Akut Pankreatit
Pankreasta gelişen inflamasyon “pankreatit” olarak adlandırılır. Pankreatit pankreas dokularında işlevsel değişiklikler, şişme ve ağrı gibi etkiler gösteren bir bağışıklık tepkisidir. Mide ve omurga arasında bulunan pankreas sindirim ve kan şekerinin düzenlenmesinde rol oynar. Besinlerin sindirilmesi kapsamında pankreas enzimleri ince bağırsağa aktarılır ve büyük yapıdaki besin ögelerinin parçalanması sağlanır. Kan şekerinin yükselmesi veya düşürülmesi ise insülin ve glukagon hormonlarının etkisiyle gerçekleşir. Çeşitli faktörlere bağlı olarak pankreas hasar alabilir ve iltihaplanabilir. İnflamasyon akut bir durum olabilir ve aniden kendini gösterebilir.
Akut pankreatit kendi kendine iyileşebilir veya tıbbi müdahale gerekli olabilir. Şiddetli akut pankreatit hayati tehlikeye neden olan ciddi komplikasyonlara yol açabilir ve hastane yatışını zorunlu kılabilir. Obezite, safra taşları, alkolizm, sigara tüketimi gibi unsurlar pankreas hasarını ve pankreatit riskini artırabilir. Akut pankreatit yönetiminde genellikle ilk iki hafta organ yetmezliği riski bulunurken ilerleyen dönemlerde sepsis ve komplikasyonları ortaya çıkabilir.
Akut Pankreatit Nedir?
Akut pankreatit kanda yüksek pankreas enzimleri ve sıklıkla karın ağrısı ile karakterize inflamatuar bir hastalıktır. Pankreas iltihaplanması aniden ve kısa süreli oluştuğunda akut pankreatit ismini alır. Pankreas karın arka duvarında konumlanan sindirime yardımcı bir bezdir. Baş, boyun, gövde ve kuyruk olmak üzere 4 kısma ayrılır. Pankreasın temel işlevi endokrin ve ekzokrin salgılar üretmesidir. Endokrin salgılar başlıca insülin ve glukagon hormonlarıdır. İnsülin ve glukagon hormonları kan şekeri regülasyonunda görev alır. Ekzokrin salgıları ise aciner hücrelerden üretilen enzimlerdir.
Safra kesesi taşları, kronik alkolizm vb. nedenlere bağlı olarak pankreas iltihaplanabilir. Akut pankreatit hafif veya ciddi komplikasyonlar doğuran şiddetli bir seyir izleyebilir. Şiddetine göre hafif, orta ve şiddetli olarak üçe ayrılabilir. Hafif pankreatitte inflamasyon pankreas ve çevresiyle sınırlıdır. Orta şiddette pankreatitte bölgesel veya tüm vücudu etkileyen kompikasyonlar görülebilir. 48 saat içinde düzeltilen geçici organ yetmezliği görülebilir. Şiddetli akut pankreatit tablosunda tek veya çoklu organ yetmezliği kalıcı bir şekilde gerçekleşir. Atlanta sınıflandırmasına göre akut pankreatit iki tipe ayrılır:
- İnterstisyel ödemli akut pankreatit: Pankreas ve çevresindeki dokuların inflamasyonu sonucu genişleme görülmesidir.
- Akut nekrotizan pankreatit: Pankreas ve çevresindeki dokuların ölümü ile karakterizedir. Vakaların yaklaşık %5-10`undan sorumludur.
Akut Pankreatit Belirtileri Nelerdir?
Akut pankreatitin en belirgin semptomu üst karın bölgesinde şiddetli karın ağrısıdır. Üst karın ağrısı bazen sırta doğru yayılım gösterebilir. Safra kesesi taşlarından kaynaklanan akut pankreatitte ağrı aniden ortaya çıkar ve birkaç dakika içinde oldukça yoğun hissedilir. Alkol kullanımından kaynaklı pankreatit ağrısı birkaç gün içinde gelişir, şiddetli ancak sabit kalır ve günlerce sürebilir. Derin nefes almak, öksürmek ve yoğun hareket esnasında ağrı kötüleşebilir. Alkolden kaynaklanan pankreatit bazı bireylerde hafif-orta şiddetli ağrı dışında semptom vermeyebilir. Ancak genel olarak akut pankreatit belirtileri şunları içerir:
- Mide bulantısı ve kusma,
- Halsizlik,
- Yüksek nabız,
- Terleme,
- Hızlı ve yüzeyel solunum,
- Üst karın bölgesinde şişlik,
- Karın bölgesinde hassasiyet,
- Bağırsak seslerinde azalma,
- Ateş,
- Taşikardi (çarpıntı),
- Postural hipotansiyon,
- Akciğerlerde iltihaplanma,
- Pankreas asitleri,
- Plevral efüzyon (göğüs boşluğunda sıvı birikmesi),
- Atelektazi (Çökmüş akciğer dokusu),
- Kanda düşük oksijen,
- Grey-turner belirtisi,
- Cullen belirtisi,
- Göz beyazında sararma.
Bu semptomların hepsi her hastada görülmeyebilir. Ayrıca pankreatitin şiddetine göre komplikasyonlar farklılık gösterebilir.
Akut Pankreatit Neden Olur?
Akut pankreatitin en yaygın görülen sebepleri safra kesesi taşları, alkol kullanımı ve hipertrigliseridemidir. Pankreatit vakalarının yaklaşık %80`i safra kesesi taşları ve alkol kullanımından kaynaklanır. Safra kesesi ve pankreas aynı kanal aracılığıyla ince bağırsağa salgı boşaltır. Bu kanal safra taşı tarafından tıkanırsa pankreas salgısının geçişi engellenir ve enzimler pankreasta hapsolur. Tıkanıklık ve biriken enzimlerin basıncı ile pankreasta biriken enzimler aktive olur ve dokuyu sindirmeye başlar. Bu durum pankreasta iltihaplanmayı başlatabilir. Diğer bir neden olan alkol kanda toksik yan ürünler yoluyla pankreasta inflamasyonu başlatabilir veya sindirim enzimlerini aktive ederek doku hasarını tetikleyebilir. Hipertrigliseridemi ise en sık görülen 3. neden olup hastaların yaklaşık %1-4`ünü etkiler. Kan trigliserid seviyelerinin 1000 mg/dl ve üzeri olması akut pankreatit için önemli bir risk kabul edilmektedir. Daha az yaygın olarak görülen akut pankreatit sebepleri şunları kapsar:
- İlaç kullanımı,
- Otoimmün pankreatit,
- Kalıtsal gen mutasyonu,
- Ampuller stenoz,
- Hepatit A, B, C, HIV, kızamıkçık, suçiçeği, kabakulak, Coxsackie, sitomegalovirüs, Epstein-Barr virüsü gibi viral enfeksiyonlar,
- Bakteriyel enfeksiyonlar,
- Paraziter enfeksiyonlar,
- Sigara içmek,
- Hiperkalsemi (Yüksek kan kalsiyum seviyeleri),
- Doğuştan gelen anomaliler,
- Pankreasın travmatik yaralanmaları,
- Kistik fibrozis,
- Böbrek hastalığı,
- Vaskülit.
Ek olarak organofosfat zehirlenmesi, akrep sokması gibi toksinler, abdominal cerrahi gibi ameliyatlar birer risk faktörü olabilir.
Akut Pankreatit Tanısı Nasıl Konur?
Atlanta sınıflamasına göre akut pankreatit tanı kriterleri belirlenmiştir ve en az iki kriterin karşılanması tanıyı sağlar. Bu kriterler:
- Akut pankreatitle uyumlu karın ağrısı,
- Lipaz veya amilazın normal kabul edilen aralığın üst sınırının üç katı olması,
- Kontrastlı görüntüleme tekniklerinde akut pankreatit bulguları bulunması.
Akut pankreatit tanısı detaylı tıbbi öykü, aile geçmişi, semptomların varlığı, laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemlerini içerir. Detaylı tıbbi öyküde açıklanamayan kilo kaybı, yeni başlangıçlı diyabet, ilaç ve alkol kullanımı, önceki cerrahi işlemler, travma ve yaralanma durumu, otoimmün hastalık öyküsü gibi faktörler incelenir. Tanı sırasında başvurulan diğer yöntemler şu şekildedir:
- Kan testleri: Serum trigliserid, kalsiyum, amilaz ve lipaz seviyeleri, bağışıklık sistemi bileşenleri, karaciğer ve pankreas biyokimyasal testlerini kapsar.
- İdrar ve dışkı testleri: İdrarda tripsinojen-2 aranması ve dışkıda yağ metabolizma faaliyetleri değerlendirilebilir.
- Kan glukoz testi: Pankreastan üretilen insülin hormonlarının üretim ve faaliyetlerini belirlemede yardımcıdır.
- Görüntüleme teknikleri: Ultrason ve bilgisayarlı tomografi (BT) safra kesesi taşlarını ve iltihabın yaygınlığını gösterebilir. MR taraması pankreas, safra kesesi ve kanallarındaki anormal dokuların incelenmesini sağlar.
Akut pankreatit tanısı konulamadığında daha ileri endoskopik ultrason veya MRCP önerilebilir.
Akut Pankreatit Tedavisi Nasıl Yapılır?
Akut pankreatit tedavisi için spesifik bir yöntem bulunmamaktadır. Ağrı kontrolü, sıvı hidrasyonu, bağırsak istirahati, beslenme tedavisi, endoskopi veya cerrahi uygulamalar eş zamanlı olarak yürütülebilir. Kaynağı bilinen, komplike ve şiddetli olmayan akut pankreatit vakalarının temel tedavisi şunları kapsar:
- Ağrı kesiciler: Akut pankreatit ağrısı hastaların neredeyse tamamını etkiler. Şiddetli ağrıların kontrol altına alınması tedavide öncelikli olabilir
- İntravenöz sıvılar: Damar yolundan sıvı replasman tedavisi sağlanmasıdır.
- Beslenme tedavisi: Akut pankreatit beslenme tedavisi iyileşme sürecini etkileyen önemli bir konudur. Hastalar iştahsızlık, mide bulantısı ve kusma, karın ağrısı semptomlarını tolere etmeye başladığında düşük yağlı, yumuşak yapılı ve düşük posalı besinleri tüketebilir. Hasta tedaviye yanıt verdikçe normal beslenme düzenine geçiş yapılabilir.
Semptomlar ve komplikasyonlar kontrol altına alındığında altta yatan sebebe yönelik tedaviler uygulanabilir. Akut pankreatit safra kesesi taşlarından kaynaklanıyorsa safra kesesinin çıkarılması işlemi “kolesistektomi” uygulanabilir. Safra kesesi taşlarını bulmak ve çıkarmak amacıyla endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi tercih edilebilir. Ayrıca pankreasta biriken sıvıların boşaltılması ve hasarlı dokuların çıkarılması için endoskopik cerrahi kullanılabilir. İlaç kullanımının düzenlenmesi ve alkol bağımlılığının iyileştirilmesi kapsamında ek tedavi programları önerilebilir. Akut pankreatit tedavi süresi vakanın komplike olup olmaması ile ilişkili olabilir.
Sık Sorulan Sorular
Akut Pankreatit En Sık Kimlerde Görülür?
Akut pankreatit en sık orta ve ileri yaş grubunda, hipertrigliseridemisi olan, safra taşı öyküsü bulunan, aşırı alkol tüketen ve yakın zamanda cerrahi girişim geçirmiş kişilerde görülür. Bununla birlikte her yaştan bireyi etkileyebilir ve ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Akut Pankreatit Ölümcül müdür?
Akut pankreatit komplikasyonları açısından tehlikeli bir sağlık sorunudur. İleri seviye ve çok şiddetli akut pankreatit komplikasyonları öldürücü olabilir. Akut pankreatit hızlı ve uygun müdahale ile tedavi edilmezse çoklu organ yetmezliği, şok ve sepsise yol açabilir.
Pankreatit Atağı Nasıl Geçer?
Pankreatit atağı için spesifik bir tedavi veya ilaç bulunmamaktadır. Ancak bazı uygulamalar ile ataklar önlenebilir veya hafifletilebilir. Pankreatit atağı sırasında yoğun ağrılara yönelik analjezik ilaçlar kullanılabilir, istirahat önerilebilir. Pankreatitin altta yatan nedeni belirlenmeli ve tedavisi sağlanmalıdır. Günlük beslenme düşük yağlı ve dengeli olmalıdır.
Safra Taşları Pankreatit Yapar mı?
Safra taşları pankreatit nedenlerinin başında gelir. Safra kesesi ve pankreas organı ortak bir kanal aracılığıyla ince bağırsağa bağlanır ve salgılarını akıtır. Safra taşları bu kanalı tıkayabilir ve pankreas salgılarının akmasını engelleyebilir. Salgıların pankreasta birikmesi doku hasarını başlatabilir ve iltihaplanmayı tetikleyebilir.
Alkol Akut Pankreatiti Tetikler mi?
Alkol kullanımı pankreatiti tetikleyen ikinci yaygın nedendir. Yüksek miktarda alkol kullanmak tek başına pankreatit nedeni olmayabilir. Alkolün yanı sıra diğer uyarıcı unsurların bulunması akut pankreatit gelişmesine yol açabilir. Ayrıca düşük veya orta düzeyde alkol tüketmek akut pankreatitin kronikleşmesine sebebiyet verebilir.
Akut Pankreatitte Hangi Testler Yapılır?
Akut pankreatit teşhisinde çeşitli testler uygulanabilir. Kesin teşhisin konulması için birden fazla test yapılması gerekebilir. Bu testler Atlanta sınıflaması, kan, idrar ve dışkı testleri, hormon testleri, genetik testler, kan glukoz testleri, ultrason, MR ve bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme testleridir.
Pankreatit Hastası Ne Yememeli?
Akut pankreatit diyeti tam yağlı, kızarmış ve şeker oranı yüksek gıdalardan uzak kalmayı hedefler. Bu durumda sakatat, patates cipsi ve kızartması, margarin, tereyağı, mayonez, krema, tam yağlı süt ve süt ürünleri, şekerli yiyecek ve içecekler, kızartılmış hamur işleri, yağlı kırmızı et ve kümes hayvanları eti önerilmez.
Akut Pankreatit Tekrarlayabilir mi?
Akut pankreatit ilişkili olduğu nedene göre tekrarlayabilir. Ancak hastaların yaklaşık %25`inde tekrarlayan ataklar görülür. Dolayısıyla her hastada nüks etme olasılığından bahsedilemez. Yeniden nüks etme durumu çoğunlukla beslenme alışkanlıklarından doğabilir.
Akut Pankreatit Hastası Ne Kadar Sürede İyileşir?
Akut pankreatit iyileşme süreci destekleyici bakım uygulamaları ile birkaç gün sürebilir. Ağrı kesici, sıvı alımı, istirahat ve beslenme tedavisi akut pankreatitin tamamen iyileştirilmesine yardımcıdır. Akut pankreatit yaşam süresi hastalığın yönetimi ile iyileştirilebilir. Ancak şiddetli pankreatit profili hayati tehlikeye yol açabilen ve kronikleşebilen bir durum olabilir.
Akut Pankreatit Kronikleşir mi?
Çoğu pankreatit vakası akut başlangıçlı ve geçicidir. Ancak genetik bozukluklar gibi kronik ve geçmeyen unsurlar kronik pankreatit gelişmesine yol açabilir. Akut pankreatit atakları tekrarladığında inflamasyon kronikleşmeye başlayabilir. Tekrarlayan ataklar, stres ve travmalar risk faktörü ortadan kalktığında bile kronikleşmeye devam edebilir.
Akut pankreatit belirtileri yaşıyorsanız zaman kaybetmeden bir Gastroenteroloji Uzmanına başvurun.
Hisar Hospital deneyimli hekim kadrosu ile tanı ve tedavi sürecinizde yanınızdadır. Randevu oluşturmak için tıklayın.
