Bronşit Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Bronşit, akciğerlere açılan hava yollarında iltihap oluşmasıdır. Akciğerlerde bronşçukları meydana getiren bronş tüpleri nefes alışverişinin önemli bir elemanıdır. Sigara, kimyasal maddeler, toksinler, duman vb. çevresel faktörler bronşlarda tahriş ve mukus üretimine sebebiyet verebilir. Tahriş olan bronş astarı şişerek daha fazla mukus üretmeye başlayabilir ve inflamasyon gelişebilir. Tipik semptomu rengi değişebilen balgam ve öksürük şeklindedir. Bronşit aniden başlayabilir ve kısa süreli olabilir. Bunun aksine yavaş seyrederek inatçı ve kronik bir profil gösterebilir. Genellikle diğer solunum yolu hastalıklarından etkilenebilir ve eş zamanlı ortaya çıkabilir. Evde bakım önerileri ve ilaç tedavisi ile akut form kontrol altına alınabilir ancak kronik form iyileşme göstermediğinden yalnızca semptomlara yönelik müdahaleler gerektirir.

Bronşit Nedir?

Bronşit trakea (soluk borusu) ve bronşların tamamen veya kısmi olarak iltihaplanmasıdır. Burundan solunan hava soluk borusundan geçerek bronşlara ulaşır. İkiye ayrılan bronşiyal tüplerden bronşçuklara dağılan hava akciğerlere dolar. Akciğerlerdeki kan damarlarında oksijen ve karbondioksit alışverişinden sonra aynı yollardan geçen hava dışarı atılır. Bronşiyal tüplerin normal iç yüzeyi mukoza zarı ile kaplıdır. Bu zar partiküller, mikroorganizmalar ve tahriş edici maddelere karşı bariyer görevi görür ve solunum yollarını korumaya yardımcıdır. Ancak çeşitli nedenlere bağlı olarak bronşlardaki mukoza tahriş olabilir, iltihaplanabilir ve aşırı mukus üretimi görülebilir. Bu nedenle en spesifik belirtileri arasında mukuslu öksürük ve göğüste tıkanıklık hissi yer alabilir.

Kimyasal, fiziksel veya enfeksiyöz faktörler bronşiyal tüplerde inflamasyona yol açabilir. İnflamasyon ve tahrişiyet akut veya kronik şekilde seyredebilir. Ani ve hızlı başlayan, kısa süreli inflamasyon akut bronşit olarak adlandırılır. Daha yavaş ve uzun süreli gelişen bronş inflamasyonu kronik formdur. Kronik bronşit mukozada uzun süreli iltihaplanma nedeniyle kalıcı hasara neden olabilir. Akut ve kronik bronşit tedavileri genellikle semptomlara yönelik yürütülebilir. Bununla birlikte bazı risk faktörlerinin ortadan kaldırılması ile iyileşme sağlanabilir (3).

Bronşit Belirtileri Nelerdir?

Akut ve kronik bronşit belirtileri genellikle benzer semptomlar gösterir ancak bunlar kişiden kişiye de değişebilir. Akut tip sıklıkla 3 haftadan az sürme eğilimindedir. Akut bronşit belirtileri arasında yaygın olarak şunlar yer alabilir:

• Kuru veya mukuslu öksürük,
• Bulanık veya berrak, sarı, yeşil veya kahverengi balgam,
• Boğaz ağrısı,
• Ateş ve titreme,
• Burun tıkanıklığı,
• Nefes darlığı,
• Hırıltı,
• Baş ağrısı,
• Göğüste ağrı veya sıkışma,
• Yorgunluk ve halsizlik.

Semptomlar bireylerde farklı şiddetlerde ortaya çıkabilir. Genellikle bu belirtiler bir hafta içinde kendiliğinden düzelirken öksürük birkaç hafta boyunca devam edebilir. Kronik tip 8 haftadan uzun süren inatçı öksürükle ilişkilendirilebilir. Bunun yanı sıra kronik bronşit belirtileri arasında:

• Kuru veya mukuslu öksürük,
• Hırıltı,
• Nefes darlığı,
• Taşikardi (Kalp çarpıntısı),
• Göğüste rahatsızlık hissi,
• Bitkinlik hissi bulunabilir.

Bazı durumlarda kronik bronşite ek olarak akut enfeksiyonlar görülebilir. Kişilerde yüksek ateş, kanlı öksürük, kötüleşen nefes darlığı, solgun cilt, mavimsi tırnak ve dudaklar, konsantre güçlüğü gibi ek semptomlar görüldüğünde mutlaka ilgili bir sağlık kuruluşu ile iletişime geçilmelidir. Bebeklerde bronşit belirtileri arasında ateş, nefes darlığı, huzursuzluk görülebilir (2, 4, 5, 6).

Bronşit Nasıl Olur?

Akut ve kronik bronşit farklı risk faktörlerinden tetiklenebilir. Fiziksel ve kimyasal maddeler, biyolojik ajanlar vb. tahrişiyete neden olabilen unsurlar mukoza iltihaplanmasına yol açabilir. Akut bronşit vakaları genellikle virüslerden kaynaklanabilir. İnfluenza (grip), soğuk algınlığı, RSV veya COVID-19 gibi birçok farklı virüs tipi akut tip geliştirebilir. Üst solunum yolunu etkileyen bu virüsler bulaşıcıdır ve bronş mukozasında iltihaplanmaya neden olabilir. Enfekte olan bireylerin konuşma, hapşırma veya öksürmesi esnasında havaya damlacıklar yayılır. Havada yayılan ve asılı kalabilen damlacıklar solunduğunda virüsler solunum yoluna girebilir. Bunun yanı sıra enfekte olmuş eşyalara dokunduktan sonra ellerin ağız, göz ve buruna götürülmesi ile mikroorganizma bulaşı gerçekleşebilir. Bununla birlikte Streptococcus gibi bakteriler de akut bronşit gelişimine katkıda bulunabilen mikroorganizmalardır.

Kronik bronşit tablosunun en sık nedeni sigara tüketimi ve dumanına maruz kalmaktır. Bu nedenle KOAH, astım, kistik fibrozis ve amfizem vb. sağlık sorunları ile paralel olarak ortaya çıkabilir. Uzun süreli form ayrıca hava kirliliği, belirli toz partikülleri, duman veya kimyasal gazlara maruz kalma sonucunda gelişim gösterebilir. Risk faktörlerine uzun süren maruziyet sonucu bronşiyal tüplerde kalıcı inflamasyon başlayabilir. Kronik tipte mukozanın kalınlaşması hava yollarının daralmasına ve aşırı mukus üretimini tetikleyebilir. Mukozanın tekrarlayan tahrişi sonucu oluşan bu hasar bakteriyel çoğalmayı teşvik edebilir. Bu durum tekrarlayan bronşiti meydana getirebilir (2, 3, 7).

Bronşit Tanısı Nasıl Konulur?

Bronşit tanısı için kullanılan spesifik bir test yoktur. Bu nedenle birden fazla tanı yöntemi uygulanabilir ve diğer solunum yolu hastalıkları dışlanabilir. Özellikle grip, astım, KOAH ve zatürre bronşit belirtileri ile benzer profil gösterebilir ve kesin tanının konulması önemlidir. Tanı sırasında aile öyküsü, tıbbi geçmiş, ilaç kullanımı, iş ve çevre koşullarının değerlendirilmesi gerekebilir. Semptomların varlığı ve şiddetinin değerlendirilmesi amacıyla fizik muayeneye ihtiyaç duyulabilir. Fizik muayenede akciğerlerin ve nefes alışverişinin dinleyebilmek amacıyla steteskoptan yardım alınır. Kanda veya solunum yolunda inflamasyon olup olmadığı, akciğerleri etkileyen diğer sağlık sorunlarının varlığının anlaşılabilmesi için diğer tanı yöntemleri tercih edilebilir. Bu tanı yöntemleri şunlar olabilir:

• Sürüntü örneği: Grip, COVID-19 vb. solunum yolu hastalıkları ve mikroorganizmaların tespiti için burun veya boğazdan yumuşak uçlu çubuk yardımıyla sürüntü örneği alınabilir.
• Balgam testleri: Kişilerden öksürük yoluyla alınan balgam örnekleri virüs, bakteri gibi patojenler açısından incelenebilir. Balgam ayrıca alerjik bronşit için de test edilebilir.
• Kan testleri: Genel sağlık durumu ve vücutta enfeksiyon olup olmadığının göstergesi olarak kan örnekleri alınabilir.
• Göğüs röntgeni: Öksürüğe yol açabilen diğer hastalıkların teşhisi için göğüs röntgeni önerilebilir. Özellikle sigara kullanımı ile ilişkili ciddi sağlık sorunları bu yöntemle elenebilir.
• Akciğer fonksiyon testi: Sıklıkla kronik bronşit ve amfizemin tanısında tercih edilebilir. Akciğerlerin hava tutabilme ve çıkarabilme kapasitesi spirometre adı verilen cihaz ile ölçülebilir.

Ailede kalıtsal hastalıklar ve solunum yolu hastalıkları geçmişi bulunan bireyler doktoru bilgilendirmelidir (8, 9).

Bronşit Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bronşit tedavisi semptomların kontrol altına alınması ve altta yatan diğer nedenlerin tedavi edilmesine yöneliktir. Özellikle virüslerden kaynaklanan vakalar antibiyotik vb. ilaçlarla tedavi edilemez. Bunun yerine iyileşme sürecini hızlandırmaya yardımcı ve belirtilerin hafifletilmesini destekleyen tedavi yöntemleri tercih edilebilir. Genel olarak bronşit tedavisi için başvurulan seçenekler şunlardır:

• Antiviral ilaçlar: Virüslerin yol açtığı inflamasyon durumunda belirtilerin hafifletilmesi amacıyla reçete edilebilen ilaçlardır.
• Antibiyotikler: Bakterilerden kaynaklanan vakalarda enfeksiyonun giderilmesinde tercih edilen ilaçlardır. Bu tür ilaçlar virüslerin neden olduğu bronşit için reçete edilmez.
• Antienflamatuar ilaçlar: İltihaplanmanın azaltılması amacıyla kortikosteroid ve diğer ilaçlar önerilebilir.
• Bronkodilatörler: Şiddetli semptomlara sahip kişilere hava yolunun açılmasına yardımcı ilaçlar reçete edilebilir.
• Antitusif ilaçlar: İnatçı öksürüğün hafifletilmesi veya iyileştirilmesi amacıyla reçeteli veya reçetesiz olarak kullanılabilen ilaçlardır.
• Astım-KOAH tedavisi: KOAH, astım vb. sağlık sorunları ile birlikte kronik bronşit gelişim gösterebildiğinden ek ilaçlar ve solunum tedavileri tercih edilebilir.

Çocuklarda bronşit tedavisi ateş, öksürük, baş ağrısı ve nefes darlığına yönelik ilaçları içerebilir. Bununla birlikte buharlı nemlendiriciler, ılık ve bol sıvı tüketimi, bal kullanımı vb. evde bakım önerileri mevcuttur ancak 1 yaş bebeklerde bronşit tedavisi için bal tüketiminden kaçınılmalıdır. Bebeklerde bronşit tedavisi bazı reçeteli ilaçları ve inhaler içerebilir (8, 10).

Sık Sorulan Sorular