Çocukluk Çağında Kansızlık ve Demir Eksikliği
Çocukluk çağında kansızlık (anemi) ve demir eksikliği çok sık karşılaşılan bir sağlık sorunudur. Vücuttaki oksijeni taşıyan alyuvarların içinde demir ağırlıklı bir protein (hemoglobin) bulunur. Yeterli demir alınmazsa bu protein yapılamaz ve kandaki alyuvar sayısı azalır. Sonuçta kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz hale gelir. Çocuklarda kansızlık nedenleri arasında demir eksikliği, yetersiz beslenme ve kronik hastalıklar yer alır. Özellikle hızlı büyüyen bebekler, çocuklar ve ergenlik çağındaki genç kızlar demir ihtiyacını yeterince karşılayamazlarsa kansızlık gelişebilir. Kansızlık ve demir eksikliği tedavi edilmezse çocukta enerji kaybına, öğrenme ve büyümede geriliğe yol açabilir. Çocuklarda kansızlık tedavisi, genellikle demir takviyesi ve dengeli beslenme ile sağlanır.
Çocuklar Çağında Kansızlık ve Demir Eksikliği Nedir?
Kansızlık kanda oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinin (alyuvarların) ya da içlerindeki hemoglobinin normalin altına düşmesi demektir. Hemoglobin, akciğerlerden aldığı oksijeni vücudun diğer bölgelerine iletir. Demir eksikliği ise vücut yeterince demir alamadığında veya depolayamadığında ortaya çıkar. Demir vücudun kan yapımında kullandığı önemli bir mineraldir. Dolayısıyla demir eksikliği olduğunda yeterli hemoglobin üretilemez ve kansızlık gelişir. Çocuklarda en sık rastlanan kansızlık türü demir eksikliğine bağlı anemidir. Bu durumda kandaki hücreler daha küçük (mikrositik) ve daha soluk renkte (hipokrom) olur çünkü yeterli demir olmadığı için hemoglobin azalmıştır. Çocuklarda demir eksikliği anemisi, tedavi edilmezse okul başarısını ve fiziksel gelişimi olumsuz etkileyebilir.
Kansızlık ve Demir Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?
“Çocuklarda kansızlık neden olur?” sorusunun en yaygın yanıtı yetersiz demir alımıdır. Çocuklarda kansızlık ve demir eksikliğine yol açan çeşitli etmenler vardır. Bunların başında yeterli demir içermeyen beslenme gelir. Çocuklarda kansızlık, büyüme çağındaki demir ihtiyacının karşılanamamasıyla ortaya çıkabilir. Çocuklarda demir eksikliği nedenleri arasında erken ek gıdaya geçiş ve inek sütü tüketiminin fazlalığı yer alır. Örneğin bebeklikte 6. aydan sonra ek gıdalara geçerken demirden zengin yiyeceklerin yeterince verilmemesi, vejetaryen diyet veya aceleyle yapılan zayıflama programları demir eksikliğine neden olabilir. Ayrıca bazen bağırsak emilimini bozan hastalıklar (çölyak, kronik ishal gibi) veya kronik enfeksiyonlar demir emilimini azaltarak eksikliği getirir. Ergenlik döneminde hızlı büyüme ve özellikle kızlarda başlatan adet kanamaları demir kaybını arttırır. Doğum öncesinde ise erken doğum, ikiz/çoğul gebelik ya da annede ağır kansızlık olması bebeğin demir deposunun yeterince dolmasını engelleyebilir. Bu nedenlerden bir veya birkaçı birlikte olduğunda çocukta demir eksikliği anemisi ortaya çıkabilir.
Kansızlık ve Demir Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Demir eksikliği anemisinin belirtileri çocuğun yaşına ve eksikliğin şiddetine göre değişir. Çocuklarda kansızlık belirtileri arasında halsizlik, soluk cilt ve iştahsızlık sıkça görülür. Genel olarak kansızlığa bağlı görülen başlıca belirtiler şunlardır:
- Sürekli Halsizlik ve Yorgunluk: Çocuk eskisine göre kolay yorulur, daha az oyun oynama isteği olur.
- Cilt ve Ağız Solgunluğu: Ellerde, ayak tabanında, dudak içi ve tırnak yataklarında solukluk fark edilir. Çocuk genellikle normalden daha soluk görünür.
- İştahsızlık ve Zayıf Kilo Alımı: Demir eksikliği iştahı azaltabilir; çocuk öğünleri reddedebilir, kilo ve boy artışı yavaşlayabilir.
- Baş Dönmesi, Baş Ağrısı ve Çarpıntı: Kan oksijeninin azalmasına bağlı olarak çocuk baş ağrısı veya çabuk yorulma-hissedebilir; bazen kalp atışı hızlanır (çarpıntı). Demir eksikliği belirtileri çocuklarda dikkat dağınıklığı ve baş dönmesi şeklinde de ortaya çıkabilir.
- Nefes Darlığı: Özellikle küçük çocuklarda merdiven çıkarken veya oyun sırasında nefes nefese kalma görülebilir.
- Deride-Tırnakta Değişiklikler: Tırnaklar kolay kırılır, üzerinde çizgiler oluşabilir. Dudak kenarlarında çatlaklar ve ağız yaraları çıkabilir.
- Tat Alma Duyusunda Bozulma ve Pika: Çocuk tuz, buz, toprak veya kireç gibi besin değeri olmayan cisimleri yemeğe başlayabilir (pika). Bu durum demir eksikliğinde görülen ilginç bir belirti olabilir.
- Sinirlilik ve Konsantrasyon Sorunları: Demir eksikliği çocukların sinirli ve gergin olmasına, kısa süreli dikkatlerinin dağılmasına neden olabilir. Okulda derslere odaklanmakta güçlük çekebilir.
- Halsizlikten Kaynaklı Uyku Düzeni Değişiklikleri: Aileler çocuklarının eskisine göre uyku düzenlerinde değişiklik (uykusuzluk ya da çok uyuma) fark edebilir.
- Gelişim Geriliği: Uzun süreli eksiklikte çocuğun fiziksel ve zihinsel gelişim hızı yavaşlar. Bebekler veya küçük çocuklar zamanında oturma-yürüme- konuşma gibi becerileri kazanamayabilir veya gerileyebilir.
- Daha Sık Hastalanma: Vücudun enfeksiyonlarla savaşan demir eksikliği bağışıklık sistemini zayıflatabildiği için çocuk sık sık hastalanabilir.
Kansızlık ve Demir Eksikliği Tanısı Nasıl Konulur?
Çocukta kansızlık ve demir eksikliğini teşhis etmek için öncelikle doktor detaylı bir değerlendirme yapar. “Çocuklarda kansızlık nasıl anlaşılır?” sorusuna cevap olarak, kan testlerinde düşük hemoglobin seviyeleri örnek verilebilir. Doktor önce çocuğun beslenme alışkanlıkları, büyüme-gelişme hızı, hastalık geçmişi ve ailede genetik kansızlık olup olmadığı gibi bilgileri sorar. En önemli tanı testi kan sayımıdır. Bu test ile alyuvar sayısı, hemoglobin ve hematokrit değerleri ölçülür. Çocuğun yaş ve cinsiyetine göre belirlenen hemoglobin alt sınırının altında olması kansızlığı gösterir. Demir eksikliğine bağlı kansızlık genellikle alyuvarların hacminin (MCV) ve hemoglobin yoğunluğunun (MCHC) düşüklüğüyle (mikrositer, hipokrom karakterde) birliktedir.Kansızlık saptanan çocuklarda hangi nedenle olduğunu anlamak için demir düzeyi, ferritin (demir depoları), toplam demir bağlama kapasitesi (TIBC) gibi kan tetkikleri yapılır. Doktor gerekirse demir emilimini bozan bir soruna (örneğin çölyak hastalığı, kronik kan kaybı) işaret eden tetkikler isteyebilir. Özellikle tanıdan sonra demir takviyesiyle iyileşmeyen veya şüpheli durumlarda hemoglobin elektroforezi (akdeniz anemisi gibi kalıtsal anemi ayırıcı tanısı) veya gizli kan testi (gaitada gizli kan) gibi ek incelemeler yapılabilir.
Kansızlık ve Demir Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Demir eksikliği anemisinde tedavi temel olarak eksik demiri yerine koymak ve kansızlığa yol açan nedeni düzeltmektir. Genel tedavi yaklaşımı şunlardır:
- Demir Takviyesi: Çocuklarda demir eksikliği tedavisi için doktor kontrolünde demir ilaçları kullanılır. Çocuklarda demir eksikliği ilacı, genellikle ağız yoluyla alınan şuruplar ya da damlalar şeklindedir.
- Diyet Düzenlemesi: İlaç tedavisinin yanı sıra çocuğa demir zengini gıdalar verilmesi çok önemlidir. Kırmızı et, tavuk, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller (fasulye, mercimek, nohut), kuru meyveler (kuru üzüm, kayısı) ve demirle zenginleştirilmiş tahıllar diyete eklenmelidir. Bu besinlerin C vitamini içeren portakal, mandalina, domates gibi gıdalarla beraber alınması demir emilimini artırır.
Tedavi sürecinde aile ve çocuk sürekli takip altında tutulur, demir ilaçları aksatılmadan kullanılır ve beslenme alışkanlıkları düzeltilir. Bu sayede kısa sürede kansızlık düzelir ve çocuk normale döner.
Sık Sorulan Sorular
Çocuklarda Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?
“Çocuklarda kansızlığa ne iyi gelir?” diye merak eden ebeveynler için demir açısından zengin besinler önerilir. Demir eksikliği için en etkili çözüm demir takviyesi ve demirce zengin besinlerdir. Doktor önerisi ile demir damlası veya şurubu başlanabilir. Diyet olarak kırmızı et (sığır, kuzu), tavuk, balık, yumurta sarısı gibi hayvansal gıdalar, ıspanak, brokoli, roka gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler; mercimek, fasulye, nohut gibi kuru baklagiller tavsiye edilir. Kuru üzüm, kuru kayısı, pekmez gibi kuru meyveler de demir içerir. Bu besinlerin yanında bol C vitamini (portakal suyu, mandalina, kırmızı biber gibi) alınması demirin emilimini artırır. Çaya, kahveye ihtiyaç duyulan çocuklarda ara sıra izin verilebilir, ancak yemeklerle aynı anda tüketilmemesi önemlidir çünkü çay, kahve demir emilimini düşürür.
Çocuklarda Demir Eksikliği İçin Ne Yemelidir?
Çocuğa demir içeren yiyecekler sağlanmalıdır. Başlıca besinler şunlardır:
- Kırmızı et (dana, kuzu eti) ve kümes hayvanları (tavuk, hindi),
- Balık çeşitleri (özellikle yağlı balıklar),
- Yumurta (özellikle yumurta sarısı demir kaynağıdır),
- Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, maydanoz, pazı, brokoli),
- Kuru baklagiller (mercimek, nohut, kuru fasulye),
- Kuru yemişler (özellikle ceviz, fındık, yer fıstığı) ve kuru meyveler (kuru üzüm, kuru kayısı, kuru incir),
- Tam tahıllı ekmek veya gevrekler (bazıları demirle zenginleştirilmiştir),
- Pekmez (özellikle üzüm veya dut pekmezi).
Demir Eksikliği Olan Çocuğa Ne Yapılmalıdır?
İlk adım olarak bir çocuk doktoruna veya aile hekimine başvurulmalıdır. Doktor, çocuğun şikayetlerini, beslenmesini ve gelişimini değerlendirir, kan testi ister. Kan sayımı (hemogram) ile kansızlık varsa görülür; ek olarak demir, ferritin gibi testlerle demir eksikliği saptanır. Tanı konulunca doktor uygun dozda demir takviyesi (damla, şurup veya tablet) önerir ve beslenme düzeni hakkında bilgi verir. Aile, demir ilaçlarını doktorun dediği şekilde düzenli vermeli, ara kan testleriyle çocuğun değerleri takip edilmelidir. Tedavi süresince sebze, meyve ve et grubu besinleri artırmak gerekir. Çay, kahve gibi içecekleri mümkün olduğunca azaltmalı, özellikle yemeklerle birlikte çay verilmemelidir. Tüm bu önlemlerle çocuğun demir ihtiyacı karşılanır ve kan değerleri normale döner.
Çocuklarda Demir Eksikliği Nelere Yol Açar?
Çocuklarda demir eksikliği belirtileri arasında çabuk yorulma, tırnaklarda kırılma ve huzursuzluk sayılabilir. Tedavi edilmemiş veya uzun süre fark edilmemiş demir eksikliği çocukta çeşitli sorunlara neden olur. Çocuk normalden daha yavaş büyür, boy ve kilo artışı geride kalabilir. Zihinsel gelişimde de gecikme yaşanabilir. Demir eksikliği beyin fonksiyonlarını etkileyerek dikkat dağınıklığı ve öğrenmede zorluk yapabilir. Sınıf başarısı düşebilir, okul performansı gerileyebilir. Devam eden demir eksikliği çocuğu sürekli yorgun hissettirir. Oyun oynama isteği azalır, egzersiz veya hareket gerektiren aktivitelere katılmak istemeyebilir. Demir eksikliği enfeksiyonlara karşı direnci düşürebilir. Bu durumda çocuk sık sık nezle-grip veya başka enfeksiyon geçirebilir.
Çocuklarda Demir Eksikliği Tehlikeli midir?
Demir eksikliği tehlikeli sonuçlara yol açabilir. Hafif eksiklikler kısa sürede telafi edilebilir ama tedavi edilmezse ciddi kansızlık oluşur. Bu durumda çocuğun vücudu oksijen taşıyamadığından halsizlik, nefes darlığı ve kalp çarpıntısı görülür. Çok düşük demir düzeyi kalp kasının zarar görmesine, hatta nadiren kalp yetmezliği gelişimine neden olabilir. Ayrıca tedavi edilmeyen anemi uzun vadede çocuğun fiziksel ve zihinsel gelişimini olumsuz etkiler. Öte yandan demir eksikliği doğru yaklaşımla tedavi edildiğinde tehlike ortadan kalkar. Doktor kontrolünde demir takviyesi ve beslenme düzeni ile çoğu çocuk birkaç ay içinde normale döner.
Demir Eksikliği Zeka Geriliği Yapar mı?
Demir eksikliği çocukta beyin fonksiyonlarını yavaşlatabilir, bu da öğrenme yeteneği ve dikkat süresinde azalmaya yol açabilir. Çocuklarda demir eksikliği, gelişim geriliği ve öğrenme güçlüğüne yol açabilir. Bu durum, kansızlık tedavi edilmezse uzun dönemde okul başarısını olumsuz etkileyebilir.
Çocuklarda Demir Eksikliği Sinirlilik Yapar mı?
Demir eksikliği anemisi olan çocuklar genellikle daha çabuk sinirlenir, huzursuz olur ve sık sık keyifsiz olabilir. Bu nedenle çocuğunuzda aşırı sinirlilik ve halsizlik varsa, kansızlık testleri yapılması iyi bir fikir olabilir. Uygun tedaviyle bu sinirlilik ve dalgınlık şikayetleri düzelir.
Yaşa Göre Demir Değerleri Kaç Olmalıdır?
Çocuklarda demir eksikliği tanısı koyarken kan testlerinin normal değerlerle karşılaştırılması yaş gruplarına göre yapılır. Bu hemoglobin sınırlarının altında değerler yaşa göre anemi var anlamına gelir. Kanda başka bir demir ölçümü serum demir düzeyidir. Değerlendirme, laboratuvarın referans aralığına göre yapılır.
Kasık Mantarı Evde Tedavi Edilir mi?
Kasık mantarı tekrarlayabilen, rahatsız edici semptomlara yol açabilen, bulaşıcı ve kronikleşebilen bir durumdur. Bu nedenle evde tedavi ile tamamen geçmeyebilir ancak evde bakım uygulamaları ile tedaviye destek olunabilir. Kasıkların antibakteriyel sabunla yıkanması ve iyice kurutulması, kasık mantarı için pudra kullanılması, bol iç çamaşırı ve pantolon tercih edilmesi, sentetik yapılı giysilerin kullanılmaması, antifungal ve analjezik kremlerin kullanılması tedavi sürecini hızlandırabilir.
Kasık Mantarı İçin Hangi Doktora Gidilir?
Kasık mantarı için dermatoloji bölümü uzmanlarına başvurunuz. Dermatologlar kesin tanı için bazı değerlendirmelere tabi tutabilir, tedavi seçenekleri belirlenebilir.
Çocuğunuzda kansızlık veya demir eksikliği belirtileri fark ettiğinizde vakit kaybetmeden uzman Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları bölümümüze başvurun. Erken teşhis ve doğru tedavi ile çocuğunuzun sağlıklı gelişimini destekleyin.
