Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), dünya çapında çok sayıda çocuğu etkileyen ve genellikle erişkinlik döneminde de devam eden kronik özellikte bir davranış bozukluğudur. Hiperaktivite genellikle küçük yaşlarda teşhis edilir. Her ne kadar ebeveynler arasında hareketli her çocuk hiperaktif olarak tanımlansa da sanılanın aksine DEHB daha ciddi bir durumdur. Çünkü rahatsızlık kroniktir ve bu bireylerin yaşamları boyunca takip edilmesi gerekir. Bu nedenle uzman hekimler tarafından hiperaktivite sürecinin düzenli bir şekilde izlenmesi önemlidir. Eğer uygun şekilde çocuklarda hiperaktivite tedavi edilirse belirtilerin azalması mümkündür. Aksi takdirde semptomlar devam eder ve çocukların gelecekte topluma uyum sağlamasında sorunlar ortaya çıkabilir.
Çocuklarda Hiperaktivite Nedir?
Çocuklarda hiperaktivite dikkate alınması gereken, çocukların geleceğini doğrudan etkileyebilen tıbbi bir davranış bozukluğudur. Hiperaktivitesi olan bir çocuğun beyin aktiviteleri normal bir çocuğa göre farklılıklar gösterir. Ayrıca hiperaktivitesi olan çocukların beyninde davranışları kontrol eden bölümlerin farklı geliştiği bilinen bir gerçektir. Hiperaktif çocuklar dışarıdan gözlemlendiği zaman diğerlerine göre daha huzursuz görünebilir. Özellikle bir konuya konsantre olmakta güçlük çekerler ve dürtülerine göre hareket etme eğilimi gösterirler.
Çocuklarda hiperaktivite erken bebeklik döneminde teşhis edilebilir ve sıklıkla okul çağında daha belirgin hale gelir. Teşhislerin çoğu 12 yaşın altındaki çocuklarda yapılır. Ancak ailesinin durumu önemsememesi veya ciddiye almaması halinde bu yaş ileriki dönemlere sarkabilir. Hatta nadir durumlarda hiperaktivite teşhisi yetişkinlik döneminde de gerçekleşebilir. Hiperaktivitenin kesin nedeni bilinmemekle beraber aile yapısıyla alakalı olabileceği değerlendirilir. Bunun yanında gebeliğin 37. haftasından önce gerçekleşen doğumlar, düşük doğum ağırlığı, hamilelik sürecinde sigara veya alkol kullanımı hiperaktivite riskini artırabilir.
Çocuklarda Hiperaktivite Belirtileri Nelerdir?
Çocuklarda hiperaktivite birçok belirti ile kendini gösterebilir. Bazı ebeveynler bu durumu ciddiye alarak alanında uzman bir hekime danışır. En uygun yöntem budur ve çocuğun sağlıklı bir şekilde büyümesi ve tedavisi için gereklidir. Çocuklarda hiperaktivite aşırı hareketlilik, davranışlarını kontrol edememe, gereğinden fazla konuşma, el ve ayaklarını istemli ya da istemsiz sürekli hareket ettirme gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Belirtiler dikkatsizlik ve dürtüsellik olarak iki farklı şekilde ele alına. Çocuklarda hiperaktivite belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Dikkat gerektiren oyunlara ve davranışlara kendini verememe,
- Çok sık hata yapma, verilen bir görevi tamamlayamama ve yarım bırakma, iletişim halindeyken karşısındakini dinleyememe,
- Okulda verilen ödevleri yapmaya ve ders içeriklerini gerçekleştirmeye karşı direnç gösterme,
- Özel eşyalarını sık sık kaybetme, daha sonra yapması için verilen görevleri unutma,
- Olması gerekenden daha hareketli olma, belli bir alanda fazla hareketsiz kalamama,
- Eşyaların üzerinde koşturma, çok fazla konuşma ve tükenmek bilmeyen bir enerjiyle dolu olma,
- Kendisine sorulan sorunun tamamlamasını beklemeden cevap vermeye çalışma,
- Bir davranışın sonucunu düşünmeden harekete geçme,
- Varsa eğer kardeşe şiddet uygulama, anne ve babanın direktiflerine uymama, tehlikeli olabilecek davranışları düşünmeden eyleme dökme.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Çocuklarda hiperaktivite aile, okul ve uzman hekim arasındaki işbirliği ile tedavi edilebilecek bir davranış bozukluğudur. Tedavinin planlanması için çocuğun yaşam alanı dikkate alınır. Planlama yapılırken ailenin imkanları doğrultusunda hareket edilmesi gerekir. Tedavi süresince çocuğun duygusal olarak incinmemesi çok önemlidir. Çünkü bu yaşlarda oluşabilecek duygusal bir travma bireyin geleceğini olumsuz yönde etkiler. İşte bu sebeplerle tedavinin alanında uzman bir hekim danışmanlığında yürütülmesi gerekir. Çocuğun tedavi süreci hakkında bilgilendirilmesi de önemlidir. Çünkü tedavinin başarılı olabilmesinde önemli paylardan biri de çocuğundur.
Tedavi boyunca ilaç ve davranışçı yöntemler birlikte uygulanır. Ancak ilaç her çocuk için gerekli olmayabilir. Ailelerin ilaç kullanımı konusunda çekinceleri rastlanılan durumlar arasındadır. Burada unutulmaması gereken en önemli husus tedavinin bir bütün olarak ilerlemesidir. Davranış terapisi, sosyal beceri eğitimi ve psikoterapi ilaç tedavisi ile birlikte devam eder. İlaç kullanılması gereken bir vakada bundan kaçınılırsa, tedavinin uzaması ya da başarısız olması söz konusu olabilir. Süreç uzman bir ekip tarafından yürütüldüğünden ilaçların tüm etkileri en doğru şekilde değerlendirilir. Bu nedenle ailelerin hekim ve çocukları ile işbirliği içerisinde tedavinin yürütülmesine katkıda bulunması gerekir. Tedavinin ilerleyen süreçlerinde hiperaktiviteye bağlı davranışlar azalır ve çocuğun daha mutlu bir yaşam sürmesi sağlanabilir.
Sık Sorulan Sorular
Çocuklarda hiperaktivite aileler tarafından yanlış yorumlanabilen bir davranış bozukluğudur. Bu nedenle ailelerin aklında bununla ilgili olarak birçok soru işareti vardır. Bunlardan birkaçı şu şekilde sıralanabilir:
Hiperaktivite hangi yaş aralığında oluşmaya başlar?
Çocuklarda hiperaktivite, çocuğun vücut olarak bağımsızlığını kazanması ve konuşmaya başlaması ile ortaya çıkmaya başlar. Bu dönemden önce çocuğun hareket etmesi ve konuşması kısıtlı olduğu için belirtileri anlamak güçtür. Özellikle ilkokul çağına gelen bir çocukta hiperaktivite teşhisi koymak kolaylaşır. Çünkü bu dönemde belirtiler çok net bir şekilde ortaya çıkar.
Hiperaktivite bebeklik sırasında mı başlar?
Hiperaktivite bebeklikte de görülebilir. Bunun fark edilebilmesi için bebeğin ağlama atakları dikkate alınır. Hiperaktivitesi olan bir bebek olması gerekenden daha fazla ağlar ve diğer bebeklere göre daha hareketlidirler. Uyandıklarında sakinleştirilmeleri daha güçtür. Derin uykular yerine daha kısa süreli uyurlar. Henüz yeteri kadar kasları gelişmemesine rağmen erken aylarda sürünme eğilimi gösterirler. Ama yine de bebeklikte hiperaktivite teşhisi koymak diğer yaşlara göre daha zordur.
Her hareketli çocuğa Hiperaktif denilebilir mi?
Çocuklar yapıları gereği yetişkinlere göre daha fazla hareket ederler. Daha hareketli aileler için çocukların bu hareketli halleri normal karşılanabilir. Ancak günlük yaşamlarında daha hareketsiz yaşayan anne-babalar, çocukları biraz hareketli olduğu zaman hiperaktivite çıkarımı yapmaya eğilimlidirler. Ancak bu çocuğun hiperaktif olduğu anlamına gelmez. Bu nedenle her hareketli çocuğa hiperaktif demeden önce alanında uzman bir hekime danışmak en doğru harekettir.
Hiperaktifliğin vücuda herhangi zararı var mıdır?
Çocuklarda hiperaktivite aşırı hareket, odaklanma sorunları, dikkat bozuklukları vb. birçok belirtiyle kendini gösterebilir. Bu çocuklar sonucunu düşünmeden birçok eylem gerçekleştirebilir. Böyle eylemler fiziksel olarak yaralanmalara yol açabilir. Ancak çocuklarda hiperaktivite doğrudan doğruya vücuda zararlıdır demek doğru değildir.
Hiperaktiflik kontrol altına alınabilir mi?
Çocuklarda hiperaktivite uygun tedavi yöntemleri ile kontrol altına alınabilir. Ancak tedavi sürecinde aile, çocuk, okul ve uzman ekip işbirliği içerisinde olmalıdır. Özellikle çocuğun içinde bulunduğu durumun ona uygun bir şekilde açıklanması çok önemlidir. Böyle çocuk da ailesi ve doktoruyla birlikte tedaviye destekte bulunur. Böylece hiperaktiflik kontrollü bir şekilde tedavi edilebilir.
Hiperaktivite kalıcı bir süreç midir?
Hiperaktivite psikolojik, biyolojik, genetik, sosyal etkenler vb. durumların bir araya gelmesiyle ortaya çıkar ve kroniktir. Ancak günümüz tedavilerinde başarı oranları oldukça yüksektir. Çocuklarda hiperaktivite tedavi edilerek başarılı sonuçlar elde edilebilir. Ayrıca çocuğun durumunu kabullenmesi, tedaviye katılması, olgunlaşması, deneyimlerinden faydalanması, farkındalığının artarak kendini disipline edebilmeye başlaması gibi durumlar hiperaktivitenin etkisini yitirmesini sağlar. Uzman hekimin reçete edeceği ilaçlar ile birlikte sürecin olumlu şekilde ilerlemesi, hiperaktivitenin kalıcı olmasının önüne geçebilir. Böylece çocuk daha sağlıklı bir yetişkinlik yaşayabilir.
Hangi Durumlarda Destek Alınmalıdır?
Bir çocuk hakkında hiperaktivite teşhisi konulması uzman ve alanında deneyimli hekimler tarafından gerçekleştirilir. Çünkü bazı aileler her hareketli çocuğu hiperaktif olarak varsayabilirler. Ancak çocuklarda hiperaktiflik belirtileri çok fazla ise ve bu durum çocuğun yaşamını olumsuz olarak etkiliyorsa vakit kaybetmeden muayene olmak gerekir. Hastaneye başvurulduğunda çoğunlukla hekim çocuğu gelişimsel-davranışsal bir çocuk doktoru, psikolog, psikiyatrist veya pediatrik nörolog biri bir uzmana yönlendirir. Böylece uygun hekimlerden destek alarak tedavinin yürütülmesi mümkün olur.
Hiperaktivite Hastalık mıdır?
Hiperaktivite hakkında birçok tanım vardır. Birtakım kaynaklar hiperaktivite için çocukların davranışlarını kontrol edemediği psikolojik bir hastalık tanımını yapar. Bunun yanında yine hiperaktivite için nörogelişimsel bozukluk ya da davranışsal bozukluk tanımı da yaygın olarak kullanılır. Tanımından bağımsız olarak DEHB çocuğun yaşamını etkilediği takdirde tedavi edilmesi gereken bir sağlık sorunudur. Aksi takdirde çocuğun aşırı eylemleri kendini yaralama, etrafındakilere zarar verme gibi ciddi sorunlara yol açabilir.
Hiperaktivite Düzelir mi?
Çocuklarda hiperaktivite günümüz tedavi yöntemleriyle düzeltilmesi mümkün hale gelmiştir. İlaç ve terapi yöntemleri birlikte kullanılarak başarılı sonuçlar elde edilebilir. Tedavi, belirtileri hafifleterek çocuğun günlük yaşama daha kolay uyum sağlamasını amaçlar. Bazı aileler yalnızca terapi istese de ilaç ve terapi birlikte en başarılı sonuçları verir. Tedavi genellikle çocuk doktoru veya psikiyatrist gibi bir uzman tarafından düzenlenir. Tedavi boyunca ailesinin çocuğa destek olması ve okulda öğretmeninin işbirliği yapması önemlidir. Çünkü hiperaktif çocuklar akranları tarafından hoş görülmeyebilir. Bunun önüne geçmede aile ve öğretmeninin desteği gereklidir. Böylece tedavi uygun bir şekilde ilerletilerek hiperaktivite düzeltilebilir.
Her ebeveyn çocuğunun en sağlıklı şekilde büyümesini ve gelişmesini ister. Ancak genetik, ailesel, çevresel, biyolojik vb. nedenlerden dolayı istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir. Çocuklarda hiperaktivite de bu durumlar arasında yer alır. Ailelerin hiperaktiviteyi ciddiye alarak uzman bir hekimden randevu almaları ve vakit geçirmeden çocuklarını muayene ettirmeleri önemlidir. Böylece çocuk sağlığına kavuşabilir, daha mutlu bir yaşam sürebilir.
