NEFROLOJİ

Nefroloji Nedir?

Nefroloji, vücudun en önemli organlarından biri olan böbrekler ile ilgili bozuklukların incelenmesi, teşhisi ve tedavisine odaklanan tıbbi bir uzmanlık alanıdır. Böbrekler, insan vücudunda sağda ve solda olmak üzere toplamda 2 adet bulunan hayati organlardır. Kan dolaşımındaki atık ürünlerin ve fazla suyun vücuttan uzaklaştırılmasında görev almasının yanında, kan yapımı, D vitamini gibi bazı hormonları yapar. Atık maddeleri filtreler ve bazı vitamin, mineral gibi bileşenlerin geri emilimine yardımcı olur. Aynı zamanda kan basıncının düzenlenmesi ve vücudun sıvı elektrolit dengesinin korunmasından sorumludur. Vücudun temel sistemlerinden boşaltım sisteminin ana organı olan böbreklerdeki herhangi bir işlev bozukluğu nefroloji konusunda uzmanlık eğitimini tamamlayan ve nefrolog unvanı alan doktorlar tarafından incelenir.

Böbrek Sağlığı ve Belirtiler

Vücut fonksiyonlarının tam olarak yerine getirilebilmesi için hücrelerin doğru miktarda su ve mineral içeriğine sahip olması gerekir. Böbrekler, vücuttaki fazla suyun dışarı atılması ve sıvı yetersizliği durumunda vücutta su tutulmasını sağlar. Örneğin besinlerle alınan sodyum ve potasyum gibi mineraller, hayati fonksiyonların yerine getirilmesinde oldukça önemli işlevlere sahiptir. Bu minerallerin vücutta belirli seviyelerde tutulması gerekir. Aksi halde vücutta ödeme ya da sıvı kaybına neden olabilir. Böbrekler düzgün çalıştığında vücuttaki sıvı mineral dengesi sağlanabilir. Yüksek potasyum ya da sodyum durumunda idrar ile bu mineraller vücuttan uzaklaştırılır ya da eksikliği durumunda böbreklerden minerallerin geri emilimi yapılabilir. Benzer şekilde kemik ve diş gelişimi için önemli kalsiyum, fosfor gibi minerallerin vücuttaki düzeyleri de böbrekler tarafından düzenlenir. Böbrek bozukluğunda kansızlık olur, D vitamini aktif hale geçmez.

Besinlerin sindirimi, emilimi ve metabolizması sonucu açığa çıkan üre ve kreatinin gibi atık maddeler böbrekler aracılığı ile vücuttan uzaklaştırılır. Böbrek fonksiyonlarında herhangi bir bozukluk yaşandığında kandaki üre ve kreatinin seviyeleri yükselir. Bu durum kalp damar hastalıkları, yüksek tansiyon, kronik hastalıklara yakalanma riskinde artışa neden olabilir. Ayrıca beyin fonksiyonları başta olmak üzere tüm vücut sistemlerinde hasarlar meydana gelebilir. Böbreklerin sağlıklı çalışması, kandaki atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını sağlayarak genel vücut sağlığının korunmasına yardımcı olur. Bunlara ek olarak, kan dolaşımında bir haberci görevi üstlenen bazı hormonların sentezlenmesinden sorumludur. Bu hormonlar kan basıncının düzenlenmesi, kırmızı kan hücresi üretimi ve vücuttaki kalsiyum dengesinin sağlanmasına yardımcı olur.

En yaygın böbrek hastalıkları şunlardır:

• Kronik böbrek yetmezliği
• Akut böbrek yetmezliği
• Böbrek taşı
• İdrar yolu enfeksiyonları
• Glomerulonefiritler
• Polikistik böbrek hastalıkları
• İdrar yolu tıkanıklıkları
• Böbrekleri damar hastalıkları
• Böbreğe bağlı kalp damar hastalıkları
• Böbrek Tümörleri

Böbrekler tüm vücut fonksiyonlarını etkilediği için böbrek hastalığı belirtileri de geniş bir yelpazededir. Genel olarak böbrek fonksiyonlarında bir bozukluk yaşandığında aşağıdaki belirtiler gözlenir:

• Aşırı yorgunluk, halsizlik
• İştahta azalma, mide bulantısı ve/veya kusma
• Gece idrara çıkma, sık ya da çok az idrar yapma, sürekli idrar varmış hissi,
• İdrar renginde koyulaşma ya da idrarda kan görülmesi
• Ciltte solukluk, döküntü, kaşıntı ya da aşırı kuruluk
• Yüksek tansiyon
• El ve ayak bileklerinde şişme
• Göz çevresinde şişme, ödem
• Nefes darlığı, nefes alırken zorlanma
• Bel ya da karın bölgesinde ağrı.

Bu belirtileri hissettiğinizde en kısa zamanda bir nefrologtan randevu alarak durumunuzun değerlendirilmesini isteyebilirsiniz.

Nefroloji Uzmanları ve İlgilendikleri Durumlar Nelerdir? Nefroloji Uzmanları Hangi Hastalıklara Bakar?

Nefroloji uzmanı bir başka deyişle nefrolog; böbrek hastalıkları konusunda uzmanlık eğitimi alan tıp doktorudur. Böbreğin yapısı, görevleri ve işleyişi hakkında bilgi sahibidir. Böbreklerde fonksiyon bozukluklarına bağlı olarak gelişen hastalıkların tanı, teşhis ve tedavisini üstlenir. Nefroloji uzmanı böbrek taşının sağlıklı böbreğe zarar verip vermediğini kontrol eder. Böbrek taşını tespit etmek ve tanı koymak için nefroloji uzmanı röntgen, CT taraması, ultrason gibi görüntüleme teknikleri kullanabilir. Bu teknikler sayesinde taşın yerini, sayısını, büyüklüğünü ve şeklini belirleyebilir. Buna ek olarak kan ve idrar testleri ile taşa neden olan bileşenleri tespit edebilir. Taşın cinsi, büyüklüğü, yeri ve şekli teşhis edildikten sonra üroloji uzmanı ile birlikte nefroloji uzmanı tedavi planlar. Ağrı ve acıyı azaltmak, mide bulantısı ve kusmayı önlemek için ilaçlar önerebilir. Nefroloji uzmanlarının ilgilendikleri durumlar aşağıdakileri içerebilir:

Böbrek Hastalıklarının Tanısı ve Değerlendirilmesi

Böbreklerdeki hasarı belirlemek için nefrolog hastanın kan ve idrar tahlillerini isteyebilir. Organların drar üretme ve kan süzme işlevlerini değerlendirmek amacıyla kanda kreatin, üre, elektrolit, mineral, pH seviyesi, GFR (glomerüler filtrasyon hızı) nefrolog tarafından değerlendirilir. Buna ek olarak tomografi ve ultrason gibi görüntüleme yöntemleri ile böbreklerin boyutu ve şekli incelenebilir. Kesin tanı için nefrolog böbrek dokusundan parça alarak mikroskobik inceleme yapabilir.

Tedavi Planlama

Hastalığın teşhisi sonrası nefroloji uzmanı hastanın sağlık durumuna göre kişiye özel bir tedavi planlar. Genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar ve bazı durumlarda cerrahi işlemler tedavi planının bir parçasını oluşturur.

Kronik Böbrek Hastalığının Yönetimi

Kronik böbrek yetmezliği; böbreklerdeki kan damarlarının ve dokuların hasar görmesi ve bu nedenle yeterli idrar üretilememesi ve vücutta atık maddelerin birikmesi ile karakterize bir durumdur. Böbrekler zaman içinde idrar üretme yeteneklerini kademeli şekilde kaybeder. Nefrologlar bu dönemde hastaların böbrek fonksiyonlarını yakından izler ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatacak tedavi planlar.

Diyaliz

Kronik böbrek hastalığı tedavi edilmediğinde ilerler ve atıkların filtrelenme fonksiyonu azalır. Kronik böbrek hastalığı gelişir. Bu durumda diyaliz adı verilen ve dışarıdan müdahale ile böbreklerin fonksiyonlarını yerine getiren bir cihaz kullanılır. Nefrolog, hastalara uygun diyaliz tedavisini belirler ve ortaya çıkabilecek komplikasyonların yönetilmesini sağlar.

Böbrek Nakli

Geri dönüşü olmayan böbrek hastalıkları durumunda hastaya böbrek nakli gerekebilir. Nefrologlar, nakil olacak hastaları ve donörler ile alıcı arasındaki doku uyumunu değerlendirir. Ayrıca hastaların nakil öncesi ve sonrası bakımlarını denetler.

Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Yönetimi

Böbrek hastalıklarının en önemli nedenleri diyabet ve yüksek tansiyondur. Nefroloji uzmanları, böbrek hasarının ve buna bağlı olarak gelişen komplikasyonların önlenmesi için hipertansiyonun yönetilmesine yardımcı olur.

Hastaların Bilgilendirilmesi

Nefroloji uzmanları, böbrek hastalıklarının önlenmesi ve tedavinin etkili bir şekilde ilerleyebilmesi için hastaları bilgilendirebilir. Böbrek sağlığını desteklemek amacıyla diyet önerileri, sıvı alımı ve yaşam tarzı değişiklikleri gibi konularda eğitim verir.

Böbrek hastalığı belirtileri yaşıyorsanız konusunda uzman bir nefrologdan randevu alabilirsiniz. Hastalığın erken teşhisi tedavinin başarısını etkileyen en önemli unsurdur.

Böbrek Yetmezliği ve Tedavi Süreci

Kronik böbrek yetmezliğinin son aşamasında, hastanın böbrek işlevleri sadece diyaliz yoluyla gerçekleştirilebilir. Hemodiyaliz yardımıyla böbreklerin kanı filtreleme ve atık maddeleri vücuttan atma işlemi gerçekleştirilir.İlerleyen süreçte hastanın hayatta kalabilmesi ve vücut fonksiyonlarının tam olarak yerine getirilebilmesi için böbrek nakline veya hemodiyalize ihtiyaç duyulur.

Böbrek yetmezliği teşhisi için kan ve idrar tahlilleri ile böbrek ve idrar yolundaki anormallikleri görüntülemek amacıyla ultrason, BT ya da MRI testleri yapılabilir. Bunlara ek olarak böbreklerin incelenmesi için doku örneği alınabilir. Bu tanı yöntemleri böbrek yetmezliğinin nedeninin belirlenmesini de sağlayabilir.

Böbrek Sağlığını Etkileyen Alışkanlıklar nelerdir?

Böbrek sağlığını etkileyen yaşam alışkanlıkları arasında aşağıdakiler yer alır:

Yetersiz Su Tüketimi

Böbreklerin vücuttaki atık maddeleri filtreleyebilmesi ve vücuttan uzaklaştırabilmesi için günde en az 2 litre suya ihtiyacı vardır. Yetersiz su tüketimi fonksiyonların bozulmasına yol açabilir.

İdrar Tutmak

İdrar torbası dolduğunda boşaltmayı ertelemek bir başka deyişle idrarı tutmak, böbrek büyümesi (hidronefroz) ya da idrar yollarında genişleme (hipertrofi) gibi komplikasyonlara yol açabilir. Buna ek olarak uzun süre idrarı tutmak böbrek taşı başta olmak üzere böbrek yetmezliğine kadar uzanan ciddi hastalıklara neden olabilir.

Aşırı Tuzlu Beslenmek

Aşırı tuz içeren besinler tüketildiğinde böbrekler vücudun sıvı elektrolit dengesini sağlayabilmek için daha çok çalışır ve su tutumu (ödem), hipertansiyon gibi hastalıklara yol açabilir.

Sigara ve Alkol Tüketmek

Alkol ve sigara vücutta toksin birikimine yol açar. Böbrekler bu maddelerden kaynaklanan toksinleri vücuttan atmak için aşırı çalışır ve böbreklerde ödem oluşabilir. Ayrıca sigara ve alkol tüketimi böbreklerde hasara neden olan yüksek tansiyon riskini artırabilir.

Sağlıksız Beslenme Alışkanlıkları

Aşırı çay ve kahve tüketimi, içeriğindeki kafein gibi uyarıcılar nedeniyle kan dolaşımını ve dolayısıyla böbreklerdeki iş yükünü artırır. Benzer şekilde kırmızı et gibi hayvansal kaynaklı besinlerin yüksek oranda tüketilmesi, proteinlerin atık ürünü ürik asit miktarını artırır. Kandaki ürenin fazlası böbreklerin aşırı çalışmasına neden olabilir. Bunlara ek olarak şekerli yiyeceklerin fazla tüketilmesi de böbreklerdeki iş yükünü artırarak böbrek taşı ve böbrek yetmezliği gibi hastalıklara yol açabilir.

Sıkça Sorulan Sorular:

• Böbrek sağlığı neden önemlidir ve nasıl korunabilir?

Böbrekler vücuttaki toksinlerin ve metabolizma sonucu oluşan atık ürünlerin vücut dışına atılmasını sağlar. Sağlığı bozulduğunda atık maddeler ve toksinler vücutta birikerek tüm hayati fonksiyonların olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Aynı zamanda böbrekler kan basıncının düzenlenmesi, kırmızı kan hücrelerinin sentezlenmesi gibi diğer önemli fonksiyonların gerçekleştirilmesinde de rol oynar. Yeterli ve dengeli bir diyet programını takip etmek, su tüketimini artırmak ve düzenli fiziksel aktivite yapmak böbrek sağlığının korunması için büyük önem taşır.

• Nefroloji uzmanına hangi durumlarda başvurmalıyım?

Sık sık idrara çıkma, idrar renginde koyulaşma, idrar miktarında azalma, mide bulantısı-kusma, odaklanma problemi yaşama, ciltte kaşıntı, tansiyon yüksekliği, el ve ayak bileklerinde şişme, idrarda kan, iştah kaybı, nefes darlığı gibi belirtiler böbrek fonksiyonlarında bir bozukluk olduğunun göstergesi olabilir. Bu belirtileri yaşarsanız mutlaka nefroloji uzmanına gitmelisiniz.

• Diyabet böbrek sağlığını nasıl etkiler?

Böbrek yetersizliğinin en sık iki nedeni d,iyabet hastalığı ve yüksek tansiyonduri. Diyabet; kandaki glikozun (şekerin) hücrelere girmesini sağlayan insülin hormonu yokluğunda ya da yetersizliğinde ortaya çıkan kronik bir hastalıktır. İnsülin olmadığında ye da yetersizliği durumunda kanda şeker birikir ve kılcal kan damarlarına zarar verir. Böbreklerde bulunan kılcal kan damarları da yüksek kan şekerinden etkilenerek daralır. Daralan damarlar zamanla tıkanarak böbreklere daha az kan gitmesine ve vücuttaki toksin ile atık maddelerin birikmesine yol açar. Diyabet böbreklerin görevini tam olarak yerine getirmesini engelleyerek diyabetik nefropati adı verilen hastalığa neden olabilir.

• Böbrek yetmezliğinin belirtileri nelerdir?

Kronik böbrek yetmezliği belirtileri aşağıdakileri kapsayabilir:

• Gece uyuduktan sonra idrara çıkma,
• Yüksek tansiyon
• Açıklanamayan nefes darlığı, nefes almada zorlanma,
• İdrar miktarında azalma,
• Aşırı yorgunluk, halsizlik ve uyuşukluk hissi,
• Bacaklar, el ve ayak bileklerinde şişme,
• Mide bulantısı,
• Bilinç bulanıklığı, akıl karışıklığı, göğüste basınç ya da ağrı
• Hamilelikte böbrek sağlığına dikkat etmek için neler yapmalı?

Hamilelik döneminde böbreklere giden kan akışı artar ve kanı filtreleme hızı normalin iki katına çıkar. Böbrekler hem anne adayının hem de bebeğin kanı filtreleme işlemini üstlendiği için neredeyse iki kat fazla çalışır. Gebelik sürecinde böbrek sağlığını korumak için anne adayının beslenmesine dikkat etmesi ve gebelik boyunca normalin üzerinde kilo almaması önemlidir. Bol su tüketmek ve tuz alımını kısıtlamak böbrek fonksiyonlarının bozulmasına neden olan yüksek tansiyon riskini azaltabilir. Hamileler mümkün olduğu müddetçe hamileliğin başlangıcında nefroloji uzmanına başvurması gerekmektedir.

• Böbrek sağlığını olumsuz etkileyen alışkanlıklar nelerdir?

Aşırı yağlı, şekerli, tuzlu gıdaların yer aldığı beslenme programını takip etmek, hareketsizlik böbrek sağlığını olumsuz etkiler. Aynı zamanda sıvı alımının yetersiz olması ve alkol, sigara gibi zararlı alışkanlıklar böbrek hastalıklarına yakalanma riskini artırabilir.

• Nefroloji tedavileri ne kadar sürede etkisini gösterir?

Böbrek hastalıklarında tedavi süresi hastalığın şiddetine, hastanın sağlık durumuna ve hastalığın çeşidine göre farklılık gösterir. Kronik böbrek yetmezliğinin tedavisi ise yıllar sürebilir. Ani böbrek yetmezleğinin ise nedene bağlı  olarak tedavi süresi değişebilir.

• Böbrek nakli nasıl gerçekleşir ve hangi durumlarda önerilir?

Böbrek nakli kronik böbrek yetmezliğinin son dönemlerinde uygulanır. Nakil ameliyatı yaklaşık 3-4 saat sürer ve genellikle kapalı yöntemlerle donörden (vericiden) böbrek alınır. Alınan organ hastaya nakledilir. Alıcı ve vericinin kan grupları ile doku tiplerinin uyumlu olması önemlidir. Ayrıca donörün ve nakil yapılacak hastanın kanındaki antikor seviyelerini belirleyen çapraz karşılaştırma denilen bir işlem yapılır. Alıcı ve vericinin antikor seviyelerinin uygun olması için gerekirse tedavi uygulanır. Bu testler sonucunda böbrek nakline karar verilir.

• Beslenme ile böbrek sağlığını nasıl destekleyebilirim?

Yeterli ve dengeli bir beslenme programı için diyetisyen yardımı ile sağlıklı bir diyet uygulanmalıdır. Diyetin kişiye özel olması ve ideal kilosunu korumayı amaçlaması önemlidir. Aşırı tuzlu, yağlı ve şekerli yiyecekler beslenme programından çıkarılmalıdır. Günde en az 2 litre su tüketmeye dikkat edilmeli, taze sebze ve meyvelerle diyet programı desteklenmelidir.

Böbrek hastalıklarında erken teşhis, tedavinin etkinliği açısından önemlidir. Sağlığının korunması için düzenli aralıklarla kan ve idrar tahlilleri yaptırılmalı, fonksiyonlarının sağlıklı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Böbrek hastalığı belirtilerinden herhangi birine sahipseniz en yakın sağlık kuruluşunun Nefroloji bölümünden randevu alabilirsiniz.