Dikkat eksikliği hastalığı olarak da bilinen dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (kısaca DEHB), çocukluk çağında sık görülür. DEHB bir tür nörogelişimsel bozukluktur. Genellikle çocukluk çağında teşhisi konur ve sıklıkla görülen semptomları dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik sıkıntılarıdır. Hastalığın tanısı genellikle çocukluk döneminde konulsa da semptomlar yetişkinlikte de devam eder. Hayat boyu devam eden bir durum olan DEHB için dikkat eksikliği tedavisi yöntemleri uzun vadede oldukça etkilidir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, davranışları etkileyen bir durumdur. DEHB’si olan kişiler konsantre olmakta zorluk çekebilir ve dürtüsel hareket edebilirler. Dikkat eksikliği çocuk ve ergenlerde daha kolay fark edilir. Bu nedenle de DEHB tanısı genellikle çocukluk çağında konur. Çoğu vakada DEHB, henüz çocuk 12 yaşın altındayken teşhis edilir. Ancak bazen daha geç çocukluk döneminde ve hatta, ancak bazen daha geç çocukluk döneminde teşhis edilir. Çocukluk çağında tanısı konulmadığı takdirde yetişkinlerde dikkat eksikliği de görülebilir ve kişi tanıyı yetişkinlikte alabilir.
Kimi zaman çocuklarda dikkat eksikliği belirtileri yaşla birlikte düzelebilir. Ancak her zaman bu durum söz konusu değildir. Genç yaşta ya da yetişkinlikte tanı alan pek çok hayatlarına DEHB ile ilgili sorunlar ile devam eder. Uzun vadede DEHB’li kişilerde uyku ve kaygı bozuklukları gibi ek sorunlar da görülebilir.
Dikkat Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu farklı şekillerde ortaya çıkabilir. 3 yaş çocuğu dikkat eksikliği ile 10 yaş dikkat eksikliği birbirinden farklı semptomlara sahiptir. Aynı şekilde 4 yaş dikkat eksikliği belirtileri ile 7-8 yaş dikkat eksikliği yine birbirinden farklı görünür. Bu nedenle dikkat eksikliği belirtilerini sınıflamak oldukça güçtür. Yine de kabaca iki tip davranışsal sorundan bahsedilebilir:
- dikkatsizlik (konsantre olma ve odaklanma zorluğu),
- hiperaktivite ve dürtüsellik.
Pek çok DEHB’li kişi, hayatı boyunca bu iki kategoriden birine uyan sorunlar tecrübe eder. Ancak her zaman bu durum böyle olmayabilir. 8 yaş dikkat eksikliği belirtileri ile 7 yaş çocuğun dikkat eksikliği arasında bile fark görülebilir. Çünkü DEHB, yalnızca yaş grubuna bağlı olarak değil, vakaya bağlı olarak ele alınması gereken bir rahatsızlıktır.
Örneğin, DEHB’ten muzdarip insanların bir kısmı konsantrasyon ve odaklanma sorunları yaşarken hiperaktivite ve dürtüsellik sorunu yaşamaz. Buna özel bir DEHB formu olarak dikkat eksikliği bozukluğu ya da ADD denir. ADD vakalarında semptomlar daha az belirgin olabileceğinden bazen bu rahatsızlık fark edilmeyebilir.
Ayrıca DEHB, sıklıkla erkek çocuklarda teşhis edilir. Bunun nedeni kız çocuklarında dikkate bağlı semptomların daha çok görülmesi ve bunların gözden kaçma olasılığının daha yüksek olmasıdır. Kız çocuklarında DEHB belirtilerini daha belirgin hale getiren rahatsız edici davranışlar gösterme oranı erkeklere kıyasla daha düşüktür. Bu nedenle, DEHB’den muzdarip olan kız çocuklarına her zaman teşhis konulamaz. Bu çocuklar yetişkinlikte dikkat eksikliğinden kaynaklanan insomnia (uykusuzluk) ya da anksiyete (kaygı bozukluğu) gibi komplikasyonlar geliştirebilirler.
Bunun dışında çocuklarda ve gençlerde DEHB belirtileri iyi tanımlanmıştır. Bu yüzden de genellikle 6 yaşından önce fark edilirler. Yani, 4 yaş dikkat eksikliği ve 4 yaş dikkat eksikliği testi
gibi net bir ayrım yapmak -bir profesyonel tarafından- mümkündür.
Bunun yanı sıra dikkatsizliğin ana belirtileri şunlardır:
- Dikkat süresinin kısa olması ve dikkatin kolay dağılması,
- Dikkatsizce hatalar yapma,
- Unutkanlık, bir şeyleri kaybetme,
- Sıkıcı, tekdüze veya zaman alan görevlere odaklanamama,
- Uzun talimatları dinleyememe veya takip edememe,
- Görevlerini organize etmekte zorluk yaşama.
Dikkat eksikliği dışında çocuklarda hiperaktivite ve dürtüsellik ile ilgili sorunlar da görülebilir:
- Sessiz, sakin bir ortamda hareketsiz bir şekilde oturamama,
- Sürekli kıpır kıpır olma,
- Fiziksel hareketin aşırı olması,
- Aşırı konuşma,
- Sırasını beklerken güçlük yaşama,
- Düşünmeden hareket etme,
- Başkasının konuşmalarını bölme.
Bu belirtiler, çocuğun okul hayatında başarısızlık, sosyal hayatında diğer çocuklarla ve yetişkinlerle etkileşimin zayıf olması ve genel olarak disiplinle ilgili sorunlara yol açabilir. Ayrıca her vakada böyle olmasa da bazı çocuklarda zamanla DEHB’nin yanı sıra başka sorunlar da görülebilir:
- Anksiyete (kaygı bozukluğu),
- Muhalif meydan okuma bozukluğu (ODD),
- Davranış bozukluğu,
- Depresyon,
- Uyku sorunları,
- Otistik spektrum bozukluğu (ASD),
- Dispraksi (fiziksel koordinasyonu etkileyen bir durum),
- Epilepsi,
- Tourette sendromu,
- Disleksi ve benzeri öğrenme güçlükleri.
Dikkat eksikliği testi olmadığı için, tanı sürecinde çocuğun davranışlarına bakılarak DEHB tanısı konulur. Bu nedenle bu semptomlara sahip olduğunuzu ya da çocuğunuzun sahip olduğunu düşünüyorsanız bir uzmana danışmayı düşünebilirsiniz.
Dikkat Eksikliği Neden Olur?
Yapılan araştırmalara göre, DEHB’li kişilerin beyin yapısında ve aktivitesinde bazı farklılıklar vardır. Anatomik ve fizyolojik bu farklılıklar, yönlendirilmiş dikkat konusundaki farklılıklara yol açıyor olabilir. DEHB’li kişilerin beyinleri, nörotipik insanlara göre tam olgunluğa daha geç erişme eğilimindedir. Bunlar nörotipik insanlarla dikkat eksikliği olan insanların beynindeki farklılıklardır. Bu farklılıklar tespit edilmesine rağmen farklılıkların neden ortaya çıktığı bilinmemektedir (7).
DEHB nedenleri tam olarak bilinmese de DEHB’e neden olduğu söylenen bazı faktörlerin DEHB’e yol açmadığı kesinleşmiştir. Mesela, “dikkat eksikliği vitamin eksikliğinden olur.” ve “dikkat eksikliği hangi vitamin eksikliğinden olur?” cümlelerinin yanlış olduğu DEHB konusunda artık bilinen gerçeklerden biridir.
Dikkat eksikliği yetişkin ve çocuk yaştan pek çok insanı etkilemektedir. Bu insanları anlamak, onların hayata uyumu açısından önemlidir. Bu yüzden dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun ne olduğunu bilmek kadar, ne olmadığını da bilmek gerekir.
Dikkat Eksikliği Tanısı Nasıl Konulur?
5 yaş dikkat eksikliği testi, 6 yaş dikkat eksikliği testi gibi çocuğun dikkat eksikliği testi ne yazık ki yoktur. Bu nedenle tanıda, hastanın tıbbi öyküsü oldukça büyük bir öneme sahiptir. Dikkat eksikliği testi çocuk hastalar için oldukça arzu edilir ancak ne yazık ki dikkat eksikliğini ölçen bir test ya da dikkat eksikliğini tedavi eden bir dikkat eksikliği seti yoktur.
Bir çocuğun dikkat eksikliğinden şüphelenildiğinde çocuk, bir çocuk psikiyatri servisine yönlendirilebilir. Ancak bir psikiyatrist DEHB tanısı koyabilir.
Dikkat eksikliği ergenlerde ve çocuklarda farklı görünebileceği için alanında uzman bir ergen ruh sağlığı uzmanına ya da çocuk ruh sağlığı uzmanına tanışmak daha doğru bir seçim olacaktır. Yetişkinlerde dikkat eksikliği tanısı için de psikiyatri servisine başvurulur.
Dikkat Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Dikkat eksikliği çözüm yolları DEHB tanılı herkesin merak ettiği bir konudur. Çocuklarda dikkat eksikliği tedavisi ve ergenlerde dikkat eksikliği tedavisi birbirinden farklı olabilir. Hatta 5 yaş dikkat eksikliği tedavisi mesela 6 yaştan bile farklı olabilir. Bu nedenle tedavi planlanırken hastanın spesifik semptomları ve gelişim aşamalarının neresinde bulunduğu göz önünde bulundurularak tedavi planı yapılır.
Dikkat eksikliği tedavisinde yapılan planın amacı, çocuğun semptomlarını iyileştirmek ve böylece evde ve okulda daha etkili bir şekilde uyum sağlamasına yardımcı olmaktır.
DEHB tedavi seçenekleri genellikle davranış terapisi ve DEHB ilaçlarının bir kombinasyonunu içerir. Ancak küçük çocuklarda, ilaç kullanımı genellikle son çare olarak görülür.
Sık Sorulan Sorular
DEHB hem çocukluk döneminde hem de yetişkinlikte pek çok komplikasyona yol açan bir rahatsızlıktır. Tanı koyması zaman alan ve oldukça güç olan bu rahatsızlık hakkında pek çok soru sorulabilir. Dikkat eksikliği ile ilgili en sık sorulan sorulara yazının devamından ulaşabilirsiniz.
Dikkat Eksikliği Ne Zaman Geçer?
Dikkat eksikliği belirtileri çocukluk çağında ortaya çıkar ve bazen yetişkinlikte kaybolur. Ancak bu durum her vakada bu şekilde ilerlemez. Çoğu zaman dikkat eksikliği olan çocuklar, yetişkinlikte de dikkat eksikliğinden muzdarip olmaya devam ederler.
Dikkat Eksikliği İçin Ne Yapılmalı?
Dikkat eksikliği tedavisi her vakada farklı planlanır. Genellikle davranış terapisi ile uygun bir ilacın kombinasyonu şeklinde ilerlenir. Ancak hatırlamakta fayda var ki ancak alanında uzman bir hekim ilaç tedavisine karar verebilir. Ayrıca ilaç tedavisi, dikkat eksikliği olan küçük çocuklarda son çare olarak kullanılır.
Dikkat Eksikliği Kaç Yaşına Kadar Devam Eder?
Dikkat eksikliği bazı vakalarda görüldüğü üzere, yetişkinlikte kaybolabilir. Belirtiler zamanla hafifleyebilir. Ancak bu durum her zaman bu şekilde gelişmeyebilir. Tam tersine çocukluk çağında fark edilmeyen dikkat eksikliği semptomları çocuk okula başladığında ya da ergenliğe girdiğinde kendini gösterebilir ya da ağırlaşabilir. Bu nedenle DEHB yetişkinlikte geçebileceği gibi, ömür boyu da devam edebilir.
Dikkat Eksikliği Ve Dikkat Dağınıklığı Arasındaki Fark Nedir?
Dikkat dağınıklığı, günlük hayatta ortaya çıkan bir durumdur. Yani herhangi bir insanın aklında bir şeyler varken dikkatini, vermesi gereken bir yere yönlendirememesi dikkat dağınıklığıdır. Bu tıbbi bir durum değildir. Öte yandan dikkat eksikliği, insanların hayatlarını etkileyen önemli bir nöro gelişimsel bozukluktur.
Sizin ya da çocuğunuzun dikkat eksikliği belirtileri göstermesi halinde, en yakınınızdaki psikiyatri ya da çocuk psikiyatri servisinden randevu almayı düşünebilirsiniz. Hisar Hospital Intercontinental olarak, uzman kadromuzla hizmetinizdeyiz.
