Akut Böbrek Yetmezliği Nedir?
Akut böbrek yetmezliği çeşitli sebeplerle böbreklerin fonksiyonlarının ani bir şekilde kaybolmasıdır. Akut böbrek yetmezliği günler hatta saatler içinde gelişebilir. Akut böbrek yetmezliği durumunda vücut sıvısı ani şekilde artabilir, vücutta atık maddeler ve elektrolitler birikebilir. Neticesinde son dönem böbrek yetmezliği, kalp hasarı gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Akut böbrek yetmezliği böbreklerin ani ve hızlı bir şekilde işlevini kaybetmesiyle ortaya çıkan, erken dönemde müdahale edilmezse hayati risk oluşturabilen ciddi bir sağlık sorunudur. Böbrekler vücutta pek çok metabolik faaliyette görev alır. Böbreklerin başlıca görevi vücuttan toksinleri ve fazla sıvıyı uzaklaştırmaktır. Bunların yanı sıra sıvı-elektrolit dengesinin korunması, kan basıncının düzenlenmesi, kırmızı kan hücresi üretiminin desteklenmesi ve kemik sağlığının korunması gibi konularda da böbrekler önemli rol oynar. Böbrekler ani ve hızlı bir şekilde fonksiyonlarını kaybederse akut böbrek yetmezliği olarak adlandırılan bir tablo ortaya çıkabilir. Buna bağlı vücutta toksin birikimi, sıvı-elektrolit dengesinde bozulma gibi ciddi sağlık sorunları gelişebilir. Akut böbrek yetmezliği herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. Çocuklarda akut böbrek yetmezliği erişkinlere kıyasla daha nadir görülse de özellikle yoğun bakım ünitelerinde yatan çocuklarda önemli bir sağlık sorunudur.
Saatler veya günler içinde gelişebilen akut böbrek yetmezliği bulguları özellikle hastanede tedavi gören hastalarda daha sık görülür. Böbrek yetmezliği durumunda akut kronik böbrek yetmezliği türlerinden hangisi olursa olsun hastalarda idrar üretimi azalabilir, kanda üre ve kreatinin gibi atık maddeler birikebilir ve elektrolit dengesi bozulabilir. Bu durum kalp ritminde düzensizliklere, sinir sistemi bozukluklarına ve genel sağlık durumunun hızla kötüleşmesine yol açabilir. Akut böbrek yetmezliği evreleri genellikle 3 aşamada incelenir. Evreler belirlenirken idrarda bir çeşit atık ürün olan kreatin miktarının artışı ve idrar miktarındaki azalma dikkate alınır. Buna göre akut böbrek yetmezliği evreleri şunlardır:
| Serum kreatin | |
| Evre I | 0,3 mg/dL veya daha fazla artış ya da bazal değerin 1,5-1,9 katı artış |
| Evre II | Bazal değerin 2-2,9 katı artış |
| Evre III | Bazal değerin 3 katı artış ya da 4 mg/dL daha fazla artış veya diyalize başlanması |
| İdrar çıkışı |
| 6-12 saat boyunca saatte 0,5 mL/kg’dan az |
| 12 saat veya daha fazla saatte 0,5 mL/kg’dan az |
| 24 saat veya daha fazla saatte 0,3 mL/kg’dan az ya da 12 saat veya daha fazla sürede idrar çıkışı olmaması |
Böbrek yetmezliği yani böbreklerden birinin veya her ikisinin birden işlevini yerine getiremez duruma gelmesi kendi içerisinde akut ve kronik böbrek yetmezliği olarak iki sınıfta incelenir. Akut böbrek yetmezliği ve kronik böbrek yetmezliği farkları hastalığın gelişme süresi ile alakalıdır. Akut böbrek yetmezliği birkaç saat veya gün içerisinde gelişirken kronik böbrek yetmezliği böbreklerdeki hasarın uzun süre devam etmesi sonucunda ortaya çıkar. Akut böbrek yetmezliği tanısı erken dönemde konulmaz ve gerekli tedavi uygulanmazsa kronik böbrek hastalığına neden olabilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?
Akut ve kronik böbrek yetmezliği arasındaki farklar semptomların ortaya çıkma hızında da kendisini gösterir. Kronik böbrek yetmezliği zaman içerisinde yavaş yavaş geliştiği için başlangıçta semptomlar genellikle belirsizdir. Oysa akut böbrek yetmezliği gelişen hastalarda semptomlar ani bir şekilde ortaya çıkabilir. Başlıca akut böbrek yetmezliği belirtileri şunlardır:
- Vücudun genelinde ödem (şişlik),
- Hareketlerde yavaşlama,
- Dışkıda kan,
- Yan ağrısı,
- Yorgunluk,
- Ağız kokusu,
- Ellerde titreme,
- Ufak darbelerde bile morarma,
- Eller, ayaklar başta olmak üzere vücutta his kaybı,
- Meydana gelen kanamaların durdurulamaması,
- Özellikle ileri yaş grubundaki kişilerde zihin bulanıklığı,
- İştahsızlık,
- Nöbet geçirme,
- Ağızda metalik bir tat hissi,
- Mide bulantısı ve kusma,
- Hipertansiyon (yüksek tansiyon).
Sayılan semptomlar erken dönemde kontrol altına alınamazsa hastalarda kalıcı böbrek hasarı, son evre karaciğer hastalığı gibi akut böbrek yetmezliği komplikasyonları ortaya çıkabilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Tanısı Nasıl Konulur?
Akut böbrek yetmezliği sebeplerine göre prerenal, renal ve postrenal olmak üzere 3 farklı kategoride incelenir. Prerenal akut böbrek yetmezliği akut böbrek hasarının en sık karşılaşılan nedenidir. Tüm vakaların yaklaşık %60’ını prerenal akut böbrek yetmezliği oluşturur. Prerenal akut böbrek yetmezliğinde hasarın nedeni böbrekler değildir. Başka bir sebeple böbreğe giden kan akışının azalması neticesinde prerenal akut böbrek hasarı gelişir. Bir diğer ifadeyle akut böbrek yetmezliği en sık nedeni böbreklere giden kan akışının kalp hastalığı, düşük kan hacmi gibi sebeplerle azalmasıdır.
Renal akut böbrek yetmezliği ise adından da anlaşılabileceği gibi böbreklerden kaynaklanan akut böbrek yetmezliğini ifade eder. Tüm akut böbrek yetmezliği vakalarının yaklaşık %35’ini renal böbrek hasarı oluşturur. Renal akut böbrek yetmezliğinin pek çok nedeni olmakla birlikte şiddetli böbrek hasarı veya kanama, böbrekleri etkileyen enfeksiyon hastalıkları, kullanılan bazı ilaçlar en sık karşılaşılan sebepler arasındadır.
Akut böbrek yetmezliğinin en nadir türü olan postrenal renal akut böbrek yetmezliği nedenleri ise daha çok böbrek taşı, böbrek veya mesane tümörleri, idrar yolu tıkanıklıkları gibi sebeplerle böbreğin idrar akışının bozulması ile ilgilidir. Özetle akut böbrek yetmezliği sebepleri şu şekilde sıralanabilir:
- Akut tübüler nekroz,
- Şiddetli dehidrasyon (sıvı kaybı),
- Zehirlenme,
- Kullanılan bazı ilaçlar,
- İdrar yolu tıkanıklıkları,
- Kanama,
- Septik şok,
- Uzun süren ameliyatlar,
- Ciddi yanıklar.
Ayrıca bazı çalışmalar akut böbrek yetmezliği hastalarının sayısında son yıllarda artış olduğunu, bunun nedeninin ise covid-19 enfeksiyonuna bağlı hastane yatışı olduğunu ileri sürmektedir. Buradan hareketle uzmanlar bazı enfeksiyon hastalıklarının da böbrek fonksiyonlarında bozulmaya neden olabileceğini ifade eder. Ayrıca vücudun bir enkazın veya kütlenin altında kalması, kaslardaki potasyum, fosfor gibi maddelerin kana karışması neticesinde gelişen crush sendromu akut böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Tanısı Nasıl Konulur?
Vücudunda genel sıvı tutulumu gözlenen hastalarda uzmanlar akut böbrek yetmezliğinden şüphelenerek bazı tetkikler yapmaya ihtiyaç duyabilir. Böbreklerin görevlerinin başında kanı filtreleyerek vücuttan üre ve kreatinin gibi atıkları uzaklaştırması gelir. Akut böbrek yetmezliği tanı kriterleri arasında serum kreatin düzeyi ve idrar çıkışı önemli yer tutar. Bu nedenle akut böbrek yetmezliği kreatinin ve üre seviyelerinin kandaki hızlı yükselişiyle teşhis edilebilir. Bunun yanı sıra uzmanlar hastadan 24 saat boyunca idrar biriktirmesini isteyebilir. Bunun neticesinde hastanın idrar çıkış miktarı değerlendirilebilir.
Ek olarak akut böbrek yetmezliği tanı yöntemleri arasında uzmanlar görüntüleme yöntemlerinden de sıklıkla faydalanır. Akut böbrek yetmezliğinin tanısında kullanılan görüntüleme yöntemlerinin başında ultrasonografi gelir. Bununla beraber bazı durumlarda doktorlar idrar yollarında tıkanıklık olup olmadığını incelemek amacıyla BT (bilgisayarlı tomografi), MR (manyetik rezonans görüntüleme) gibi görüntüleme yöntemlerini de kullanabilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Nefroloji uzmanları akut böbrek yetmezliği tedavisini planlarken öncelikle vücuttaki sıvı tutulumunu önlemeyi ve böbreklerin fonksiyonunu geri kazandırmayı amaçlar. İlk aşamada akut böbrek yetmezliğinin nedeni belirlenir, o nedene yönelik tedavi planı hazırlanır. Örneğin böbrek yetmezliğinin nedeni kullanılan bir ilaç ise acilen o ilacın kullanımı durdurulabilir veya başka bir ilaçla değiştirilebilir. Akut böbrek yetmezliği tedavisi çoğu zaman hastanede yatış gerektirebilir. Bu süre içerisinde böbrek fonksiyonları geri kazandırılana kadar vücuttaki bazı fonksiyonları düzene koymak için aşağıdaki tedaviler uygulanabilir:
- Sıvı dengesinin sağlanması: Akut böbrek yetmezliği nedeniyle kanda sıvı eksikliği veya fazlalığı görülebilir. Sıvı eksikliği halinde damar yoluyla sıvı takviyesi yapılır. Sıvı fazlalığı durumunda ise idrar söktürücü ilaçlar ile vücuttaki sıvının atılması sağlanabilir.
- Kan potasyum dengesinin sağlanması: Böbrekler potasyumu yeterince filtreleyemediğinde potasyum seviyeleri yükselir; kalpte ritim bozuklukları, kas güçsüzlüğü gibi semptomlar gelişebilir. Uzmanlar potasyum seviyelerinin normal aralığa gelmesi amacıyla bazı ilaçlar reçete edebilir.
- Kalsiyum takviyesi: Böbrekler kalsiyumu yeterince filtreleyemediğinde kandaki kalsiyum seviyeleri düşer. Kalsiyum seviyelerini normale döndürmek için damar yoluyla kalsiyum infüzyonları yapılabilir.
Sayılanların yanı sıra akut böbrek yetmezliği diyaliz de gerektirebilir. Eğer böbrekler atıkları yeterince temizleyemezse diyaliz bir makine aracılığıyla kanın temizlenmesini sağlar. Akut böbrek yetmezliği beslenme düzeninde de değişiklik yapılmasını gerektirir. Örnek bir akut böbrek yetmezliği diyeti şu şekilde olabilir:
- Elma, şeftali, havuç gibi potasyum oranı düşük yiyecekler,
- Tuzlu yiyeceklerin sınırlandırılması,
- Süt, yulaf ezmesi, kepekli tahıl gibi fosfor içeriği yüksek besinlerin tüketiminin sınırlandırılması.
Akut böbrek yetmezliği erken dönemde tedavi edilirse genellikle geçicidir. Böbrek fonksiyonlarının normale dönmesinin ardından hastalar, sağlıklı ve dengeli olmak koşuluyla, normal beslenme düzenlerine geri dönebilir.
Sık Sorulan Sorular
Akut Böbrek Yetmezliği Diyalize Girer mi?
Akut böbrek yetmezliğinde böbrek fonksiyonlarının ne kadar bozulduğuna bağlı olarak diyaliz uygulanabilir. Vücutta atık maddeler, fazla sıvı ve elektrolit dengesizlikleri ciddi boyutlara ulaştığında böbreklerin işlevini yeterince yerine getirememesi nedeniyle diyaliz gerekebilir.
Akut Böbrek Hasarı Nedir?
Akut böbrek hasarı enfeksiyon, travma, toksik maddeler veya bazı ilaçların yan etkileri gibi çeşitli nedenlerle böbreklerin ani ve beklenmedik şekilde atıkları temizleme ve sıvı dengesini sağlama fonksiyonunun bozulmasıdır.
Akut Diyaliz Ne Kadar Sürer?
Diyaliz seanslarının süresi hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Her bir diyaliz seansı ortalama 4 saat sürer. Uzmanlar böbrek fonksiyonları geri kazandırılana kadar haftada en fazla 3 seans olacak şekilde diyalizi planlayabilir.
Akut Böbrek Hasarının Risk Faktörleri Nelerdir?
Karaciğer hastalığı, böbrek hastalığı, diyabet, hipertansiyon, kalp hastalığı gibi mevcut sağlık sorunları, şiddetli enfeksiyon, hastane yatışını gerektiren ciddi sağlık sorunları, travma ve kullanılan bazı ilaçlar akut böbrek hasarı riskini artırabilir.
Akut Böbrek yetmezliği GFR değeri nedir?
Glomerüler filtrasyon hızı (GFR) testi böbrek hastalıklarının tanısında ve evrelemesinde kullanılan böbrek fonksiyon testlerinden bir tanesidir. GFR testi böbreklerde bulunan glomeruli olarak adlandırılan filtre görevi gören yapıların dakikada temizlediği kan miktarını ölçmeye yardımcı olur. Yüksek olan GFR değeri böbreklerin durumunun iyi olduğuna işaret ederken düşük GFR değeri böbrek fonksiyonlarının azaldığını gösterebilir. Buna karşın akut böbrek yetmezliği tanısında GFR testi tek başına yeterli değildir. Uzmanlar serum kreatinin seviyesi ve idrar çıkışını kontrol ederek kesin tanıyı koyabilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Düzelir mi?
Erken tanı ve uygun tedavi ile akut böbrek yetmezliği çoğu durumda geçicidir ancak böbreklerdeki hasar ilerler ve tedavi gecikirse hastalarda kronik böbrek hastalığı gelişebilir.
Kreatinin Seviyesi Ne Kadar Yüksek Olursa Diyalize Girilir?
Genellikle kreatinin değerinde bazal değerin 3 katı artış ya da 4 mg/dL daha fazla artış olursa diyaliz gündeme gelebilir. Bununla birlikte diyaliz kararı verirken uzmanlar hastanın genel sağlık durumu, idrar miktarı gibi durumları da dikkate alır. 24 saat veya daha fazla saatte 0,3 mL/kg’dan az ya da 12 saat veya daha fazla sürede idrar çıkışı olmaması durumunda da diyalize karar verilebilir.
Akut Böbrek Hasarının Komplikasyonları Nelerdir?
Akut böbrek hasarı vücutta sıvı dengesizliği, elektrolit bozuklukları, atık maddelerin birikmesi ve bunlara bağlı ortaya çıkan kalp ritmi bozuklukları, son evre karaciğer hastalığı gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Ne Kadar Sürede İyileşir?
İyileşme süresi böbrek fonksiyonlarındaki bozulmanın nedeni, şiddeti, evresi ve uygulanan tedaviye verilen yanıt gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Doktorlar tarafından planlanan tedaviye uyulduğu sürece akut böbrek yetmezliği kısa sürede iyileşebilir.
Akut Böbrek Yetmezliği Tehlikeli midir?
Akut böbrek yetmezliği erken dönemde tedaviye başlanmazsa kalıcı böbrek hasarına, yaşamı tehdit edici ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Akut böbrek yetmezliği belirtileri yaşıyorsanız zaman kaybetmeden Nefroloji Bölümü uzmanlarımıza başvurmanız hayati önem taşır.
Hisar Hospital Nefroloji Bölümü olarak erken tanı, ileri tetkik ve kişiye özel tedavi yöntemleriyle yanınızdayız.
Randevu almak için hemen bizimle iletişime geçebilirsiniz.
