Çölyak hastalığı son dönemlerde gluten hassasiyeti sebebiyle sıklıkla ortaya çıkan bir hastalıktır. Genel olarak gluten içeren tüm yiyeceklere karşı vücudun bir intolerans geliştirmesi olarak tanımlanabilir. Bu hastalık gluten içeren yiyecekler tüketildiğinde çeşitli belirtiler ile kendini gösterebilir. Çölyak hastalığında gluten içermeyen yiyeceklerin günlük beslenmeden çıkarılması ile tedavisi mümkündür. Bu yazıda çölyak hastalığı nedir, çeşitleri nelerdir, tanı ve tedavi yöntemleri ile çölyak hastalığı hakkında sık sorulan soruların cevaplarına ulaşabilirsiniz.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı; buğday, arpa, yulaf, çavdarın yapısında bulunan gluten adı verilen maddenin ince bağırsaklarda tolere edilememesidir. Bu hastalıkta ince bağırsakların glutene karşı hassasiyeti söz konusudur. İnce bağırsaklardaki bağışıklık faktörleri gluten proteini ile karşılaştığında tolere edilemediğinden antikor üretirler. Bu antikorlar ince bağırsakta besinlerin emilimini sağlayan parmaksı çıkıntılar olarak tanımlanan villus ve mikrovilluslara zarar verir. Zarar gören villus ve mikrovilluslardan sindirilen besin maddelerinin, vitamin ve mineraller tamamen emielmez ve çölyak hastalığı belirtileri ortaya çıkar.
Çölyak Hastalığının Çeşitleri Nelerdir?
Çölyak hastalığının etkisi ve belirtilerine göre bir kaç çeşidi vardır. Bunlar şu şekilde açıklanabilir:
- Klasik Çölyak: Genellikle bebek ve çocuklarda görülen bir çölyak hastalığı çeşididir. Bebeklerde genellikle ek gıdaya geçildikten sonra gluten tüketimi ile ishal, iştahsızlık, karın şişliği ve gelişme geriliği gibi semptomlarla kendini gösterebilir. Glutene hassasiyet oluştuktan sonra bağırsaklarda emilim tam gerçekleşmediğinden B12, D vitamini; demir, folat, kalsiyum gibi vitamin ve mineralleri tümüyle emilemez. Bu da kas, kemik gelişimini etkileyerek bebek ve çocuklarda büyüme ve gelişmenin negatif yönde ilerlemesine sebep olur.
- Atipik Çölyak: Hastalığın bu çeşidinde semptomlar genellikle sindirim sistemi dışında kendini gösterebilir. Atipik semptomlar diş mine tabakasında bozukluklar, nedeni açıklanamayan demir eksikliği anemisi, osteoporoz gibi kemik hastalıkları, karaciğer fonksiyonlarından bozukluk olarak sıralanabilir.
- Sessiz Çölyak : Çölyak hastalığına dair herhangi bir belirtinin görülmediği durumdur. Bu kişilerde çölyak varlığı genellikle birinci dereceden yakınlarında çölyak olanların kontrol aşamalarında ya da tesadüfen başka bir hastalık için yapılan araştırmada ortaya çıkabilir.
- Potansiyel Çölyak : Tetkiklerde çölyak hastalığı teşhis edilmesine rağmen ince bağırsak biyopsilerinin sağlıklı olması durumudur. Bu durumda atipik çölyaktaki gibi gastrointestinal sistem dışında belirtilerin varlığı gözlemlenmelidir. Çölyak hastalığının bu çeşidinde hasta için problem olma da ilerleyen zamanlarda hastalık aktifleşerek sağlık problemine dönüşebilir. Bu yüzden sıklıkla doktor kontrolüne gidilmelidir.
- Non – Çölyak Gluten Hassasiyeti : Bu hastaların gluteni tolere edemediğine dair hafif de olsa semptomları vardır. Ancak kan tetkikleri ve ince bağırsak biyopsisi sonucunda herhangi bir problem gözlenmez. Bu durumda semptomlar yine gastrointestinal olarak ortaya çıkmasa da baş ağrısı, eklem ağrıları gibi belirtileri olabilir. Bu hastaların her ne kadar bağırsakları etkilenmese de diğer semptomların azaltılabilmesi için yine de glutensiz bir beslenme şekli benimsemeleri gerekir.
Çölyak Hastalığının Nedeni Nedir?
Çölyak hastalığının bilinen kesin bir nedeni yoktur. Anne, baba, kardeş gibi birinci dereceden yakınlarda çölyak hastalığı varsa çölyak hastalığı görülebilir. Bu açıdan çölyak hastalığının nedenlerinden birisi genetik olarak yatkınlık olabilir. Diğer yandan beslenme şekli, bazı bağırsak enfeksiyonları ve bağırsaklarda artan bakteriler bağırsaklarda intolerans oluşmasına sebep olabilir. Bu da çölyak hastalığına zemin oluşturabilir.
Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığının belli yaş aralıklarına göre farklı belirtileri olabilir. Bu belirtiler bebeklerde, çocuklarda ve yetişkinlerde farklı şekilde görülebilir.
Bebeklerde; bulantı, kusma, kronik ishal, karın şişkinliği, iştahsızlık ve bunlara bağlı olarak ortaya çıkan büyüme ve gelişme geriliği belirtileri görülebilir.
Çocuklarda; kronik ishal veya kabızlık, iştahsızlık, kilo kaybı, boy kısalığı, kas ve kemik ağrıları, baş ağrısı, dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü, büyüme ve gelişme geriliği gibi belirtiler görülebilir.
Yetişkinlerde; düzensiz bağırsak faaliyetlerinden dolayı ishal veya kabızlık, bulantı, kusma, iştahsızlık, kilo kaybı, B12, demir gibi kanda vitamin ve mineral eksiklikleri, kansızlık, yorgunluk, halsizlik, diş minesi problemleri, deri döküntüsü, anksiyete gibi belirtiler olabilir.
Çölyak Hastalığının Tanı Yöntemleri Nelerdir?
Bebek, çocuk veya yetişkinlerde çölyak hastalığı belirtileri varsa öncelikle sağlık kuruluşlarının gastroenteroloji bölümünde bir gastroenteroloji uzmanına gidilmelidir. Alanında uzman doktor çölyak hastalığı teşhisi için gluten hassasiyeti sonucu oluşan antigliadin, endomisyum, transglutaminaz antikorlarının laboratuvar incelemesini ister. Daha sonra tam tanı koymak için genellikle ince bağırsaklarda endoskopi yapılarak incelenir ve daha detaylı araştırma için biyopsi yapılabilir. Tüm bu tetkiklerin değerlendirilmesi sonucu çölyak teşhis edilebilir. Hisar Hospital Intercontinental Hastaneleri gastroenteroloji alanında uzman doktorlar ve çeşitli laboratuvar araştırmaları ile hizmet vermektedir.
Çölyak Hastalığının Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Çölyak hastalığının tedavisini ömür boyu sürecek tamamen glutensiz bir beslenme şekli oluşturur. Bunun dışında alternatif bir tedavi henüz yoktur. Bu beslenme tedavisinde temel olarak buğday, arpa, yulaf, çavdar içeren ürünlerin tamamen beslenmeden çıkarılması gerekir. Bunların yanında diğer tüm yiyeceklerin etiketlerinde “Gluten içermez” ibaresi aranmalıdır. Çünkü tahıl grubunun dışında pek çok paketli gıda gluten içerebilir. Çok az miktarda gluten tüketimi bile azalan semptomların tekrarlanmasına sebep olabilir. Buna ek olarak beslenme uzmanının tavsiyesi ile kan değerlerinde düşük olan vitamin, minerallere yönelik bir beslenme şekli benimsenmelidir. Glutensiz beslenme ile genellikle ilk günden belirtiler azalmaya başlar ve zamanla tamamen normale dönebilir.
Çölyak Hastalığı Hakkında Sık Sorulanlar
Çölyak Hastalığında Mide Kanseri olma riski yüksek midir?
Çölyak hastalığı, ince bağırsakların gluten proteinini tolere edemediğinde bağışıklık sisteminin antikorlar üretmesi ve bu antikorların bağırsak villuslarına zarar vermesi ile karakterize bir hastalıktır. Çölyak tanısı geciktiğinde ya da tedavi konusunda sıkı bir glutensiz beslenme şeklinde beslenme şekli benimsenmediğinde ileri evrede başka sağlık problemlerine sebep olur. Kanda B12, D vit, demir, folat gibi temel vitamin ve minerallerin eksikliği, kansızlık, kemik hastalıkları, ileri evrede halk arasında kısırlık olarak bilinen infertilite, mide bağırsak kanserine sebep olabilir. Bu sebeplerden ötürü çölyak olan hastalarda, çölyak olmayan hastalara göre mide kanseri riski daha yüksektir.
Çölyak Hastalığının Genetik ilişkisi var mıdır?
Çölyak hastalığının sebepleri net olarak bilinmemekle birlikte yapılan çalışmalar genetik olarak yatkınlık olduğunu gösterir. Bu durumda birinci dereceden yakınlarda çölyak varsa gluten intoleransı görülebilir. Bu açıdan çölyak hastalığının genetik ilişkisi vardır denilebilir.
Çölyak Hastalığında Glutenli/Glutensiz Besinlerin Önemi ve Dikkat Edilmesi gerekenler nelerdir?
Çölyak hastalığının tedavisinde ömür boyu gluten içeren yiyecekler beslenmeden çıkarılmalıdır. Bu açıdan hangi besinlerde gluten var hangi besinlerde gluten yok bunların bilinmesi tedavi sürecinde önemlidir.
Gluten içeren yiyecekler;
- Buğday, arpa, yulaf, çavdar içeren ekmek, makarna, kek, kurabiye gibi tüm pastane ürünleri
- Bulgur, şehriye, kuskus, galeta unu gibi yiyecekler
- Arpa, malt içeren içecekler
- İşlenmiş et ürünleri gluten içerebilir.
Glutensiz yiyecekler;
- Meyve ve sebzeler
- Nohut, kuru fasulye, mercimek gibi kurubaklagiller
- Fındık, fıstık, badem, ceviz gibi kuruyemişler
- Et, tavuk, balık, yumurta
- Pirinç, mısır, patates, soya fasulyesi, nişasta
- Karabuğday, kinoa, chia, keten tohumu gluten içermeyen yiyeceklerdir.
Glutensiz beslenmede dikkat edilecekler;
- Glutensiz yiyecekler glutenli ürünlerle çapraz bulaşma ile riskli hale gelebilir. Bu yüzden glutensiz ürünler glutenli ürünler ile yanyana bulundurmamaya dikkat edilmelidir. Gluten içeren bir ekmek ile glutensiz ekmeğin aynı kapta saklanması ya da buğday ekmeği kesilmiş bıçak ile meyve kesilmesi bu duruma örnek verilebilir.
- Bazı salata sosları, salçalar, yemek veya et ürünlerinde kullanılan çeşniler, harçlar, ketçap, mayonez ve daha pek çok paketli gıdalar gluten içerebilir. Etiketlerinde gluten içermez ibaresi olan ürünler tercih edilmelidir.
- Gluten yalnızda gıdalarda değil krem, şampuan gibi kozmetik ürünlerde ve ilaçlarda da yer alabilir. Bu ürünlerin kullanımında da gluten içermeyenlerin tercih edilmesi gerekir.
Çölyak hastalığının tek tedavisi glutensiz beslenmedir. Glutensiz beslenmeye dikkat edilmediğinde semptomlar artarak ilerleyen evrelerde başka sağlık problemlerinin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu açıdan gluten içeren tüm gıdalara, ilaçlara, kozmetik ürünlerine yani kısaca her şeye azami özen gösterilmelidir.
Çölyak Hastalığı Bebeklerde ve Çocuklarda Görülür mü?
Çölyak hastalığı genetik olarak yatkınlık varsa 6.aydan sonra ek gıdaya başlayan bebeklerde semptomlar gösterebilir. Diğer yandan ilerleyen yaşlarda 5-6 yaşlarda çocukluk döneminde de ortaya çıkabilir. Genellikle gastrointestinal olarak ishal, bulantı, kusma, iştahsızlık, kilo kaybı, boy kısalığı, büyüme ve gelişme geriliği ile kendini gösterebilir. Bu açıdan yalnızca yetişkinlerde değil bebek ve çocukluk döneminde de çölyak hastalığı görülebilir. Büyüme ve gelişme geriliği ve diğer sağlık problemlerine sebep olmaması açısından erken tanı ve glutensiz beslenmeye yönelik tedavi önemlidir.
Çölyak hastalığı tedavi edilmediğinde kanser gibi ciddi olan pek çok sağlık problemlerine sebep olabilir. Bu açıdan gluten intoleransı belirtileri varsa ya da birinci dereceden bir yakında çölyak hastalığı varsa en kısa zamanda en yakın sağlık kuruluşuna gidilmeli ve düzenli çölyak takibi yapılmalıdır. Hisar Hospital Intercontinental hastanelerinde gastroenteroloji bölümünde en geniş tetkik ve laboratuvar incelemeleriyle çölyak hastalığını teşhis ve tedavi edecek alanında uzman gastroenteroloji doktoru hizmet vermektedir.
