Bipolar Bozukluk Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Bipolar bozukluk kişinin hayatında manik (aşırı enerjik ve coşkulu) ve depresif (umutsuz ve bitkin) dönemler arasındaki keskin iniş çıkışlar ile karakterize karmaşık bir ruh sağlığı problemidir. Dünya genelinde yaklaşık 40 milyon kişiyi etkileyen bu bozukluk kişinin hem zihinsel hem de fiziksel sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratır. Bipolar bozuklukta manik ve depresif dönemler haftalarca sürebilir. Bu durum kişinin iş yaşamı, sosyal yaşam gibi önemli alanlardaki işlevselliğini ciddi şekilde engelleyebilir. Genetik, çevresel ve biyolojik faktörlerin birlikte etkili olduğu düşünülen bu rahatsızlık genç yaşlarda başlayabilir ve yaşam boyu süren bir tedavi gerektirebilir.

Bipolar Bozukluk Nedir?

Manik depresif bozukluk, duygu-durum bozukluğu, iki kutuplu duygu-durum bozukluğu gibi farklı isimlerle de adlandırılan bipolar bozukluk hayatın bazı dönemlerinde depresyon, bazı dönemlerinde ise neşe, eğlence, uykusuzluk gibi manik durumların arttığı bir ruh sağlığı problemidir. Bir diğer ifadeyle bipolar bozukluk kişilerin ruh hallerinde ciddi dalgalanmalara neden olan, manik (yüksek enerjili ve coşkulu) ve depresif (umutsuz ve düşük enerjili) dönemler arasında geçişlerle karakterize kronik bir rahatsızlıktır. Bu bozukluğa sahip kişiler manik dönem olarak bilinen aşırı enerjik, coşkulu ve genellikle riskli davranışlar sergilediği yükselme dönemleri ile depresif dönem olarak bilinen yoğun üzüntü, umutsuzluk ve enerji kaybı yaşadığı düşüş dönemleri arasında gidip gelir. Bu nedenle hastaların çevresindeki insanlar bu kişilerin huylarının ve karakterlerinin böyle olduğunu düşünebilir ve yakınlarının hasta olduğunu anlamakta zorlanabilir.

Bozukluğun manik dönemi yüksek enerjinin, uykusuzluğun, neşenin ve coşkunun ön plana çıktığı bir dönemdir. Bu dönemde kişi kendini aşırı enerjik, mutlu ve üretken hisseder. Genellikle çok az uyku ile yetinilen bu dönemde kişinin düşünce ve konuşma hızı artabilir. Aynı zamanda bu dönemde kişi dikkat dağınıklığı yaşar ve plansız para harcama, ani kararlar verme gibi riskli davranışlar sergileyebilir. Bunların yanı sıra bu dönemde bazı hastaların gerçeklikle bağı kopabilir. Bu nedenle şiddetli vakaların zaman zaman bir sağlık kuruluşunda gözetim altında tutulması gerekebilir.

Depresif dönemde hastalar yoğun üzüntü, kendisini değersiz hissetme ve umutsuzluğa kapılma gibi duygular ile mücadele edebilir. Bu dönemde manik dönemin aksine hastalar oldukça düşük enerjilidir. Depresif dönemde kişiler günlük aktivitelerden zevk almaz, yoğun bir yorgunluk, suçluluk ve özgüven kaybı yaşar. Uykusuzluk ya da aşırı uyuma eğilimi, iştah değişiklikleri ve kişinin yaşamına son verme isteği de de bu dönemin belirgin özellikleri arasında sayılabilir. Bu nedenle hastalık zaman zaman bipolar yeme bozukluğu veya bipolar uyku bozukluğu gibi farklı şekillerde de tanımlanabilir.

Bu dönemler her hastada aynı şekilde seyretmeyebilir. Bu nedenle bipolar bozukluk türleri geçirilen dönemlere göre belirlenir. Örneğin bir veya daha fazla manik dönem geçirenler depresif dönem yaşayıp yaşamadıklarına bakılmaksızın bipolar I bozukluğuna sahip olarak değerlendirilir. Tam bir manik dönem yaşamasa da depresif dönemler yaşayan hastalar ise bipolar II hastası olarak ele alınır.

Bipolar Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

Manik ve depresif dönemlerde farklılık gösteren bipolar bozukluk belirtileri kişiden kişiye de değişebilir. Buna göre başlıca manik dönem belirtileri şunlardır:

• Kişi kendisini çok enerjik ve hareketli hissedebilir. Bu dönemde sürekli olarak yeni projelere veya fikirlere yönelebilir.
• Hastalarda aşırı neşe, mutluluk ve özgüven gözlenebilir.
• Bu dönemde hastalar çok az uyumalarına rağmen kendilerini dinç hisseder.
• Bu süreçte kişi hızlı düşünür, hızlı konuşur ve konudan konuya atlayabilir.
• Kişiler tehlikeli sporlara yönelme, gereksiz yere aşırı para harcama gibi ani kararlarla yüksek risk içeren aktivitelerde bulunabilir.
• Şiddetli vakalarda hastaların gerçekle bağlantısı kopabilir, halüsinasyonlar görülebilir

Sayılan belirtilerin yanı sıra bipolar iki uçlu bozukluk hastalarında depresif dönemde farklı belirtiler görülebilir. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• Kişi kendini uzun süreli üzüntü, derin bir hüzün ve umutsuzluk içinde bulabilir.
• Bu dönemde hastalar kendilerini aşırı yorgun hissedebilir ve günlük aktiviteler bile zorlayıcı hale gelebilir.
• Depresif dönemde kişi önceden keyif aldığı aktivitelerden zevk almamaya başlayabilir.
• Hastalarda uyuyamama veya aşırı uyuma eğilimi görülebilir.
• Düşünce yavaşlaması, konsantrasyon kaybı ve karar vermekte zorluk bu dönemin diğer semptomları arasındadır.
• Bu süreçte kişide aşırı yeme isteği veya iştahsızlık gibi durumlar görülebilir.
• Kişi kendisini değersiz ve suçlu hissedebilir. Bu durum intihar düşüncelerine yol açabilir.

Sayılan belirtiler kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle bipolar kişilik bozukluğu hastalarının erken dönemde tedaviye başlaması önemlidir.

Bipolar Bozukluk Nasıl Olur?

Bipolar bozukluğun ortaya çıkışında genetik, biyolojik ve çevresel pek çok faktörün etkisi vardır. Buna göre başlıca bipolar bozukluk nedenleri şu şekildedir:

• Genetik yatkınlık: Bazı araştırmalar ailesinde bipolar öyküsü olan kişilerde bipolar görülme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Buna karşın hastalığı açıklamak için kalıtım tek başına yeterli değildir.
• Beyin yapısı ve fonksiyonu: Araştırmalar bipolar bozukluğu olan kişilerin beyin yapısında ve nörotransmitter düzeylerinde belirgin farklılıklar olduğunu göstermektedir. Beynin bazı bölgelerindeki anormallikler ve kimyasal dengesizlikler bipolar belirtilerin ortaya çıkmasında rol oynayabilir.
• Çevresel ve psikolojik etkenler: Stres, yaşanan travmalar ve ani değişimler bipolar bozukluğunu tetikleyebilir. Örneğin, işten çıkarılma, sevilen birisinin kaybı ya da ilişkilerde yaşanan sorunlar gibi zorlu yaşam olayları genetik yatkınlıkla birleştiğinde hastalığın ilk dönemini başlatabilir ve belirtiler zamanla şiddetlenebilir. Bunun yanı sıra alkol gibi sağlığa zararlı alışkanlıklar da bipolara neden olabilir.

Bunların yanı sıra beyin travması gibi kazalar da bazı durumlarda bipolar bozukluğa neden olabilir. Sayılan faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşan bipolar bozuklukta doğru tedavi yöntemi ile semptomlar kontrol altına alınabilir.

Bipolar Bozukluk Tanısı Nasıl Konulur?

Bipolar bozukluk tanısı sırasında uzmanlar hastanın ruh hali dalgalanmalarını, davranış değişikliklerini, bunların sıklık ve şiddetini detaylı olarak inceler. Tanı koymada en önemli adımlardan biri kişinin yaşadığı manik ve depresif dönemlerin süresini, başladığı yaşı ve bu dönemleri tetikleyen olayları analiz etmektir. Bipolar bozukluk tanısında uzmanlar genellikle DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, Beşinci Baskı) kriterlerini kullanır. Bu kriterler bipolar bozukluğun türünü belirleme noktasında uzmanlara fikir verebilir. Örneğin, en az bir manik atak Bipolar I tanısını desteklerken hipo manik ve depresif dönemler Bipolar II tanısına işaret edebilir.

Tanı sürecinde aynı zamanda siklotimik bozukluk ve diğer belirlenmiş bipolar ve ilişkili bozukluklar gibi farklı bipolar alt türleri de göz önünde bulundurulur. Siklotimik bozukluk hafif şiddette hipo manik ve depresif belirtilerin çocuklarda ve ergenlerde 1 yıl, yetişkinlerde en az iki yıl sürdüğü bir bozukluktur. Bununla beraber siklotimik bozukluk tam anlamıyla manik veya depresif atak kriterlerini karşılamaz. Ek olarak bipolar 1, bipolar 2 ve siklotimik bozukluk tanı kriterlerini tam anlamıyla karşılamayan ancak anormal ruh hali değişiklikleri gözlenen kişilerde uzmanlar diğer belirtilen veya belirtilmeyen bipolar bozukluk ve ilişkili bozukluklar tanısı koyabilir.

Bunun yanı sıra bazı fiziksel sağlık sorunları da bipolar belirtilere benzer semptomlar gösterebildiği için uzmanlar diğer sağlık sorunlarını elemek için tiroit fonksiyonlarını ve vitamin seviyeleri gibi durumları incelemek için kan tetkiklerinden faydalanabilir. Tanı sürecinde ayrıca uzmanlar hastanın aile öyküsünü ve çevresel etkenleri de göz önünde bulundurur.

Bipolar Bozukluk Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bipolar bozukluğu ruh halinde ani ve aşırı değişikliklere yol açan, manik ve depresif dönemlerle seyreden kronik bir ruh sağlığı hastalığıdır. Bipolar bozukluk tedavisi sırasında uzmanların öncelikli amacı; bu değişiklikleri kontrol altına almak ve kişinin yaşam kalitesini artırmaktır. Erken tanı ve tedavi ile birçok kişide semptomlar kontrol altına alınabilir ve kişi denge içerisinde bir yaşam sürdürebilir.

Tedavi sürecinde uzmanlar genellikle duygudurum düzenleyici ilaçlar ve psikoterapi yöntemlerini bir arada kullanır. İlaçlar mani ve depresyon dönemlerinin sıklığını ve şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir. Bununla beraber ilaç kullanımı semptomları yönetme noktasında tek başına yeterli olmayabilir. Bu nedenle kişinin hastalığı hakkında bilinçlenmesine, duygularını yönetme becerisi geliştirmesine ve stresle başa çıkmasına yardımcı olan psikoterapi teknikleri de tedavi sürecinde önemli rol oynar.

Bu süreçte özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) kişinin olumsuz düşünce kalıplarını fark etmesini ve yerine sağlıklı düşünceler geliştirmesine yardımcı olabilir. Bunun yanı sıra sosyal ritim terapisi gibi yöntemler de uyku düzenini sağlayarak ruh hali dengesini olumlu yönde etkileyebilir.

Geleneksel tedavi yöntemlerinin yetersiz kaldığı bazı hastalarda uzmanlar elektroşok tedavisi veya transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS) gibi beyin uyarım terapileri uygulanabilir. Bu tedaviler özellikle ilaçlara yanıt vermeyen veya ağır semptomlar yaşayan kişilerde etkili olabilir.

Tedavinin başarısında hastanın yaşam tarzında değişiklikler yapmasının da önemli rolü vardır. Düzenli uyku, sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite gibi alışkanlıklar ruh halini dengede tutmaya yardımcı olabilir.

Sık Sorulan Sorular

Bipolar bozukluk yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Siz de sık ruh hali değişiklikleri yaşıyor veya belirtilerden bazılarını kendinizde fark ediyorsanız, vakit kaybetmeden uzman psikiyatristlerimizden randevu alarak gerekli kontrollerinizi yaptırabilirsiniz. Erken tanı ve tedavi ile semptomlar kontrol altına alınabilir.