Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu
(Hasta ve Hasta Yakınları İçin)
- Evde Yaşam ve Dikkat Etmeniz Gerekenler
- Günlük Hayatta Bakım ve Aktivite
- Günlük Temizlik
- Günlük Egzersiz
- Sosyal Yaşam
- Cinsel Yaşam
- Beslenme ve Besinlerin Temizliği
- Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler
- Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar
Değerli Hastamız,
Bu kitapçık, kök hücre nakli sonrasında evde sağlığınızı korumaya devam etmeniz için siz ve bakımınıza destek olacak yakınlarınıza yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Unutmayın, bu kitapçıkta yer alan kuralları uygulamanız ilaçlarınız kadar önemlidir. Aklınıza takılanlar konusunda hekim ve hemşirenize soru sormaktan çekinmeyin.
Evde Yaşam ve Dikkat Etmeniz Gerekenler
Nakil öncesi ve sonrasında kullandığınız ilaçlar vücudunuzun savunma sistemini zayıflatır. Bunu önlemek amacıyla hastane ortamındaki odanız sizi her türlü enfeksiyondan koruyacak şekilde hazırlanmıştır. Nakil sonrası süreci de sağlıkla geçirebilmeniz için hastane koşullarına benzer bir ortamı evde de sağlamanız gerekecektir. Bu durum sizi endişelendirebilir. Ancak bu kitapçıkta yer alan öneriler evde güvenli bir ev ortamı oluşturarak sürdürmenize ve daha hızlı iyileşmenize yardımcı olacaktır.
Nakil doktorunuz onay verinceye kadar ev temizliğini kendiniz yapmamalısınız. Odanızın temizliği siz odadan çıktıktan sonra yapılmalıdır.
Hasta eve gelmeden önce mümkünse ona özel ve çok az eşya içeren bir oda hazırlayın.
Mantar ve bakteri üreme riskini engellemek için odanın duvarlarını boyatın. Oda yeni boyanmış bir odaysa duvarları silin.
Oturduğunuz bölgede hayvan barınakları varsa, hastanın yatacağı odayı, barınakların görünmediği evin en uzak bölümüne taşıyın.
Hasta odasındaki perdele ve diğer örtüleri iki hafta arayla yıkayın.
Hastaya özel bir yastık, havlu, giyecek ve nevresim takımları hazırlayın ve bunları ilk kullanımdan önce mutlaka yıkayın ve ütüleyin.
Hastanın enfeksiyondan korunmasını sağlamak için yatak takımlarını en az haftada iki kez değiştirin. Yastık ve yorganların yün, pamuk değil; yıkanabilir elyaf ve benzeri ürünlerden seçin.
Giysileri sıcak su ile çamaşır makinesinde yıkayarak iyice kurutun ve kullanım öncesi mutlaka ütüleyin. Yeni satın alınan giysiler kullanılmadan önce yıkanmalıdır.
Bütün evin tavan, kalorifer petekleri, döşemeler ve pencerelerini iyice temizleyin. Yer döşemelerinin toz tutmayan, silinebilir özellikte olmasına dikkat edin.
Toz tutmaya müsait halı ve benzeri örtüler kullanmayın. Kaldırmanızın mümkün olmadığı halı ve koltukların üzerine toz tutmayan ve yıkanabilir örtülerle kapatın.
Ortamda küf ve mantar oluşturacak ıslak veya nemli yerler olmaması gerekir.
Ev temizliğinde kağıt torbalı elektrikli süpürgeler ya da el çalı süpürgeleri yerine özel hepa filtreli veya su hazneli elektrikli süpürgeleri kullanın.
Banyo, banyo küveti, duş, lavabo ve klozetteki küflü alanları kontrol ederek iyice temizleyin.
Evde birden fazla tuvalet ve banyo varsa birini sadece hastanın kullanımına ayırın.
Lavabo, küvet, duş ve klozetin temizliğinde mutlaka çamaşır suyu kullanın ve her kullanımdan sonra klozeti çamaşır suyu ile yıkayın.
Kapı kolları ve elektrik düğmelerini çamaşır suyu ile günlük temizleyin. Temizliği lateks eldivenle yapın ve ıslak olduğu dönemde elektrik düğmesini açma-kapama için kullanmayın.
Hastanın bulunduğu ortamda ahşap kesme, çivi çakma ve bunun gibi toz çıkaran işlemler yapmayın. Mutfak temizliğini sık aralıklarla yapın; bulaşıkları yüksek ısıda yıkayın, iyice durulayarak kurulayın.
Nakil sonrası evde, akvaryum da dahil olmak üzere hiçbir hayvan cinsi bulundurulmamalıdır. Ev hayvanları hasta sağlığı için problem yaratabilir. Ev hayvanlarınızın varsa taburculuk öncesi nakil ekibiyle paylaşın.
Her türlü canlı ya da yapay saksı çiçeği ve bitkiyi hasta odasından uzaklaştırın.
Evin ısıtılmasında elektrikli soba veya kalorifer tercih edin; soba ve klima enfeksiyona yol açabileceği için kullanılmamalıdır. (bu şartlar sağlanamıyor ve sobalı bir evde yaşıyorsanız, sobanın yakıldığı ilk 30 dakika başka bir odada istirahat etmeniz, sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur)
Günlük Hayatta Bakım ve Aktivite
Günlük Temizlik
Ellerinizi her yemekten ve tuvaletten önce ve sonra yıkamak sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur.
Size özel sabun ve havlu kullanın.
Vücut temizliğinizi yumuşak bir sabun kullanılarak günlük banyo ve duş şeklinde yapın. Ancak trombosit sayınız düşükse oturarak ılık duş şeklinde keselenmeden banyo yapabilirsiniz.
Aşırı sıcak suyla yapılan banyodan kaçının.
Banyo sonrası iyice kurulanın ve vücudunuzda nemli bölge bırakmayın.
Koltuk altı ve kasık bölgenizin temizliğine özen gösterin.
Cildi kurutabilen deodorantlı sabunları ve alkol içeren losyonları kullanmayın. Cildiniz kuruysa, banyodan sonra bebe yağı ve nemlendirici kullanın.
Tırnaklarınızı banyodan sonra düz ve etlere zarar vermeden kesin. Tırnak kesiminden sonra ellerinizi tekrar yıkayın. Bu uygulama şekli yaralanmaları engelleyerek sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur.
Diş ve diş etlerinizi yumuşak bir diş fırçası ve florlu diş macunuyla günde en az iki kez diş etlerine zarar vermeden fırçalayın. Trombositleri 50 binin altında olan hastalarda kanama oluyorsa her yemekten sonra temiz su ve antiseptik gargara solüsyonu veya bikarbonatlı su ile ağız iyice çalkalanmalıdır. Trombosit sayısının düşük olduğu durumlarda diş fırçalamak sakıncalı olabileceğinden taburculuk öncesi danışılmalıdır.
Takma diş kullanıyorsanız mutlaka temiz tutun. Diş hekimleri takma dişlerin her gün uygun bir temizleyicinin içinde yarım saat bekletildikten sonra suyla en az beş dakika iyice yıkanmasını önerirler.
Tıraş için jilet yerine elektronik tıraş aletleri kullanarak cildinizdeki açık yaralanmaları ve kanamaları engelleyebilirsiniz.
Size özel ve cilde temas eden bölümleri her kullanımda temizlenebilen makyaj malzemeleri kullanın. Gözler enfeksiyona açık ve daha hassas olduğu için göz makyajından uzak durun.
Güneş ışınları cildinizde ciddi hasarlara yol açacağı için cildinize yüksek koruma faktörlü (en az 30-40 faktör) güneş kremleri sürün, tüm vücudunuzu kapatacak kıyafetler giyin, şapka ve güneş gözlüğü kullanın.
Günlük egzersiz
Düzenli egzersiz iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Egzersiz yaparak kas gücünüzü ve hareketini yeniden kazanmak yalnızca fiziksel değil duygusal olarak da kendinizi iyi hissetmenizi sağlar. Taburcu olduktan sonra aktivite veya egzersiz için dayanma gücünüzün azaldığını hissedeceksiniz. Başlangıçta enerji düzeyiniz düşük ve kendinizi yeterince iyi hissetmediğiniz için günlük rutin egzersizler zor olabilir. Gün içerisinde dinlenme ve egzersiz dönemlerinin her ikisini birlikte planlamanız yardımcı olabilir. Özellikle naklin ilk aylarında aşırı yorucu olmayan egzersizler tercih edilmelidir.
Trombositleriniz 10 binin altında ise egzersiziniz kıyafetinizi giyip-çıkarma ve tuvalete gitme ile sınırlıdır. Trombositleriniz 20 binin üzerine çıktığında ise en iyi ve kolay egzersiz yürümedir. Hastaneden ayrılmadan önce, oda içinde yürüyerek egzersiz programına başlayabilirsiniz. Egzersiz zamanlamasına 3-5 dakika ile başlayın ve zamanla 20-30 dakikaya çıkarın. Bundan sonra ise günlük egzersize 20-30 dakika devam edebilirsiniz. Trombositleriniz 50 binin üzerine çıktığında nakil ekibinin onayını alarak daha güç egzersizler yapabilirsiniz.
Nakil ekibinin onayını almadan sizi yoracak egzersizler ve güç denemeyiniz.
Sosyal Yaşam
Kişilerle sarılma, öpüşme ve el sıkışma gibi yakın temastan kaçının.
Alışveriş merkezi, kafeterya, toplu taşıma araçları gibi kalabalık ortamlardan uzak durun; mutlaka bulunmanız gereken bir durum varsa N95 maske kullanın.
Araç içerisinde klima açmayın.
Üst solunum yolu enfeksiyonu olan kişilerle aynı ortamda bulunmayın.
Çocukları kucağınıza almamanız ve öpmemeniz gerekir.
Sağlıklı kişiler temizlik kurallarına uyarak ziyaretinize gelebilirler ancak ziyaretçi sayısı 1-2 kişiyi aşmamalı ve aranızda en az 1 metre mesafe olmalıdır.
Nakilden sonra 6 ay boyunca canlı aşı yaptırmayın. Ev içerisindeki bireylerin de suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak gibi canlı aşıları yaptırmaması; yaptırmış olanların da en az 3 hafta uzak durması gerekir.
Deniz, göl, gölet, havuz gibi enfeksiyon kapma olasılığı olan yerlerden en az 1 yıl ve sonrasında nakil ekibi onaylayana kadar uzak durun.
Akciğer hasarına neden olmasından dolayı sigara içilen ortamlardan uzak durun ve kesinlikle sigara kullanmayın.
Nakil sonrası alkol alımı ilk 6 ay kesinlikle sakıncalıdır. Ayrıca 6 ay sonunda da ilaç kullanımı devam ediyorsa alkolden uzak durun.
Cinsel Yaşam
Hastalık ve tedavi süreci; vücut direncinizi düşürdüğü için cinsel hayatınızı da olumsuz yönde etkileyebilir. Nakilin ilk 4 ayında mümkünse cinsel ilişkiden uzak durun.
Cinsel ilişki öncesi sıhhi kurallara kesinlikle uyun ve korunma yöntemi olarak prezervatif kullanın.
Eğer trombositleriniz 50.000/mm3’ün altında ise özellikle kadınlarda kanama riskini artırabileceği için bu dönemde cinsel ilişkiden kaçının.
Eğer hamilelik düşünüyorsanız mutlaka hekiminizle görüşün.
Beslenme ve Besinlerin Temizliği
Besinler savunma sistemi baskılanmış kişileri etkileyerek enfeksiyona neden olabilir. Özellikle acı, ekşi ve asitli besinler midenizdeki asit oranını artırabilir. Tedaviniz süresince beslenmenizde dikkat etmeniz gerekenler aşağıda yer almaktadır.
Buzdolabınızı temizleyin ve sıcaklığını yaz ve kış konumuna göre ayarlayın.
Yiyeceklerinizi hazırlayan kişiler mutlaka hazırlamadan önce ve sonra ellerini yıkamalıdır.Yemek pişirmede ve yemede kullanılan tabak, çatal, kaşık, bardak, tencere gibi araç ve gereçleri bulaşık makinesinde en yüksek ısıda yıkayın. Bulaşık makineniz yoksa yıkadıktan sonra iyice durulayın.
Midenizi yormamak için az ve sık aralıklarla besleniniz.
İyi pişmiş ve bakteri üremesini engellemek için bekletilmemiş taze yemekler yiyin.
Bol su ile yıkanmış sağlam ve kalın kabuklu meyveler ve sebzeleri kalınca soyarak bekletmeden tüketin (Gıdalarınızı içerisine 1 ölçek sirke ya da 1 ölçek limon suyu eklenmiş 9 ölçek suda yarım saat bekleterek yıkayın).
Katı ve iyi pişirilmiş yumurta ve yumurtalı gıdaları tüketin; pişmemiş ve az pişmiş yumurta içeren gıdalardan uzak durun.
Yeşillik ve çilek gibi soyulmadan tüketilen meyve ve sebzeleri yemeyin.
Lokanta ve açık yerlerde satılan yiyecek ve içeceklerden kaçının.
Baharatlı ve acı besinler aldığınız ilaçlardan dolayı hassas olan ağız, boğaz, mide ve bağırsak sisteminize zarar verebilir; yemeklerin üzerine eklenen çiğ baharatlar ise mantar enfeksiyonu riski oluşturacağından tüketmeyin.
Yemek pişirmek için çelik, cam ve ürünler, yemek yemek için cam ve porselen ürünleri tercih edin. Toprak kaplar kullanmayın.
Yemekler ağzı kapaklı düdüklü tencere gibi kaplarda, kapağı kapalı olacak şekilde veya fırınlama yöntemiyle pişirin.
Kızartma yağını bir defalık kullanın ve kızartılarak yapılan yiyecekleri çok sık tüketmeyin.
Odun ve kömür ateşinde pişmiş gıdalardan uzak durun.
Pastörize ve tek kullanımlık süt, yoğurt, peynir, tereyağı, bal, reçel gibi besinleri açıldığında hemen tüketin.
Besinleri çok sıcak ve çok soğuk olarak tüketmeyin. Sıcak ve soğuk besinlerin arka arkaya alınması ağız ve boğazda hassasiyeti artırır.
Çayı, poşet çay olarak kaynatarak demleyin ve çok koyu çay içmeyin.
Günlük su tüketiminiz 2-3 litre olmalıdır. Tek kullanımlık, açıldığında bitirilebilecek en fazla 500 mililitrelik şişe su kullanın.
Turşu, peynir, salamura yaprak gibi ürünler tüketmeyin.
Kola ve benzeri asitli gıdalardan kaçının.
Kabuklu kuruyemişler ağız içinde tahrişe yol açabileceği için yememeyi tercih edin.
Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler
Graft Versus Host Hastalığı (GVHH)
Akraba veya akraba dışı vericilerden yapılan allojenik kök hücre naklinde görülür. Otolog nakilde görülmez. Doku uyumlu vericiden hücre toplanarak yapılan nakillerde, nakil sonrası GVHH önemli bir yan etkidir. Vücudunuzun savunma sistemi, vericinin hücrelerini yabancı olarak görür ve hücreler arası etkileşime bağlı olarak ortaya Graft Versus Host Hastalığı çıkar. GVHH nakil olduktan sonraki ilk 100 gün içerisinde gelişmişse akut GVHH, 100 gün sonra gelişmişse kronik GVHH olarak adlandırılır.
Akut GVHH Belirtileri
El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döküntü, karaciğer değerlerinin yükselmesi, tüm vücutta deride görülen sarılık, yorgunluk, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, yeşil renkli ve sulu ishal
Kronik GVHH Belirtileri
El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döküntü, ağız kuruluğu, ağız içinde yara, yutkunmada güçlük, gözde kuruluk ya da yaşlanma hissi, kilo kaybı, tırnaklarda ve diş etlerinde çekilme…
Eğer bu belirtilerden herhangi birini yaşarsanız hemen nakil ünitesine başvurunuz.
Enfeksiyon
Vücuda giren yabancı mikroplarla beyaz kan hücreleri ve diğer savunma görevi taşıyan hücreler savaşır ve birlikte mikropları yok ederler. Nakilden sonra ise verilen ilaçların ve ışının etkisiyle savaşamaz hale gelebilirler. Nakilden sonra bir süre doğal savunmanız bozulduğundan mikrop kapmanız kolaylaşır. Bundan da öncelikle deriniz, ağzı ve dudaklarınız etkilenir. Enfeksiyonlara virüsler, bakteriler ve mantarlar neden olur. Nakil ekibi; virüs, bakteri ve mantarlara karşı kullanılacak ilaçlar ve nasıl önlem almanız gerektiği konusunda sizi bilgilendirecektir.
Enfeksiyondan korunma
Ellerinizi sık sık yıkayın ve ziyaretçilerinizden de ellerini yıkamalarını rica edin
Kalabalık ortamlara girmeyin
Grip ya da başka enfeksiyonu olan kişilerden uzak durun
Aşı yapılmış çocuklardan 6 ay uzak kalın
Evde hayvan beslemeyin
Kaplıca, göl, havuz, deniz gibi yerlere girmeyin
Beyaz kan hücreleriniz yükselene kadar taze sebze ve meyve yemeyin
Kan Değerlerinin Düşmesi
Nakil sonrası 2-4 haftaya kadar kan değerleriniz yükselmeyebilir. Kan değerleri düşükken enfeksiyon riskiniz artar. Taburcu olduktan sonra da kan değerleriniz düşebilir.
Beyaz Kan Hücrelerinin Düşüklüğü: Kanın beyaz hücre kısmı azaldığında vücut savaşamaz hale gelir ve böylece değişik enfeksiyonlar oluşabilir.
Beyaz Kan Hücrelerinin Düşüklüğü ile Ortaya Çıkan Sorunlar ve Öneriler
Ağız ve Diş Sorunları: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ağız içinde değişiklikler meydana gelir. Bunlar ağızda ve dudaklarda kuruluk, ağız ülseri, beyazlama, diş eti çekilmesi ve çürüklerdir. Bu dönemde iyi bir ağız bakımı yapmak ağızda oluşabilecek mantar ve diğer enfeksiyonları önler. Önceleri ağız bakımınızı sodyum bikarbonatla daha sonra ise nakil ekibinin uygun gördüğü zamanda (trombositlerinizin 50 bin ve üzeri olduğu dönem) yumuşak bir dış fırçası kullanarak en az 3 kez fırçalayın. Her gün ayna karşısında ağız içinizi renk değişikliği, beyaz plaklar, diş eti çekilmesi ve diş çürükleri açısından kontrol edin. Bu uyarılara dikkat ettiğinizde hem ağzınızdaki sorunların iyileştiğini hem de enfeksiyonlardan korunabildiğinizi fark edeceksiniz. Yapılacak diş çekimi gibi herhangi bir girişimde mutlaka nakil ekibini önceden bilgilendirin.
Deri Sorunları ve Bakımı: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ortak sorunlardan biri de deride görülen kuruluk, renk değişikliği ve kararmadır. Deride kızarıklık, döküntü, çatlak, yara ve yaradan akıntı gelmesi ise enfeksiyon olduğunu gösterir. Deriniz ışın tedavisi ve güneşe bağlı çok hassaslaştığından kolayca yanıklar meydana gelebilir. Kısa süreli de olsa güneşe çıktığınızda önlem olarak en az 20 faktör korumalı kremler kullanmanız, uzun kollu giysiler giymeniz ve şapka takmanız yanıkların oluşmasını önler. Dikkat etmediğinizde cildinizde renk değişiklikleri oluşabilir.
Nemlendirici olarak kokusuz hipoalerjenik kremler ve vazelini vücut bakımı için kullanabilirsiniz. Nakil ekibiniz cilt yapınıza uygun kullanabileceğiniz nemlendiriciler konusunda sizi bilgilendirecektir.
Makyaj yaparken daha önce kullanmadığınız ve size ait yeni aldığınız hipoalerjenik makyaj malzemeleri kullanın. Kullandığınız makyaj malzemelerini kimseyle paylaşmayın. Rimel kirpikte kalarak enfeksiyona neden olabileceği ve gözyaşını etkileyebileceği için önerilmez.
Alkol içeren parfüm, koku veya losyonlar cildinizde tahrişe neden olabileceği için kesinlikle kullanmayın.
Tırnaklarınızı düz kesin. Çok kısa ve kenarları alınarak kesilen tırnakların dibinde açılacak bir yara enfeksiyona neden olabilir. Kemoterapiye bağlı tırnaklarda geçici kahverengi çizgiler ve kırılmalar olabilir. İlaca bağlı olan bu değişiklikler 2-3 ay içerisinde kendiliğinden kaybolur.
Günlük banyo yapmanız vücut temizliğinizi sağlarken, vücudunuzda gelişebilecek olası döküntü ve değişiklikleri erken fark etmenize yardımcı olur. Oturarak banyo yapmak özellikle kadınlarda idrar yolu enfeksiyonuna neden olabileceği için banyonuzu ayakta duş şeklinde yapmanız daha doğru olacaktır.
Ağır kokulu sabunlar cildinizi tahriş edebilir. Banyo sırasında kokusuz ve nemlendirici niteliği olan sabunlar kullanın.
Vücudunuzdaki tüyleri ve kaşınızı nakil ekibi izin verene kadar almayın. Bunun için trombositlerinizin 50.000/mikrolit üzeri ve beyaz kürelerin 5000/mikrolit üzeri olması gerekir. Almanıza onay verildiğinde ise trombosit ve beyaz kan hücrelerinin tam yerleşmediğini düşünerek, enfeksiyon ve kanama riski nedeniyle makine kullanmalı, jilet veya ağdadan kaçınmalısınız.
Akciğer Enfeksiyonu: Öksürük şikayetiniz olursa mutlaka nakil ekibinizi arayın; çünkü öksürüğünüz akciğer enfeksiyonuna işaret ediyor olabilir. Nefes almada güçlük, titreme ve ateş de enfeksiyon belirtilerinden olabilir.
İdrar yolu enfeksiyonu: Kan değerleri düşen hastalarda idrar yolu enfeksiyonu görülebilir. İdrar yaparken yanma, sık idrara çıkma, idrarda koku ve idrarda renk değişikliği ve ateş, idrar yolu enfeksiyonu belirtilerinin en sık görülenleridir. Kadınlar idrar yaptıktan sonra organını önden arkaya doğru temizlemeli, erkekler ise her idrardan sonra temizliklerini yapmalıdır. Eğer sıvı kısıtlaması yoksa günde 3 litre su içilmesi önerilir.
Hemoroid: Yüksek doz ilaç sonrası makat damarlarında genişlemeye bağlı hemoroid gelişebilir. Kan değerleri düştükten sonra büyük tuvaletinizi yaptığınız alanda kızarıklık, çatlaklık, akıntı gelişebilir. Bu belirtiler enfeksiyonun haberci olabilir. Bu durumu hemen nakil ekibinizle paylaşın.
Kansızlık
Kansızlık bütün organlarınıza oksijen taşınmasını olumsuz yönde etkilediği için bitkin ve yorgun hissedebilirsiniz. Nakil ekibi böyle bir durumda size kan takviyesi yapılmasına karar verebilir.
Trombosit Düşüklüğü
Trombositler kanı pıhtılaştırmaya yardım eder. Trombositlerin düşüklüğünde kanamaya yatkınlık olacağından nakil ekibi size trombosit verilmesi gerektiği kararını alabilir.
Kanama Olasılığını Azaltabilecek Önlemler:
Sizi yoracak aktivitelerden kaçının
Ağır şeyler kaldırmayın
Trombositleriniz 50 binin altında ise sodyum bikarbonatlı gargara, 50 binin üzerindeyse yumuşak diş fırçası yardımıyla ağız bakımınızı yapın.
Kabız olmamaya özen gösterin. Bunun için bol su için ve posalı pişmiş yiyecekler tüketin. Trombositleriniz 50 binin altında ise elektrikli tıraş makinesi; 50 binin üzerinde ise jilet kullanın.
Dişlerinizi ve burnunuzu karıştırmayın.
Tırnaklarınızı çok derinden kesmeyin.
Bıçak, makas gibi kesici aletleri çok dikkatli kullanın.
Trombositleriniz 50 binin altındaysa cinsel ilişkiye girmeyin.
Nakil ekibinden habersiz ağrı kesici dahil hiçbir ilaç kullanmayın.
Mide Bulantısı ve Kusma
Kemoterapi ve ışın tedavisi sonrası ortak yan etki mide bulantısı ve kusmadır. Nakil ekibi tarafından size mide bulantısı ilaçları önerilecektir. Yemek öncesi mide bulantısı ilaçlarını almanız ve az az, sık aralıklarla yemek yemeniz bulantınızı azaltabilir.
Saç Dökülmesi
Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı vücuttaki saç, kirpik, koltuk altı ve genital bölgedeki tüyler dökülür. Nakil yapıldıktan sonra yaklaşık 3-4 haftada saçlarınız ve diğer tüylü bölgeler tekrar çıkmaya başlayacaktır. Görüntünüz sizi rahatsız ediyor olabilir; istiyorsanız bandana, peruk ya da şapka kullanabilirsiniz. Saç kökü sizde olduğu için saçınız tedavi bittikten sonra tekrar çıkacaktır. Saçlarınızı boyatmadan önce nakil ekibine danışınız.
Uyku Bozuklukları
Bazı kişiler yüksek doz kemoterapinin yan etkisi ve nakil sonrası ilaçlara bağlı uyku bozukluğu yaşayabilir.
Uyku kalitesini etkileyen durumlar;
Yatmadan önce bir şeyler yemek
Kahve, kola gibi kafein içeren içecekleri tüketmek
Gün içinde uyumak
Ruhsal durum
Mide bulantısı
Ağrı
Sizi rahatsız eden ve canınızı sıkan olayları ailenizle paylaşmak sizi rahatlatabilir. Ev içerisinde yapılan yürüyüş de bir egzersiz gibi rahat uyumanızı sağlayabilir.
Kabızlık
Kabızlığın nedenleri; yeşil yapraklı sebzeler, kepek ekmek, meyveler gibi posalı besinlerin ve sıvıların az tüketilmesi, hareketsizlik, kemoterapi yan etkisi, bağırsak hastalıkları ve bazı ilaçlardır. Nakil ekibinin önerisiyle posalı yiyecekler alınması, yürüyüş ve çok su tüketimi kabızlığı önleyebilir. Tuvaletinizi 2 gün geçmesine rağmen yapamadığınızda mutlaka nakil ekibini bilgilendirin.
İshal
İshalin nedenleri; kemoterapi ve ışın tedavisi, diğer ilaçlar, stres ve enfeksiyondur. Su kaybı, potasyum, magnezyum gibi insan için gerekli olan minerallerin kaybı sonucunda karın ağrısı, makatta ağrı, makatta hassasiyet ve çatlaklıkla birlikte ishale dönüşebilir. Ayrıca bağırsak GVHH’de ishal önemli bir belirtidir. İshaliniz 24 saatten fazladır devam ediyorsa ve günde 3 kez ve üzerinde ise mutlaka nakil ekibini bilgilendirin.
Ağrı
Ağrı, kemik iliği/kök hücre nakli tedavisinin bir yan etkisi olarak meydana gelir. Ağrı, yerel ve genel vücut ağrısı şeklinde görülebilir. Ağrıyla birlikte günlük yaşamınız da zorlaşabilir. Nakil ekibinizin önerisi dışında kesinlikle ağrı kesici kullanmayın.
Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar
Ateşiniz 38 derecenin üzerine çıkarsa,
Geçmeyen şiddetli kemik ağrılarınız varsa,
Aksırma, öksürme, ses kısıklığı görülüyorsa,
İdrar yaparken yanma, sık sık idrara çıkma şikayetleri yaşıyorsanız,
Kasık bölgenizde yara, akıntı, koku, kanama varsa,
Deride döküntü, kabarıklık, kırmızılık, morarma görülüyorsa,
Ağız içinde yara, renk değişikliği, diş eti sorunları varsa,
Makatta ağrı, kanama problemleri yaşıyorsanız,
Baş dönmesi ve ağrısı varsa,
Vücudunuzda; özellikle el ve ayak tabanında döküntü ve kızarıklık oluşmaya başlarsa,
İshal ve kusma şikayetleriniz varsa,
İdrar yaparken yanma ve kanama olursa,
Gözlerinizde kuruluk varsa,
Normalden uzun süren ve aşırı miktarda adet kanaması olması durumunda mutlaka hekiminize başvurunuz.
Gelişebilecek göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi problemlerde de mutlaka hastaneye geliniz.