Folik asit, B kompleks vitaminlerinden olan folatın çeşitli yollarla elde edilen sentetik formudur. B9 vitamini olarak da bilinen folat kırmızı kan hücrelerinin üretiminden, DNA’nın onarım sürecine kadar pek çok metabolik faaliyette görev alır. Folat eksikliği gebelik komplikasyonları başta olmak üzere çeşitli komplikasyonlar gelişmesine neden olabilir.
Folik Asit Nedir?
Folik asit, folatın yani B9 vitaminin sentetik formuna verilen isimdir. B9 vitamini pek çok gıdada folat formunda doğal olarak bulunan bir besin ögesidir. B kompleks vitaminlerinden olan B9 vitamini suda çözünen ve fazlası depolanmadan vücuttan atılan bir vitamindir. Bu nedenle günümüzde yapay yollarla elde edilen folik asitten de sıklıkla faydalanılır. Günümüzde folatın yapay yollarla elde edilen formu olan folik asit bakımından zenginleştirilmiş gıdalar bulunabileceği gibi folik asit besin takviyesi şeklinde de üretilebilir. Uzmanlar özellikle gebelik döneminde çeşitli komplikasyonların görülme riskini en aza indirmek için folik asit ile zenginleştirilmiş gıdaları veya folik asit takviyelerini önerebilir.
Folatın vücuttaki başlıca görevleri şunlardır:
- Bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna katkıda bulunur.
- Normal kan oluşum sürecinde rol oynar.
- Bir tür amino asit olan homosistein metabolizmasında rol oynar.
- Amino asit sentezine katkıda bulunur.
- Hücrelerin bölünme sürecinde görev alır.
Sayılanların yanı sıra folat yorgunluk ve bitkinliğin giderilmesine de yardımcı olabilir.
Folik Asit Düşüklüğü Nedir? Folik Asit Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?
Folik asit düşüklüğü diyetle yeteri miktarda folat alınmadığında veya vücutta folatın emilimini etkileyen bir sorun olduğunda ortaya çıkan bir durumdur. Folat içeren gıdaların gerektiği kadar tüketilmemesi sadece birkaç hafta içerisinde folat eksikliğine yol açabilir. Folat yani folik eksikliği tedavi edilmezse anemi (kansızlık) başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunlarının görülme riskini artırabilir.
Folatın büyük çoğunluğu idrar yoluyla vücuttan atılır. Bu nedenle folat içeren besinleri yeterince tüketmemek folik asit eksikliğinin başlıca nedenidir. Bunun yanı sıra çölyak hastalığı, Crohn hastalığı veya sindirim sistemi kanserleri gibi sağlık sorunları da vücutta folat emilimini olumsuz yönde etkileyerek eksikliğe neden olabilir. Ayrıca bazı insanlarda folik asit eksikliği görülme riski daha yüksektir. Folik asit eksikliği için bazı risk faktörleri şunlardır:
- Aşırı alkol tüketimi,
- Hamilelik,
- Üreme çağında olmak,
- Orak hücre anemisi gibi kan hastalıkları,
- Sosyoekonomik koşulların yetersiz olması,
- Kullanılan bazı ilaçlar.
Folik asit eksikliği çoğu zaman herhangi bir semptoma neden olmayabilir. Bu nedenle ancak yapılan rutin tetkikler sırasında uzmanlar kişide folik asit eksikliği olduğunu fark edebilir. Başlıca folik asit eksikliği belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Cilt renginde solukluk,
- Nefes darlığı,
- Sinirlilik,
- Baş dönmesi,
- Dilde kızarıklık,
- Ağızda yara,
- Tat alma duyusunun azalması,
- Unutkanlık,
- Odaklanmada zorluk,
- Bilinç bulanıklığı,
- Kaslarda güçsüzlük,
- Yorgunluk,
- İstemsiz kilo kaybı,
- İshal gibi sindirim sistemi sorunları.
Folik asit eksikliği tedavi edilmezse ciddi komplikasyonlar görülebilir. Örneğin, hamilelikte folik asit eksikliği spina bifida (ayrık omurga hastalığı) gibi nöral tüp defekti olarak bilinen ciddi doğumsal anomalilere neden olabilir. Ek olarak bazı durumlarda gebelikte folik asit eksikliği ablasyo plasenta (plasental dekolman) olarak bilinen plasentanın rahim duvarından ayrıldığı bir duruma yol açabilir.
Folik asit eksikliğinin sık rastlanan komplikasyonlarından bir tanesi de anemi yani kansızlıktır. Folik asit kan oluşum sürecinde ve hücre bölünmesinde aktif rol oynar. Folik asit eksikliğinde vücutta yeteri kadar kırmızı kan hücresi olmamasına bağlı anemi gelişebilir.
Folik Asit Yüksekliği Nedir? Folik Asit Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
Folatın fazlası genellikle idrar yoluyla vücuttan atıldığı için folat yüksekliği nadir rastlanan bir durumdur. İnsan vücudu gıdalarda doğal olarak bulunan folatın yaklaşık %50’sini kullanma yeteneğine sahiptir; geri kalanı ise kullanılmadan vücuttan atılır. Bu durum folik asitle zenginleştirilmiş gıdalarda veya folik asit takviyelerinde farklıdır. İnsan vücudu bu tür ürünlerden alınan folik asidin yaklaşık %85’inin emilimini gerçekleştirebilir. Emilimi gerçekleşen folik asidin küçük parçalara ayrılmasında görevli organ karaciğerdir. Karaciğerin tek seferde parçalayabileceği folik asit miktarı ise sınırlıdır. Bu nedenle aşırı folik asit takviyesi almak folik asidin kanda birikmesine, çeşitli sağlık sorunları gelişmesine neden olabilir.
Folik asit yüksekliği B12 eksikliğinin fark edilmesini zorlaştırabilir: İnsan vücudu B12 vitamini ve B9 vitamini aynı şekilde kullanır ve eksiklikleri halinde benzer semptomlar ortaya çıkar. Bu nedenle folik asit yüksekliği B12 eksikliği belirtilerinin geç fark edilmesine neden olabilir. Yeterli bilimsel çalışma olmamakla birlikte yüksek folik asit alımı özellikle düşük B12 vitamini seviyelerine sahip kişilerde yaşa bağlı zihinsel gerilemeyi hızlandırabilir.
Hamilelikte folik asit alımı bebeğin beyin ve omurilik gelişimi açısından önemlidir. Buna karşın bazı çalışmalar hamilelikte önerilen dozların üzerinde folik asit alımının bebeğin beyin gelişimini olumsuz yönde etkileyebileceğini göstermektedir. İlave olarak folik asit bazı insanlarda çeşitli yan etkiler görülmesine neden olabilir. Özellikle alerjisi olan kişilerde karşılaşılan bazı folik asit yan etkileri şu şekildedir:
- Ciltte kızarıklık,
- Nefes darlığı,
- Deri döküntüsü.
Aşırı dozda folik asit alımı sindirim sistemi problemlerine de yol açabilir. Buna göre başlıca folik asit yüksekliği belirtileri şunlardır:
- Mide bulantısı,
- İshal,
- Asabiyet,
- Cilt değişiklikleri,
- Odaklanma güçlüğü,
Folik asit zararları üzerine yapılan bazı çalışmalara göre uzun süre yüksek dozda folik asit takviyesi kullanımının kalp hastalıkları veya kanser gibi sağlık sorunlarına yakalanma riskini artırabilir. Bu nedenle sayılan belirtiler fark edildiğinde uzman bir doktora danışılması önemlidir.
Folik Asit Normal Değeri Kaç Olmalıdır?
Folik asit normal değeri genellikle 3,56-20 ng/ml arasında değişir. Folik asit değerinin 2,5 ng/ml’nin altına düşmesi durumunda ağır folik asit eksikliği olarak adlandırılan bir tablo ortaya çıkar. Uzmanlar basit bir kan tetkiki yardımıyla kişinin folat seviyesini kolaylıkla belirleyebilir ve gerekli durumlarda folik asit takviyesi kullanımını önerebilir. Günlük folik asit ihtiyacı gebelik ve hamilelik gibi durumlarda değişiklik gösterebilir. Uzmanlara göre günlük folik asit ihtiyacı şu şekildedir:
- Yetişkin bir kadın ve erkek için günlük 400 mikrogram,
- 1-3 yaş aralığındaki bebekler için 150 mikrogram,
- 4-8 yaş çocuklar için 180 mikrogram ve
- 9-13 yaş çocuklar için 300 mikrogram.
Uzmanlar hamilelikte günlük folik asit alımının 600 mikrogram, emzirme döneminde ise 500 mikrogram olmasını önerir.
Folik Asit İçeren Besinler Nelerdir? Ne Sıklıkla Tüketilmelidir?
Folat pek çok gıdada doğal olarak bulunur. Folik asit folatın yapay yollarla elde edilen halidir. Folat içeren yani halk arasında bilinen şekliyle folik asit içeren besinler şunlardır:
- Fasulye, mercimek gibi baklagiller,
- Kuşkonmaz,
- Yumurta,
- Ispanak, kara lahana, roka gibi yeşil yapraklı sebzeler,
- Pancar,
- Greyfurt, limon, portakal gibi turunçgiller,
- Brüksel lahanası ve brokoli gibi sebzeler,
- Başta ceviz olmak üzere kuruyemişler,
- Keten tohumu gibi tohumlar,
- Karaciğer,
- Muz,
- Avokado,
- Deniz ürünleri.
Folik asit içeren besinlerin ne sıklıkla tüketilmesi gerektiği özel durumlara göre değişmekle birlikte günlük ihtiyacı karşılayacak derecede tüketilmesine özen gösterilmelidir. Örneğin 1 su bardağı pişmiş mercimek günlük folat ihtiyacının yaklaşık %90’ını karşılayabilir.
Sık Sorulan Sorular
Folik Asit Nedir Ne İşe Yarar?
Folik asit mikro besin ögelerinden olan B9 vitaminin sentetik formudur. Folik asit insan vücudunda DNA sentezi, hücre bölünmesi ve kan oluşumu gibi metabolik süreçlere katkı sağlar. Bunun yanı sıra gebelik döneminde fetüsün beyin ve omurga gelişimini destekler.
Folik Asit Eksikliği Vücutta Ne Yapar?
Folik asit eksikliğİ anemiye neden olarak yorgunluk, halsizlik, konsantrasyon güçlüğü ve nefes darlığı gibi semptomlara yol açabilir. Hamilelikte eksiklik, bebeğin nöral tüp defekti gibi ciddi doğumsal anomalilerle doğma riskini artırabilir. Bunun yanı sıra folat bağışıklık sisteminin de normal fonksiyonuna destek olduğundan eksikliğinde bağışıklık sistemi sorunları ortaya çıkabilir.
Folik Asit Alınmazsa Ne Olur?
Folik asit eksikliği tedavi edilmezse kansızlık, bağışıklık sistemi zayıflığı ve nörodejeneratif problemlerin görülme riski artabilir. Hamile kadınlarda folik asit alınmaması bebekte spina bifida gibi doğumsal anomalilere neden olabilir.
Folik Asit Adet Geciktirir Mi?
Folik asit kullanımının adeti geciktireceği veya adet düzensizliğine neden olabileceğini gösteren yeterli bilimsel çalışma yoktur.
Doktorların Önerdiği Folik Asit Ne Kadar?
Genel olarak yetişkinler için önerilen günlük folik asit dozu 400 mikrogramdır. Hamile kadınlar için günlük folik asit ihtiyacı 600 mikrograma, emziren kadınlarda ise 500 mikrograma çıkabilir. Doktorlar gerekli durumlarda kişiye özel doz ayarlaması yapabilirler.
Folik Asit İhtiyacı Nasıl Anlaşılır?
Folik asit eksikliği belirtileri arasında halsizlik, soluk cilt, ağız yaraları gibi semptomlar bulunur. Ancak bu semptomların pek çok farklı sebeple ortaya çıkabileceği düşünüldüğünde folik asit eksikliğini kesin olarak anlayabilmek için bir sağlık kuruluşunda kan tahlili yapılması gerekir.
Folik Asit Eksikliği Kilo Aldırır Mı?
Yeterli kanıt olmamakla birlikte bazı araştırmalar folik asit eksikliğinin kilo alımına neden olabileceğini göstermektedir.
Folik Asit Uykusuzluk Yapar Mı?
Folik asit eksikliği uyku problemlerine yol açabilir. Bazı çalışmalar folik asit takviyesi kullanımının uykuya dalmayı kolaylaştırabileceğini göstermektedir.
Folik Asit Hangi Yiyeceklerde Var?
Ispanak, brokoli, kuşkonmaz, kara lahana, roka gibi yeşil yapraklı sebzeler, mercimek, fasulye gibi baklagiller, portakal, limon, greyfurt ve muz gibi yiyecekler, ceviz gibi kuruyemişler doğal folat kaynaklarıdır.
Folik Asit Her Gün İçilir Mi?
Hamilelik döneminde doktor kontrolünde folik asit her gün içilebilir. Normal koşullarda, besinlerden alınan folat yeterliyse takviyeye gerek olmayabilir. Ancak folat eksikliği eksikliği durumunda düzenli içilmesi önerilebilir.
Folik asit seviyenizi kontrol ettirdiniz mi?
Folik asit eksikliği ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden dengeli ve sağlıklı beslenmeye özen gösterilmesi önemlidir. Gerektiğinde alanında uzman bir hekim kontrolünde folik asit takviyesinden faydalanılabilir.
Gebelik planlıyor veya folik asit eksikliği belirtileri yaşıyorsanız, vakit kaybetmeden Hisar Hospital uzman doktorlarımızdan randevu alın ve detaylı folat testi yaptırın. Erken tanı sağlıklı bir gelecek için en önemli adımdır.
