Diyabet, son yıllarda genç yaşlı demeden hemen hemen her yaş grubunda sıklıkla görmeye başladığımız hastalıkların başında geliyor. İşin kötü tarafı, düzenli kontrol altında tutulmaz ve tedavi edilmezse ayak kesilmelerine kadar gidebiliyor. Beraberinde kalp ve damar hastalıkları, obezite gibi birçok sağlık sorununu da tetikliyor.
Diyabet Nedir?
İnsülin hormonu eksikliği ya da göreceli eksikliği sonucunda kan şekerinin vücutta kullanılamaması hali, diyabet olarak isimlendirilir. İnsülin eksikliğinde hücre içerisinde kullanılması gereken kan şekeri olan glikoz kullanılamaz.
Diyabet Latincede ‘sifon’ anlamına gelir. Çünkü diyabetli hastalar, kandaki şeker seviyeleri 250-300 gibi çok yüksek rakamlara ulaştığında idrara çok sık çıkar. Şeker ozmotik bir maddedir; su tutar. Şeker atıldıkça, birlikte su götürdüğü için hasta sürekli su içmek zorunda kalır ve ağız kuruluğu oluşur.
Diyabetin Tipleri Nelerdir?
Birçok diyabet tipi vardır, fakat büyük bölümünü Tip 1 ve Tip 2 diyabet vakaları oluşturur.
Tip 1 Diyabet
Daha çok çocuk ve genç erişkinlerde görülür. İnsülin eksikliği sonucunda özellikle 30 yaşından itibaren hayatın devamı için insülinin dışarıdan (enjeksiyon yoluyla) alınmasının elzem olduğu hastalıktır. Ömür boyu kullanımı gereken insülinin ihmali durumunda, şeker koması ve sonrasında ciddi hayati riskler ortaya çıkabilir.
Tip 2 Diyabet
Toplumda daha sık görülen diyabet tipidir. Son yıllarda bu hastalığın görülme oranı büyük artış göstermiştir. Hareketsizlik, fast food tarzı hazır gıda tüketimi ve düzensiz beslenme, tip 2 diyabette birincil sebeplerdir.
Tip 2 diyabet, tip 1’in aksine, insülin eksikliği değil insülin fazlalığına bağlı olarak ortaya çıkar. Ancak insüline karşı bir direnç görülür; yani vücutta insülin üretimi vardır ancak etki edemez. Doku düzeyinde insülin direnci geliştiği için hap tedavisiyle; ayrıca zaman içinde gerekirse enjeksiyon yoluyla insülin verilerek hastaların kan şekerinin kontrol altına alınması gerekir.
Öte yandan tip 2 diyabet, obezite ile yakın ilişki içindedir ve birçok ciddi rahatsızlığı beraberinde getirir.
Bu hastalıklardan başlıcaları şu şekildedir:
- Hipertansiyon
- Kalp damar hastalıkları
- Yüksek kolesterol
- İnme
- Felç
- Kanser
Tip 2 diyabet hastalarının çoğu obezdir; ancak bu her tip 2 diyabet hastasının obez olduğu anlamına gelmez. Obez olmayan Tip 2 diyabet hastaları da vardır. Bu hastalık sadece obezlerde değil; genetik kökene de sahip olduğu için normal kilolu kişilerde de görülebilir. Yani beslenme alışkanlıkları, yaşam biçimi, çevresel ve genetik faktörler diyabeti ortaya çıkarabilir.
Diyabetin Belirtileri Nelerdir?
Diyabet hastalığının erken dönem akut bulguları:
- Kan şekeri yüksekliği
- Sıvı kaybı
- Ağız kuruluğu
- Sürekli su içme isteği
- İdrara sık çıkma
- Normal yemek tüketimine rağmen kilo kaybı
- Sık geçirilen idrar yolu enfeksiyonları
- Genital enfeksiyonlar
- Geçmeyen yaralar
Diyabet Hangi Organlarda Hasara Neden Olur?
Diyabet kontrol altına alınmaz ve kronikleşirse birçok organda hasara neden olabilir. Diyabetin hedef aldığı belirli organlar vardır ve en çok hasarı da bunlarda yapar.
Bu organlar:
- Göz
Uzun süre kan şekeri yüksek giden hastalarda gözün arka kısmında hasar oluşur ve bu hasar ileride görme kaybına neden olabilir.
- Böbrek
Diyaliz hastalarının birçoğunda diyabet ya da hipertansiyon vardır. Bu nedenle kan şekeri kontrolü olmayanlarda böbrek yetmezliğine kadar giden böbrek hasarı olur. Bu hasar çok yavaş ve sinsi ilerlediğinden birçok hasta böbrek hasarının başladığını fark edemez. Diyaliz hastalarının bu konuda tedbirli olmaları ve kontrollerini aksatmamaları gerekir.
- Kalp damar
Damar hastalıklarına yol açar. Çünkü diyabet kalp damar hastalıkları, kolesterol ve hipertansiyonla bir arada gider. Özellikle kontrolsüz ve uzun süre diyabetiklerde ayak damar hastalıkları ve buna bağlı uzuv kayıpları çok sık görülür. Nontravmatik yani düşme, trafik kazası gibi nedenlere bağlı olmayan ayak ampütasyonlarının (kesilmelerinin) en sık sebebinin diyabet olduğunu söylemek mümkündür.
İlk Etkilediği Organ Hangisidir?
Gözlerde ve ayaklarda görülen hasarlar hastalığın başlangıcında değil; daha çok hastalığın kronikleştiği dönemlerde görülür. Yıllar içinde hastalığın seyri uzadıkça yukarıdaki bulguların ortaya çıkma riski fazlalaşır.
Tip 1 diyabet hastasına 10 yaşında tanı koyulduysa bunun ortaya çıkma süresi 10-15 yıl civarındadır. Tip 2 diyabet hastalarında 60 yaşında tanı koyulduysa ve bu uzun zamandır devam ediyorsa 5-10 yıl sonrasında ortaya çıkar. Erken dönemde bu bulgular ortaya çıkmaz.
Diyabette İnsülin Tedavisi
Sürekli yeni gelişmeler olmakla birlikte kısa etkili, uzun etkili ve hızlı etkili insülin uygulamaları mevcuttur. Kısa ve hızlı etkili insülin uygulamalarında; yemeklerden önce vücuttaki insülin salgısı taklit edilerek kan şekeri yükseltilir.
Uzun etkili insülin uygulamasında vücutta var olan doğal insülin salgısını fizyolojik olarak taklit edebilen bir yapı oluşturulur. Ancak acil durumlarda insülin damardan serum şeklinde verilerek hızlı etki eder hale getirilir.
Bunun dışında, burundan sprey uygulamasıyla insülin takviyesi sağlanabilir. Ancak bu uygulamanın üzerinde hala çalışılmaktadır.
Bir başka tedavi şekli de insülin pompası. Kendi kan şekerini yakından takip edebilecek hastalarda cilt altına yerleştirilen bir insülin pompası yardımıyla, iğne kullanmadan, vücudun ihtiyacı olduğunda insülin ihtiyacını gidermesi sağlanabiliyor. İnfüzyon pompası dediğimiz bir alet yardımıyla pankreasın görevini taklit ederek kan şekeri regüle edilebiliyor ve kişi günlük hayatına rahatlıkla devam edebiliyor.
Diyabette Hiperbarik Oksijen Tedavisi
Hiperbarik Oksijen Tedavisi; %100 oksijen verilen bir medikal uygulama olup, deniz seviyesinde, atmosferik basıncın 2-3 katı (genelde 2.5-2.6 katı) oksijen ile yapılan bir tedavidir. Bir başka deyişle kandaki hemoglobinin dokulara hayatı sürdürecek olan oksijen moleküllerini daha fazla götürebilmesi amacıyla kapalı bir ortamda 2.5 ATA basınç altında oksijen tedavisi uygulanmasına hiperbarik oksijen tedavisi denir.
Hiperbarik oksijen tedavisiyle, özellikle diyabet hastalarının yaralarının daha hızlı iyileşmesini sağlayan oksijen, dokulara daha hızlı ulaşır. Oksijensizlik nedeniyle görevini yapamayan hücreler desteklenmiş olur. Bu yöntem; oksijensiz ortamda üreyen bakterilerin üremesini engeller ve bunların ortama saldığı bazı toksinlerin etkinliğini azaltır. Vücudun savunmasında görevli hücreleri destekler.
Diyabette Günlük Kan Şekeri Ölçümü Nasıl Olmalı?
Kan şekeri değerinin ölçümü için hastanın hap mı insülin mi kullandığı çok önemlidir. Hangi tür insülin kullanılıyorsa buna göre kan şekeri ölçümü sıklığı değişir. Hap kullanan hastalarda daha az insülin kan şekeri takibi yeterli iken; insülin kullanılan hastalarda daha sık kontrol edilmesi gerekir.
Ayakta olan bir kişi söz konusu ise, hap kullanan bir hastanın günde bir aç bir tok ölçüm yapması yeterlidir. Ama günde 2 veya 4 defa insülin kullanılıyorsa, günde bir aç üç tokluk ya da sabah öğle akşam yemeklerden önce açlık kan şekeri ölçülmelidir.
Ölçümlerin zamanı tamamen hastanın doktor ile diyaloğuna göre doktor kontrolünde yapılmalıdır.
Diyabette Ayak Bakımının Önemi
Diyabetik hastaların ayak bakımı muayenelerimizin olmazsa olmazıdır. Her gelen hastanın öncelikle ayaklarını kontrol ederiz. Hiçbir yara yoksa bile en ufak çatlaklar, tırnakların köşeli kesilmesi sonucu gelişen yaralar, kangrene neden olabileceği için sürekli kontrol altında tutulmalıdır.
Dolayısıyla uzun süredir diyabet hastası olanların mutlaka ayak muayenesi yaptırması; ya kendilerinin ya da kendilerinde görme kayıpları varsa yakınlarının aynayla ayaklarını kontrol etmeleri gerekir.
Ayakta görülen çatlaklar vazelin ya da zeytinyağıyla mutlaka yumuşatılmalıdır. Ayrıca diyabetik hastalar ayaklarını kesinlikle sıcak veya soğuk suyla yıkamamalı; daima ılık suyla temas etmelidirler. Bunun temel nedeni sıcak ya da soğuk ayağı yakarsa hastanın fark etmeme ihtimalinin yüksek olmasıdır.
Yaşanan sinir hasarından dolayı hissizlik söz konusudur. Diyabetik hastalar üşüdüklerinde ayaklarını sobaya dayarlar ve yanabilirler. Ama hasta bunu fark etmez ve yanan ayak sonra ülsere dönüşür. Ayak ülserleri kemiğe kadar ulaşarak ciddi enfeksiyonlara ve uzuv kayıplarına yol açabilir. Onun için ayak bakımı ve kontrolü diyabetiklerde çok önemlidir.
Diyabetten Korunmak İçin Beslenme Nasıl Olmalı?
Tek bir gıda ya da gıda türü tek başına diyabetten korumaz. Ancak sağlıklı beslenme alışkanlığı edinilirse diyabetten korunmak mümkündür.
Doymamış yağlardan zengin gıdalar, kontrollü kırmızı et tüketimi, beyaz et ağırlıklı beslenme, bol sebze ve meyve tüketimi, düzenli egzersiz yapmak ve sigaradan uzak durmak kişiyi pek çok hastalıktan olduğu gibi diyabetten de uzak tutabilir.
Öte yandan uzak durulması gereken besinler ise şu şekildedir:
- Tereyağı
- Margarin
- Kırmızı et
- Yağlı yemek
- Kızartma gibi doymuş yağlardan zengin besinler
Diyabete Karşı Bedensel Aktivite
Temel prensibin aktif yaşam olduğu diyabette her türlü egzersiz yapılabilir. Ancak egzersizin birden bire değil, düzenli yapılması çok önemli. Asansör yerine merdiven kullanmak, arabayı gideceğiniz yerden daha uzağa park ederek yürümek, aracı az kullanmak, günlük 30-40 dakika; olmuyorsa haftada en az 150 dakika egzersiz yapmak gerekli.
Diyabetten Korunmak İçin Öneriler
- Düzenli egzersizler yapın, bedensel aktivitelerinizi günü birlik uygulayın.
- Günde ortalama 30-40 dakikanızı bedensel aktiviteye ayırın.
- Sağlıklı beslenme şeklini yaşam tarzı edininin, bol sebze meyve tüketin.
- Kırmızı et tüketimini kontrollü, beyaz et tüketimini düzenli hale getirin.
- Fast food, kızartma ve yağlı yiyeceklerden uzak durun.
- Kan şekeri ölçümlerinizi ve doktor kontrollerinizi ihmal etmeyin.
- Yaşam tarzınızı durağan değil aktif hale getirin, hareketsiz kalmayın.