Boğmaca
Boğmaca başlangıçta soğuk algınlığı semptomları, ilerleyen zamanlarda ise öksürük nöbetleri ile karakterize bakteriyel bir enfeksiyon hastalığıdır. Özellikle 1 yaşından küçük bebeklerde ciddi komplikasyonlara neden olabilen boğmaca belirtileri, erken dönemde doktorlar tarafından reçete edilen bazı antibiyotiklerle kontrol edilmeye çalışılmaktadır.
Boğmaca Nedir?
Boğmaca, tıp literatüründe bilinen ismiyle pertussis, bordetella pertussis adlı bir bakterinin neden olduğu bir çeşit üst solunum yolu enfeksiyonudur. Halk arasında “100 günlük öksürük” gibi farklı isimlerle de anılan boğmaca hastalığı ile aşılama programlarının yaygınlaşmasının da etkisi ile eskisi kadar sık görülmediği düşünülse de ne yazık ki aşı reddi ile sıklığında önemli ölçüde artış görülmektedir. Hastalık enfekte bireylerin öksürmesi veya hapşırması sonucu çevreye yayılan damlacıkları yoluyla kolaylıkla bulaşabilir. Bazı çalışmalar pertussise karşı bağışıklığı olmayan kişilerin enfekte insanlarla temas etmesi neticesinde hastalığa yakalanma riskinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.
Aşılama öncesi dönemde boğmaca hastalığı çocukların neredeyse tamamında görülen ve ciddi komplikasyonlara yol açabilen bir hastalıkken günümüzde boğmaca aşısı programları sayesinde vaka sayılarının önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. Bununla birlikte aşı karşıtlığı, aşıya erişimdeki küresel eşitsizlikler veya bağışıklığın zamanla azalması gibi pek çok faktör birçok ülkede boğmacanın yeniden artış göstermesine yol açmaktadır. Güncel verilere göre her yıl dünya genelinde 24 milyondan fazla pertussis vakası kayda geçmektedir.
Boğmaca Belirtileri Nelerdir?
Özellikle küçük çocuklarda ve bebeklerde boğmaca ciddi komplikasyonlara neden olabilen bulaşıcılığı yüksek bir solunum yolu hastalığıdır. Bakteri ile enfekte olunmasının akabinde boğmaca kuluçka süresi genel olarak 5 ila 10 gün arasında değişir. Bununla beraber bazı hastalarda hastalığın bulaşmasının ardından belirtilerin ortaya çıkması 3 haftayı bulabilir. Pertussis kademeli olarak ilerleyen bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalığın semptomları evresine göre değişiklik gösterebilir. Buna göre başlıca boğmaca evreleri şunlardır:
- Soğuk algınlığı fazı: Hastalık başlangıçta burun akıntısı, hafif ateş, gözlerde kızarıklık gibi soğuk algınlığı belirtileri ile benzerlik taşıyan semptomlarla kendisini gösterir. Enfeksiyonun en bulaşıcı olduğu dönem olan soğuk algınlığı evresi ortalama 1-2 hafta sürer.
- Öksürük nöbetleri: Tipik boğmaca hastalığı belirtileri enfeksiyonun bu aşamasında daha belirgindir. Paroksismal (şiddetli öksürük nöbetleri) faz olarak bilinen bu evre pertussise özgü olan ardışık ve kontrolsüz öksürük nöbetleri ile karakterizedir. Bazen bu nöbetler o kadar şiddetli olur ki hastalarda kusma, morarma, nefes darlığı ve hatta geçici solunum durması gözlenebilir. Öksürük nöbetlerinin ardından ıslık sesini andıran tiz bir ses duyulur. Paroksismal faz genellikle 1-6 hafta sürer. Ancak bazı hastalarda boğmaca öksürüğü nöbetleri 10 haftaya kadar uzayabilir.
- Kademeli iyileşme evresi: Hastalığın ilerleyen dönemlerinde öksürük nöbetlerinin sıklığı giderek azalmaya başlar. Bu dönemde boğmaca belirtileri hafiflese de zayıflayan bağışıklık sistemine bağlı olarak insanlar başka solunum yolu enfeksiyonlarına açık hale gelebilir.
Boğmaca tipi öksürük ve ardından gelen ıslık sesine benzeyen tiz ses boğmacanın karakteristik belirtisidir. Bazı yetişkinlerde boğmaca belirtileri hafif seyredebilir ve bu sese hiç rastlanmayabilir. Buna karşın boğmaca öksürüğü yetişkinlerde migren atağı, orta kulak iltihabı, idrar kaçırma gibi sağlık sorunlarına da neden olabilir. Bununla birlikte özellikle 6 ay ila 5 yaş aralığındaki bebeklerde ve küçük çocuklarda ise boğmaca öksürüğü sesi daha yaygındır. Buna kusmaya bağlı beslenme yetersizliği, oksijensiz kalmaya bağlı cilt renginde morarma gibi semptomların eşlik etmesi halinde vakit kaybetmeden uzman bir doktora başvurulması önemlidir.
Boğmaca Neden Olur?
Boğmaca bakterisi olarak da bilinen bordetella pertussis adlı bakteri ile enfekte olunması pertussisin başlıca nedenidir. Boğmaca bakterisi öksürük veya hapşırık yoluyla havaya yayılan damlacıklar yoluyla enfekte bir kişiden sağlıklı insanlara kolaylıkla bulaşabilir. Bordetella pertussis solunum yollarına girdiğinde solunum yollarındaki silyalı (tüylü) hücrelere tutunarak toksinler salgılamaya başlar. Pertussis toksini olarak da bilinen bu toksinler solunum yollarında iltihaba neden olarak öksürük refleksini tetikler.
Boğmaca Tanısı Nasıl Konur?
Pertussis tanısı hastalığın başlangıç döneminde diğer solunum yolu enfeksiyonlarıyla benzer belirtiler göstermesi nedeniyle sadece fiziki muayene ile teşhis edilmesi zor olabilir. Özellikle erken evrede hastalığın semptomları nezle, grip veya bronşit gibi başka solunum yolu hastalıkları ile benzerlik gösterdiğinden sadece fiziki muayene hastaların yanlış tanı almasına yol açabilir. Bu nedenle diğer enfeksiyon hastalıklarını dışlayabilmek için pertussis tanı sürecinde laboratuvar tetkiklerinden faydalanılması önemlidir.
Pertussisin kesin tanısı için kullanılan yöntemler burun veya boğazdan alınan sürüntü ile kültür testi veya polimeraz zincir reaksiyonu yani PCR testidir. Bununla birlikte kültür testleri ile hastalığı saptamak her zaman kolay değildir. Bakterinin kültürde yakalanabilme özelliği genellikle erken dönemlerinde yani henüz belirtiler ortaya çıkmadan önce kaybolur. Bu nedenle yetişkinlerde boğmaca belirtileri fark edildiğinde kültür testi yapılsa bile %90 oranında negatif sonuç verebilir. PCR boğmaca testi ise kültür testine göre daha hassastır. Enfeksiyonun ardından birkaç hafta geçse de cansız organizmalar tespit edilebilir.
Bunların yanı sıra gerekli durumlarda pertussise özel olmasa da kan testleri ile enfeksiyona karşı oluşan antikor düzeyleri incelenebilir. Özellikle küçük çocuklarda komplikasyon şüphesi varsa akciğer röntgeni ile zatürre gibi ikincil enfeksiyonlar da incelenebilir.
Boğmaca Tedavisi Nasıl Yapılır?
Boğmaca tedavisinde temel hedef semptomların şiddetini hafifletmek ve hastalığın yayılmasını önlemektir. Erken evrede başlanan antibiyotik tedavisi semptomları hafifletmeye ve bulaşıcılığı azaltmaya yardımcı olabilir. Buna karşın antibiyotikler öksürük nöbetlerini engelleyemez. Bu nedenle boğmaca tedavisi genellikle destekleyici tedaviye dayanır. Boğmaca öksürüğü tedavisi için bol sıvı almak, dinlenmek ve öksürük nöbetlerini tetikleyecek uyaranlardan uzak durmak önemlidir.
Hastalığın tedavisi her zaman kolay olmayabilir. Özellikle bebeklerin tedavisinin bir sağlık kuruluşunda yürütülmesi gerekebilir. Bu nedenle tedaviden ziyade hastalığa yakalanmadan önlemek önemlidir. 1940’lı yıllardan bu yana pertussise karşı koruyuculuk sağladığını bilinen çeşitli aşılar vardır. Bununla birlikte aşı ile kazanılan bağışıklık yıllar içinde zayıflayabilir.
Ayrıca günümüzde tetanoz ve difteri gibi gebelik döneminde uygulanması önerilen aşılara boğmaca aşısı da dahil edilmektedir. Hamilelikte boğmaca aşısı gebeliğin 36. haftasına kadar tamamlanması planlanır. Gebelikte boğmaca aşısı uygulanması bebeğe herhangi bir zarar vermemekle birlikte bebeğin enfeksiyona karşı bağışıklık kazanmasını sağlayabilir. Bununla birlikte bebeklerde ve çocuklarda tam koruma için 2, 4 ve 6. aylarda bir doz, 15-18. aylarda bir doz ve 4-6 yaşlarında bir doz olmak üzere 5 doz aşı yapılması önerilir.
Sık Sorulan Sorular
Boğmaca En Çok Kimlerde Görülür?
Boğmaca her yaş grubunda görülmekle birlikte özellikle henüz bağışıklık sistemleri tam anlamıyla gelişmemiş bebekler ve küçük çocuklar daha yüksek risk altındadır. Ayrıca zaman içerisinde bakteriye karşı bağışıklığı azalmış yetişkinlerde de pertussis görülebilir.
Boğmaca Bulaşıcı Mıdır?
Boğmaca henüz soğuk algınlığına benzer semptomların görüldüğü ilk evreden itibaren oldukça bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. Özellikle aynı evde yaşayan aşısız kişiler arasında bulaş oranı %80-90’a kadar çıkabilir.
Boğmaca Aşısı Tam Koruma Sağlar Mı?
Boğmaca aşısı yüksek oranda koruma sağlasa da tam bağışıklık sağlamayabilir. Aşı özellikle ağır hastalık ve ölüm riskini önemli ölçüde azaltabilir. Bununla birlikte boğmaca bağışıklığı zamanla azalabilir. Bu nedenle doktorlar tarafından önerilen aralıklarla boğmaca aşı hatırlatma dozlarının uygulanmasında fayda vardır.
Boğmaca Öksürüğü Nasıl Ayırt Edilir?
Boğmaca öksürüğü tipik olarak peş peşe gelen, durdurulamayan öksürük nöbetleri ile karakterizedir. Her öksürük nöbetinin sonunda özellikle çocuklarda nefes alma çabasıyla birlikte ıslık sesini andıran tiz bir ses duyulabilir. Öksürük genellikle geceleri daha şiddetlidir. Ayrıca nöbetlerin ardından kusma, nefes darlığı, cilt renginde morarma gibi komplikasyonlar görülebilir.
Boğmaca Kaç Gün Sürer?
Soğuk algınlığı belirtilerine benzer belirtilerin görüldüğü hastalığın ilk evresi genellikle 1-2 hafta sürer. Öksürük nöbetlerinin görüldüğü 2. aşama ise ortalama 1-6 hafta sürer. Bununla birlikte bazı hastalarda öksürük nöbetleri 10 haftaya kadar devam edebilir. Öksürüğün şiddetinin azaldığı üçüncü evre yani kademeli iyileşme evresi de 6 haftaya kadar sürebilir. Bir başka ifadeyle boğmacanın tamamen iyileşmesi 3 ayı bulabilir. Hastalığın halk arasında “100 günlük hastalık” olarak anılmasının başlıca nedeni de budur.
Boğmaca Antibiyotikle Geçer Mi?
Boğmaca için bilinen tek tedavi yöntemi erken dönemde başlanılan antibiyotik tedavisidir. Ancak antibiyotikler semptomları hafifletmeye ve kişinin enfeksiyonu başkalarına bulaştırmasını önlemeye yardımcı olsa da öksürüğün tamamen geçmesini sağlayamaz.
Boğmaca Ölümcül Olabilir Mi?
Boğmaca bazı insanlarda hayatı tehdit edici komplikasyonlara neden olabilir. En yüksek risk grubunu 12 aylıktan küçük bebekler, özellikle de iki aydan küçük, henüz aşılanmamış olan bebekler oluşturur. Anneleri gebelikte aşı yaptırmamış olan bebeklerde bu risk daha yüksek olabilir. Bunun yanı sıra bağışıklık sistemi herhangi bir sebeple baskılanmış olan, şiddetli astımı bulunan veya herhangi bir kronik sağlık sorunu bulunan kişilerde de boğmaca zatürre, solunum yetmezliği, beyin hasarı gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Boğmaca Geçiren Tekrar Geçirir Mi?
Uzmanlara göre boğmacaya karşı bağışıklık 4-20 sene arasında değişir. Bu nedenle boğmaca geçiren birisinin tekrar geçirme riski vardır.
Boğmaca Yetişkinlerde Görülür Mü?
Aşı veya hastalık ile kazanılan bağışıklığın zamanla azalmasına bağlı boğmaca yetişkinlerde de görülebilir.
Boğmaca Olan Biriyle Temas Eden Ne Yapmalı?
Enfekte bir kişiyle temas edenlerin alanında uzman bir doktora danışarak koruyucu tedavi alması önemlidir. Temaslı kişilere genellikle profilaktik antibiyotik başlanabilir. Ek olarak temaslı kişilerin boğmaca semptomları gelişene kadar kalabalık ortamlardan uzak durması önemlidir.
Boğmaca erken dönemde teşhis edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Siz veya çocuğunuzda boğmaca belirtileri olduğunu düşünüyorsanız vakit kaybetmeden uzman doktorlarımızdan randevu alabilirsiniz. Sağlığınız için hemen adım atın!
