Demans Nedir? Belirtileri, Türleri ve Tedavi Yöntemleri

Demans; zihinsel işlevlerin kademeli ve sürekli olarak gerilemesi ile karakterize, kişinin günlük yaşam içerisinde aktivitelerini gerçekleştirme yetisini önemli ölçüde etkileyen bir sendromdur. Çoğunlukla ileri yaş grubundaki bireyleri etkileyen demans çeşitli sebeplerle orta yaş grubundaki yetişkinleri de etkileyebilir. Günlük yaşamını zorlaştıracak düzeyde unutkanlık, algılama bozuklukları ve davranışsal değişikliklerle kendisini gösteren bu sendrom ilerleyici bir sağlık sorunudur. Bununla birlikte erken dönemde belirtilerin fark edilmesi ve uzman bir doktordan randevu alınarak gerekli kontrollerin yaptırılması semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.

Demans Nedir?

Demans; hafıza, düşünme, algılama, konuşma ve karar verme yetileri gibi bilişsel fonksiyonlarda ilerleyici gerilemenin yanı sıra davranışsal değişiklikler ile kendisini gösteren nörodejeneratif bir sendromdur. İsmini Latince aklını yitirmek anlamına gelen “demens” kelimesinden alan bu sendromun en karakteristik özelliği bilişsel fonksiyonlardaki bozulmanın ilerleyici olmasıdır. Halk arasında bunama olarak da adlandırılan bu sendrom bilişsel ve zihinsel fonksiyonlarda gerilemeye neden olabilen pek çok sebeple ortaya çıkabilir. Bu nedenle uzmanlar demansın kendisini tek başına bir hastalık olarak değerlendirmek yerine çeşitli sağlık sorunlarının neden olduğu bir sendrom olarak değerlendirir. Hem Türkiye’de hem de dünya genelinde nüfusun giderek yaşlanması ile birlikte her geçen gün demans hastalarının sayısında da artış gözlenmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün demans ile ilgili yayımladığı istatistiklerde 55 milyonu aşkın insanın bu sendrom ile yaşadığı ve önlem alınmazsa bu sayının daha da artabileceği görülmektedir.

Demans beyinde bulunan sinir hücrelerinin hasar görmesi neticesinde gelişen bir sendromdur. Beyinde etkilenen bölgeye göre demansın Lewy cisimcikli demans, frontotemporal demans gibi farklı türleri vardır. Demans ve Alzheimer farkı pek çok insan tarafından tam olarak anlaşılamamış olsa da Alzheimer hastalığı demansın türlerinden bir tanesidir. Demans vakalarının yaklaşık %60-70’ini oluşturduğu bilinen Alzheimer en sık rastlanan demans türüdür. Başlıca demans türleri aşağıdaki gibidir:

• Alzheimer hastalığı: Bunama denildiğinde halk arasında ilk akla gelen Alzheimer hastalığıdır. Bunun başlıca nedeni demans vakalarının büyük çoğunluğunu Alzheimer hastalarının oluşturmasıdır. Beyinde amiloid plaklarının ve tau isimli proteinlerin anormal birikimi neticesinde sinir hücreleri arasındaki iletişimin kopması neticesinde gelişen Alzheimer başlangıçta hafif hafıza bozuklukları ile kendisini gösterirken ilerleyen zamanlarda hastalar yakınlarını tanıma, daha önce sık gittikleri mekanları bulma gibi konularda sıkıntılar yaşayabilir.
• Vasküler demans: Vasküler demans; beyin damarlarında meydana gelen bir daralma veya tıkanma neticesinde beyne kan ve oksijen akışının azalması, buna bağlı nöronların hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar.
• Lewy cisimcikli demans: Beyinde Lewy cisimciği adı verilen proteinlerin birikmesi beyindeki sinir hücreleri olan nöronlar arasındaki iletişimin bozulmasına neden olur. Vakaların yaklaşık %5-10’unu oluşturan bu demans türü bazı durumlarda parkinson demans olarak da adlandırılabilir. Bunun en önemli nedeni Lewy cisimcikli demansın başlıca belirtileri arasında hareketlerde yavaşlama, kaslarda katılık, titreme gibi parkinsonizmin tipik semptomlarının bulunmasıdır.
• Frontotemporal demans: Beynin frontal (ön) veya temporal (yan) loblarındaki nöronların hasar görmesi neticesinde gelişen bu demans türü özellikle orta yaş grubunda görülen bunama belirtilerinin en sık karşılaşılan nedenidir.

Demans Nasıl Olur?

Demans doğal yaşlanma süreci başta olmak üzere genetik faktörler, sağlıksız yaşam tarzı alışkanlıkları gibi pek çok faktörün etkisiyle ortaya çıkabilir. Buna göre başlıca demans risk faktörleri şu şekildedir:

• Yaş: Yaşlanmanın doğal bir sonucu olmasa da yaş bunama için başlıca risk faktörlerinden bir tanesidir. 65 yaşın üzerindeki kişilerde bunama görülme riski daha yüksek olabilir.
• Genetik yatkınlık: Aile üyelerinde bunama öyküsü olan kişilerde bunama görülme riski daha yüksek olabilir.
• Down sendromu: Down sendromuna sahip kişiler orta yaşa geldiğinde demans gelişme riski sağlıklı kişilere göre daha yüksek olabilir.

Yukarıda sayılan faktörler demansın değiştirilemez nedenleri ve risk faktörleridir. Bununla birlikte demansın değiştirilebilir risk faktörleri de vardır. Bunlar şu şekildedir:

• Sağlıklı ve dengeli beslenme: Bazı vitamin ve mineral eksiklikleri bilişsel işlevlerde bozulmaya neden olabilir. Vitamin, mineral gibi besin ögeleri bakımından zengin sağlıklı ve dengeli bir beslenme planı bunama riskini azaltabilir. Bazı uzmanlar özellikle meyve, tam tahıllar, kuruyemişler ve tohumlar açısından zengin Akdeniz tarzı bir diyetin bilişsel işlevleri korumaya yardımcı olabileceğini göstermektedir.
• Aşırı alkol tüketimi: Aşırı alkol tüketimi beyin hücrelerinin zarar görmesine neden olabilir.
• Kardiyovasküler hastalıklarla ilişkili risk faktörleri: Obezite, diyabet gibi sağlık sorunları ile sigara kullanımı, hareketsiz yaşam tarzı alışkanlıkları gibi kardiyovasküler hastalık riskini artıran risk faktörleri aynı zamanda bilişsel fonksiyonları da olumsuz yönde etkileyebilir.
• İşitme kaybı ve görme kaybı: Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte bazı uzmanlar işitme kaybı ve görme kaybı gibi sağlık sorunları bulunan kişilerde demans görülme riskinin daha yüksek olduğunu ifade etmektedir.
• Vitamin eksiklikleri: Başta B12 ve B6 eksikliği olmak üzere çeşitli vitamin ve mineral eksiklikleri bilişsel işlevlerin bozulmasına neden olabilir.
• Kronik hastalıklar: Böbrek ve karaciğer yetmezliği gibi sağlık sorunları demans riskini artırabilir.
• Enfeksiyonlar: Menenjit ve HIV gibi enfeksiyon hastalıkları beyin dokusuna zarar vererek demansa neden olabilir.
• Baş travmaları: Çeşitli sebeplerle gerçekleşen kafa travmaları beyindeki sinir hücrelerinin zarar görmesine neden olabilir.
• Nörolojik hastalıklar: İnme ve Parkinson gibi nörolojik sağlık sorunları bunama riskini artırabilir.

Sayılanlara ilave olarak hava kirliliği gibi çevresel faktörler ile depresyon veya uyku apnesi gibi çeşitli sağlık sorunları da bunama riskini artırabilir.

Demans Belirtileri Nelerdir?

Demans başlangıcı belirtileri genellikle bilişsel işlevlerde hafif gerileme ile kendisini gösterir. Bu nedenle çoğu zaman demans başlangıcı hastalar ve hasta yakınları tarafından fark edilemeyebilir. Bununla birlikte bu sendrom ilerleyici olduğundan zamanla semptomların şiddeti artabilir, hatta kişi başkalarına bağımlı hale gelebilir. Başlıca demans belirtileri şunlardır:

• Hafıza zayıflığı: Hafıza zayıflığı bunama belirtileri denildiğinde ilk akla gelendir. Hastalar daha önce aşina oldukları mekanları, yüzleri hatırlamakta zorlanabilir.
• Dil ve iletişim zorlukları: Konuşurken kelimeleri bulmada, cümle kurmada zorlanma veya konuşurken duraklama gibi semptomlara hastalarda sık rastlanır.
• Düşünme ve karar verme yetisinde zayıflama: Kişi plan yapma, problem çözme ve karar verme gibi daha önce günlük hayatında kolayca halledebildiği günlük işleri yaparken zorlanabilir.
• Zaman ve mekan algısında bozulma: Demans hastalarında zaman ve mekan algısında bozulma sık karşılaşılan semptomlardan bir tanesidir.
• Günlük aktiviteleri gerçekleştirme zorluğu: İlerleyen evrelerde hastalar giyinme, yemek yeme, kişisel hijyen gibi temel ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelebilirler.

Demansın bilişsel belirtilerinin yanı sıra hastalarda depresyon, kaygı, sinirlilik, huzursuzluk ve saldırganlık gibi duygusal ve davranışsal değişiklikler de görülebilir.

Demans Tanısı Nasıl Konulur?

Demans birçok farklı sebepten kaynaklanabilen ve çeşitli belirtilerle kendini gösterebilen bir rahatsızlık olduğu için doğru tanının koyulabilmesi için ayrıntılı değerlendirmeler yapılması gerekir. Tanı sürecinin ilk aşamasında uzman doktor hastanın hangi belirtileri gösterdiği, bu belirtilerin ne kadar süredir devam ettiği ve zaman içinde nasıl bir seyir izlediği gibi hastalara ve hasta yakınlarına bazı sorular yöneltir. Ayrıca hastanın genel tıbbi geçmişi ve ailesinde demans vakalarının olup olmadığı da araştırılır. Demans tanısında kullanılan önemli yöntemlerden biri hastanın bilişsel yeteneklerini değerlendirmeye yardımcı olan nörokognitif testlerdir. Hafıza, dikkat, problem çözme, dil becerileri ve muhakeme yeteneği gibi zihinsel fonksiyonları test etmeye yarayan bu testler bilişsel bozukluğun derecesini ve hangi alanlarda kayıplar yaşandığını anlamaya yardımcı olabilir.

Bunların yanı sıra demans belirtilerine yol açabilecek vitamin eksiklikleri, tiroid sorunları veya enfeksiyon hastalıkları gibi başka sağlık sorunlarını dışlamak amacıyla uzmanlar çeşitli laboratuvar tetkiklerinden faydalanabilir. Bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi görüntüleme teknikleri de demans tanısında önemli bir rol oynar. Bu görüntüleme yöntemleri sayesinde uzmanlar beyinde tümör, inme veya sıvı birikimi gibi anormalliklerin olup olmadığını değerlendirebilir. Alzheimer hastalarının beyninde sık karşılaşılan protein birikimleri gibi beyindeki değişiklikleri inceleyebilmek için pozitron emisyon tomografisi (PET) taramaları yapılabilir. Ek olarak gerekli durumlarda uzmanlar psikiyatrik değerlendirme yöntemlerine de başvurabilir.

Demans Tedavisi Nasıl Yapılır?

Demans tedavisi sırasında uzmanlar çoğunlukla hastalığın semptomlarını yönetmeye ve hastanın yaşam kalitesini artırmaya yönelik bir tedavi süreci planlar.Tedavi süreçleri hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya ve semptomları hafifletmeye odaklanılır. İlaç yan etkileri, metabolik bozukluklar, beyin tümörleri veya kafa travması gibi sebeplerden kaynaklanan unutkanlığı çeşitli tedavi yöntemleri ile geri döndürülebilir. Alzheimer hastalığı ve vasküler demans gibi geri döndürülemeyen demans türlerinde ise uzmanlar tedavi sürecini planlarken semptomları hafifletmeyi ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmayı amaçlar. Bu süreçte çevresel düzenlemeler, hastanın günlük yaşamını kolaylaştıracak adımlar, fiziksel aktivite ve sosyal etkileşimler gibi destekleyici yöntemler önemlidir. Hastaların güvenliği için evde yapılan düzenlemeler ve bazı günlük rutinlerin yeniden oluşturulması hastalardaki kafa karışıklığını azaltmaya yardımcı olabilir. Egzersiz hem fiziksel hem de zihinsel işlevlerin korunmasına katkı sağlarken depresyon gibi ruhsal sorunları hafifletebilir.

Sık Sorulan Sorular

Bronşit hakkında daha fazla bilgi edinmek ve tedavi seçeneklerini keşfetmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sağlığınız bizim için önemli! Herhangi bir sorunuz varsa, randevu almak veya iletişime geçmek için sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Sağlığınızla ilgili en iyi çözümü bulmak için uzmanlarımızla görüşün.