağlık sorunları,
- Sigara gibi sağlığa zararlı alışkanlıklar,
Ayrıca hamilelik de böbrek hastalığı riskini artırabilir. Hamilelik döneminde bebeğe zarar verebilecek atıkların ve toksinlerin temizlenebilmesi için böbreklerin filtreleme hızı yaklaşık %50 oranında artar. Eğer hamilelik öncesinde böbrek hastalığı varsa veya böbrekler hamileliğe yeterli düzeyde adapte olamazsa gebelikte kronik böbrek yetmezliği gelişebilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Tanısı Nasıl Konulur?
Kronik böbrek yetmezliğinde kaşıntı, ayak bileklerinde şişlik, cilt renginde koyuluk gibi bulgular genellikle kronik böbrek hastalığının ilerleyen evrelerinde ortaya çıkar. Uzmanlar bazı durumlarda hastalığı rutin bir kan veya idrar testi sırasında teşhis edebilir. Kronik böbrek yetmezliği tanı kriterleri arasında eGFR testi yani glomerüler filtrasyon hızını ölçen kan testinin sonucu önemli yer tutar. eGFR testi böbreklerde bulunan glomeruli olarak adlandırılan filtre görevi gören yapıların dakikada temizlediği kan miktarını ölçmeye yardımcı olur. Normal şartlarda sağlıklı kişilerde eGFR testi sonucu 90’ın üzerinde çıkar. eGFR testi sonucunun 15’in altında çıkması ise böbreklerin artık işlevini yerine getiremez duruma geldiğini gösterir. Bu durumda kronik böbrek yetmezliği endikasyonları ciddi olabilir, hasta diyalize veya böbrek nakline ihtiyaç duyabilir.
Bunların yanı sıra uzmanlar kan üre azotu gibi ek kan tetkiklerine veya protein kaçağı olup olmadığını değerlendirmeye yardımcı idrar tetkiklerine de başvurabilir. Başlıca kronik böbrek yetmezliği tanı yöntemleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Glomerüler filtrasyon hızını ve kandaki kreatin, üre gibi atık ürünlerin seviyesini değerlendirmek amacıyla kan tetkikleri,
- İdrarda protein (albumin) veya kan olup olmadığını araştırmak için idrar testi,
- Böbreklerin yapısını incelemek amacıyla ultrason, BT ürografi, MR gibi görüntüleme testleri.
Bazı durumlarda uzmanlar böbreklerdeki hasarın nedenini anlayabilmek için böbreklerden doku örneği alınmasına yani böbrek biyopsisi yapılmasına da karar verebilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Kronik böbrek yetmezliği evreleri tedavi sürecinin planlanabilmesi açısından oldukça önemlidir. Kronik böbrek yetmezliği adından da anlaşılabileceği gibi zamanla kötüleşen böbrek hastalığını ifade eder. Bir başka ifadeyle hastalığın kesin bir tedavisi yoktur. Başlangıçta uzmanlar genellikle semptomları kontrol altına almaya ve hastalığın ilerlemesini önlemeye yönelik tedavi prosedürleri uygular. Kronik böbrek yetmezliği diyabet, hipertansiyon gibi bir sağlık sorunundan kaynaklanıyorsa uzmanlar bu hastalıklara yönelik ilaç tedavisine başlayabilir. Ayrıca vücuttan fazla sıvının atılmasına yardımcı olmak amacıyla diüretik (idrar söktürücü) ilaçlar reçete edilebilir. Bunların yanı bazı çalışmalar kronik böbrek yetmezliği D vitamini arasında da bir ilişki olduğunu gösterir. Bu çalışmalara göre kronik böbrek yetmezliği hastalarında D vitamini tedavisi ciddi komplikasyonların görülme riskini azaltabilir.
Kronik böbrek yetmezliği ilerlediğinde böbrekler vücuttaki toksinleri ve fazla sıvıyı yeterince filtreleyemez hale gelir. Bu durumda hastaların hayatta kalması için diyaliz veya böbrek nakli gibi tedavi prosedürlerine ihtiyaç duyabilir. Buna göre başlıca ileri evre kronik böbrek yetmezliği tedavi yöntemleri şunlardır:
- Diyaliz: Hemodiyaliz ve periton diyaliz olarak iki farklı yöntemle yapılabilen diyaliz böbreklerin görevini üstlenerek kanı temizlemeye yardımcı olur. Hemodiyalizde kan özel bir makine aracılığıyla temizlenir ve tekrar dolaşıma verilir. Periton diyalizde ise hastanın karın boşluğuna küçük bir tüp yerleştirilir. Bu kateter aracılığıyla karın boşluğuna diyaliz solüsyonu gönderilir. Sıvı belirli bir süre karın boşluğunda kalarak kandaki zararlı maddeleri süzer, ardından yine aynı kateter yoluyla dışarı atılır.
- Böbrek nakli: Kronik böbrek yetmezliği hastalarında kesin tedavi yöntemi böbrek naklidir. Nakil hasta ile doku uyumu bulunan canlı bir donörden ya da beyin ölümü gerçekleşmiş bir kadavra donörden alınan böbrekle yapılabilir. Nakil ameliyatı sırasında yeni böbrek hastanın kasık bölgesine yerleştirilir. Hastalıklı böbreğin çıkarılmasına gerek yoktur.Nakil sonrasında hastanın bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçları organ reddini önlemek amacıyla ömür boyu kullanması gerekebilir.
Kronik böbrek yetmezliğinde beslenme düzeninin değiştirilmesi de gerekebilir. Uzmanlar günlük sodyum (tuz) alımını, tüketilen yiyecekler ve içeceklerdeki tuz miktarı da dahil, 1 çay kaşığından az olacak şekilde sınırlamayı önerir. Ayrıca uzmanlar kan tetkiklerin sonucuna göre diyetle alınan potasyum, fosfor ve kalsiyum gibi mineralleri içeren gıdaların tüketimini de sınırlandırabilir. Bunların yanı sıra kandaki atık ürün seviyesini en aza indirebilmek için daha düşük proteinli bir diyet uygulamak gerekebilir. Örnek bir kronik böbrek yetmezliği diyeti aşağıdaki gibi olabilir:
- Portakal, patates, ıspanak ve domates gibi potasyum içeriği yüksek besinler yerine lahana, havuç, taze fasulye, üzüm ve çilek gibi sebze ve meyveler,
- Et, yumurta, süt, peynir gibi yüksek proteinli gıdalar yerine sebze, meyve ve tam tahıllara ağırlık vermek.
Hastaların doktorların hazırladığı tedavi planına uyum sağlaması hastalığın ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilir.
Sık Sorulan Sorular
Kronik Böbrek Yetmezliği Genetik midir?
Kronik böbrek yetmezliğine neden olabilen polikistik böbrek hastalığı gibi sağlık sorunları genetik kökenlidir ancak kronik böbrek yetmezliği yaşam tarzı alışkanlıkları, diyabet, hipertansiyon başta olmak üzere kronik hastalıklar, böbreklerde iltihaplanma gibi pek çok sebeple ortaya çıkabilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Komplikasyonları Nelerdir?
Kronik böbrek yetmezliği ilerledikçe vücutta çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Bunların başında yüksek tansiyon, anemi, kemik hastalıkları, akciğerlerde sıvı birikmesi, sinir hasarı ve elektrolit dengesizlikleri gelir. Ayrıca yüksek tansiyonun kontrol altına alamaması kalp hastalıklarına yakalanma riskini de artırabilir.
Kronik Böbrek Yetmezliğinin Evreleri Nelerdir?
Kronik böbrek yetmezliği, böbreklerin süzme kapasitesini değerlendiren glomerüler filtrasyon hızı (GFR) testine göre beş evrede sınıflandırılır. Birinci evrede GFR 90 mL/dk/1.73 m²’nin üzerindedir. Böbrekler normal çalışıyor gibi görünse de idrarda protein kaçağı gibi belirtiler ortaya çıkabilir. İkinci evrede GFR 60-89 mL/dk/1.73 m² arasına düşer ve hafif böbrek fonksiyon kaybı görülmeye başlanır. Böbrekler hala atıkları filtreleyebilir ancak bazı hastalarda yüksek tansiyon veya idrarda hafif protein kaçağı gibi belirtiler olabilir. Üçüncü evrede GFR 30-59 mL/dk/1.73 m² arasına geriler ve orta derecede böbrek yetmezliği gelişir. Bu aşamada hastalar yorgunluk, şişkinlik ve idrar miktarında değişiklik gibi belirtiler hissedebilir.
Dördüncü evrede GFR 15-29 mL/dk/1.73 m² seviyesine düşer ve ciddi böbrek yetmezliği görülür. Böbrekler vücuttaki atıkları yeterince temizleyemez hale gelir. Neticesinde kan basıncında artış, anemi, kemik hastalıkları ve genel sağlıkta belirgin bozulmalar görülebilir. Son olarak beşinci evrede GFR 15 mL/dk/1.73 m²’nin altındadır. Bu tablo son evre böbrek yetmezliği olarak adlandırılır. Bu aşamada hastanın hayatta kalabilmesi için diyaliz veya böbrek nakli gibi tedavilere ihtiyaç duyulur.
Kronik Böbrek Hastalığı Tehlikeli midir?
Kronik böbrek yetmezliği erken dönemde tedavi edilmezse böbrekler fonksiyonunu zamanla tamamen kaybedebilir, böbrek nakli ihtiyacı ortaya çıkabilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Hızlı İlerler mi?
Akut böbrek yetmezliğinin aksine kronik böbrek yetmezliği genellikle kademeli olarak ilerler. Bu nedenle başlangıçta hastaların semptomları fark etmesi zordur. Erken tanı ile birlikte gerekli önlemlerin alınması hastalığın ilerleme sürecini yavaşlatabilir.
Kronik böbrek yetmezliği erken dönemde belirti vermeyebilir ancak erken tanı hastalığın ilerlemesini önlemede kritik öneme sahiptir.
Eğer sık idrara çıkma, yorgunluk, ciltte kuruluk gibi belirtiler yaşıyorsanız Hisar Hospital Nefroloji Uzmanları ile hemen iletişime geçin.
